سنگ کلیه سنگ های سفت و محکمی هستند که وقتی مواد معدنی خاصی در ادرار وجود دارند، در یک یا هر دو کلیه ایجاد می شوند. سنگ کلیه در صورتی که توسط متخصص تحت درمان قرار بگیرد به ندرت آسیب دائمی ایجاد می کند. با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید تا با روش های پیشگیری از سنگ کلیه به کمک تغذیه و مواد غذایی خاص بیشتر آشنا شوید.
سنگ های کلیوی در اندازه و شکل های متفاوت ایجاد می شوند. آنها ممکن است به اندازه یک دانه شن یا به اندازه یک نخود کوچک باشند. به ندرت، برخی از سنگ های کلیه اندازه توپ گلف هستند. سنگ کلیه ممکن است صاف یا دندانه دار باشد و معمولا زرد یا قهوه ای است.
سنگ های کوچک ممکن است از طریق دستگاه ادراری خود به خود و بدون درد یا با درد اندک دفع شوند. اما سنگ ها بزرگ معمولا در مسیر دفع خود گیر می کنند. اگر سنگ کلیه در مسیرهای ادراری گیر کند، می تواند جریان ادرار را متوقف کرده و باعث درد شدید یا خونریزی شود.
اگر علائم سنگ کلیه، از جمله درد شدید یا خونریزی دارید، حتما به متخصص مراجعه کنید. متخصص اورولوژی می تواند هر گونه درد ناشی از سنگ را درمان کرده و از ایجاد مشکلات بیشتر مانند عفونت مجاری ادراری (UTI) جلوگیری کند.
پیشگیری از سنگ کلیه
برای اطلاع از روش های پیشگیری از سنگ کلیه باید ابتدا انواع سنگ ها و علل و نشانه های همراه با این عارضه را بشناسید.
سنگ کلیه من از چه نوعی است؟
شما احتمالا یکی از چهار نوع اصلی سنگ کلیه را دارید. درمان سنگ کلیه معمولا به اندازه، مکان و آنچه که سنگ ها از آنها ساخته شده اند بستگی دارد. انواع سنگ کلیه عبارتند از:
- سنگ کلسیمی
- سنگ اسید اوریک
- سنگ استروویتی
- سنگ سیستین
چه شرایطی باعث ایجاد سنگ کلیه می شود؟
اگر شرایط خاص زیر را داشته باشید، احتمال بیشتری برای ایجاد سنگ کلیه در بدنتان وجود دارد:
- انسداد دستگاه ادراری
- التهاب روده مزمن یا طولانی مدت
- بیماری های کلیوی کیستیک که اختلالاتی هستند که باعث ایجاد کیسه های پر از مایع در کلیه ها می شوند
- سیستینوری
- مشکلات گوارشی یا سابقه عمل جراحی بر روی دستگاه گوارش
- نقرس، اختلالی است که موجب تورم و درد مفاصل می شود.
- هیپرکلسیوریا، یک بیماری ارثی است که در آن ادرار حاوی مقادیر غیرمعمول کلسیم است. این بیماری شایع ترین بیماری در افرادی است که سنگ های کلسیمی دارند.
- هیپرکسالورژی، وضعیتی است که در آن ادرار حاوی مقادیر غیرعادی زیادی اگزالات است.
- هیپرپاراتیروئیدیسم بیماری است که در آن غدد پاراتیرویید، بیش از حد هورمون پاراتیرویید تولید می کنند و باعث ایجاد کلسیم اضافی در خون می شود.
- هیپراوریکوزوری اختلالی است که در آن اسید اوریک در ادرار بیش از حد است.
- چاقی
- تکرار یا عود عفونت های دستگاه ادراری
- اسیدوز توبولار کلیوی بیماری است که در آن کلیه ها قادر به حذف اسیدهای موجود در ادرار نیستند. این بیماری باعث می شود که خون بیش از حد اسیدی شود.
چه داروهایی باعث ایجاد سنگ کلیه می شوند؟
اگر یک یا چند مورد از داروهای زیر را طی یک دوره طولانی مصرف کرده اید، احتمال بیشتری دارد که به سنگ های کلیوی مبتلا شوید:
- دیورتیک ها که به آن ها قرص های آب نیز گفته می شود. این داروها کمک می کنند تا بدن آب اضافی خود را دفع کند
- آنتی اسیدها مبتنی بر کلسیم
- Indinavir، یک مهار کننده پروتئاز است که برای درمان عفونت HIV استفاده می شود
- توپیرامات، دارو ضد تشنج
عوارض سنگ کلیه چیست؟
اگر این بیماری به موقع شناسایی و درمان شود عوارض ناشی از آن بسیار ناچیز است. اما اگر سنگ کلیه درمان نشود، می تواند باعث عوارض زیر شوذ:
- هماچوری یا خون در ادرار
- درد شکم
- عفونت های دستگاه ادراری، از جمله عفونت کلیه
- نارسایی کلیه
علائم سنگ کلیه چیست؟
علائم سنگ کلیه عبارتند از:
- درد های شدید در کمر، پهلو، زیر شکم یا کشاله ران
- وجود لکه های صورتی، قرمز یا قهوه ای در ادرار (هماچوری)
- نیاز ثابت برای ادرار کردن
- درد هنگام ادرار کردن
- ناتوانی در ادرار کردن یا خروج مقدار کمی از ادرار
- ادرار تیره حاوی بوی بد
در صورت وجود هر یک از این علائم، به پزشک مراجعه کنید. این علائم ممکن است به معنای سنگ کلیه یا یک بیماری جدی تری باشند.
درد شما ممکن است به مدت کوتاه یا طولانی ادامه یابد. همراه با درد علائم زیر نیز می تواند رخ دهد:
- حالت تهوع
- استفراغ
علائم دیگر نیز عبارتند از:
- تب
- لرز
علت ایجاد سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه توسط وجود کلسیم، اگزالات و فسفر زیاد در ادرار ایجاد می شود. این مواد معدنی معمولا در حجم کم در ادرار یافت می شوند. در واقع سطوح پایین این مواد مشکلی برای بدن ایجاد نمی کند. از طرفی برخی از غذاها ممکن است احتمال ایجاد سنگ کلیه در افراد مستعد را افزایش دهد.
آیا می توانم با تغییر آنچه که می خورم و می نوشم، از سنگ کلیه جلوگیری کنم؟
خوردن مایعات به اندازه کافی که بخش عمده آن را آب تشکیل می دهد، مهمترین چیزی است که می توانید برای پیشگیری از سنگ کلیه انجام دهید. بسیاری از متخصصان، برای پیشگیری از سنگ کلیه توصیه می کنند که روزانه بین شش تا هشت اونس آب مصرف کنید. مگر این که نارسایی کلیه داشته باشید. بهترین کار این است که در رابطه با میزان مایعاتی که می توانید مصرف کنید با پزشک مشورت کنید.
مطالعات نشان داده اند که رژیم های غذایی که فشار خون بالا را متوقف می کنند (DASH) می توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را نیز کاهش دهند. از طرفی مطالعات نشان داده اند که داشتن اضافه وزن خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد.
آیا نوع سنگ کلیه ای که دارم بر انتخاب مواد غذایی مصرفی ام تاثیر می گذارد؟
بله اگر قبلا سنگ کلیه داشته اید، باید نوع سنگ خود را از پزشک سوال کنید و برای پیشگیری از سنگ کلیه نکات خاصی را رعایت کنید. در واقع بر اساس نوع سنگ کلیه شما ممکن است با ایجاد تغییرات در مقدار سدیم، پروتئین حیوانی، کلسیم یا اگزالاتی که در غذاهایتان وجود دارد، قادر به پیشگیری از سنگ کلیه باشید.
تغییرات غذایی ایجاد شده باید بر اساس موارد زیر اعمال شوند:
- سنگ های اگزالات کلسیم
- سنگ های فسفات کلسیم
- سنگ های اسید اوریک
- سنگ های سیستین
البته بهتر است که برای پیشگیری از سنگ کلیه تحت نظر پزشک متخصص باشید.
سنگ های اگزالات کلسیم
کاهش اگزالات
اگر شما سنگ های اگزالات کلسیم دارید، برای کاهش مقدار اگزالات در ادرار و پیشگیری از سنگ کلیه باید از مصرف مواد غذایی زیر اجتناب کنید:
- آجیل و محصولات تهیه شده با آن ها
- بادام زمینی که جزء حبوبات است نه آجیل ها و اگزالات زیادی دارد
- ریواس
- اسفناج
- سبوس گندم
کاهش سدیم
اگر سدیم زیادی مصرف کنید شانس ابتلا به سنگ کلیه در بدنتان افزایش می یابد. سدیم بخشی از نمک است. این ماده در بسیاری از غذاهای کنسرو شده، بسته بندی شده و فست فودها یافت می شود. بسیاری از غذاها، ادویه ها و گوشت ها فرآوری شده نیز سدیم زیادی دارند.
محدود کردن پروتئین حیوانی
خوردن پروتئین حیوانی ممکن است شانس ایجاد سنگ کلیه را افزایش دهد. بنابراین توصیه می شود برای پیشگیری از سنگ کلیه مصرف مواد غذایی پر پروتئین زیر را محدود کنید:
- گوشت گاو، مرغ و خوک، به ویژه گوشت ارگان های داخلی حیوانات مانند دل و جگر
- تخم مرغ
- ماهی و صدف
- شیر، پنیر و دیگر محصولات لبنی
درست است که باید میزان مصرف پروتئین حیوانی را کم کنید. اما نباید مصرف کل پروتئین خود را کاهش دهید. به عنوان مثال به جای پروتئین گوشت و حیوانات باید از لوبیا و عدس یا سایر مواد غذایی گیاهی که دارای پروتئین گیاهی بالا و اگزالات کم هستند استفاده کنید.
دریافت کلسیم کافی از غذاها
اگر چه به نظر می رسد که کلسیم باعث ایجاد سنگ های کلسیمی هستند، اما همیشه هم این طور نیست. کلسیم در مقادیر مناسب می تواند سایر مواد موجود در دستگاه گوارش را که ممکن است سنگ ها را ایجاد کنند، مسدود کند. ضمن این که این ماده برای استخوان ها نیز مهم هستند. بنابراین باید به میزان کافی استفاده شوند. بهتر است کلسیم را مواد غذایی کم اگزالات و غذاهای گیاهی مانند غلات و حبوبات، نان، انواع سبزیجات و برخی انواع لوبیاها دریافت کنید.
سنگ های فسفات کلسیم
کاهش سدیم
همان طور که در بالا اشاره کردیم بسیاری از غذاهای مصرفی ما حاوی سدیم هستند. بنابراین برای پیشگیری از سنگ کلیه باید میزان مصرف سدیم خود را کاهش دهید.
محدود کردن پروتئین حیوانی
مصرف زیاد پروتئین حیوانی ممکن است شانس ایجاد سنگ کلیه را افزایش دهد. پس مصرف مواد غذایی زیر را محدود کنید:
- گوشت گاو، مرغ و خوک، به ویژه گوشت ارگان های داخلی حیوانات مانند دل و جگر
- تخم مرغ
- ماهی و صدف
- شیر، پنیر و دیگر محصولات لبنی
اگرچه ممکن است برای پیشگیری از سنگ کلیه مجبور باشید مصرف مقدار پروتئین حیوانی خود را محدود کنید، اما باید مصرف خود را از مواد غذایی زیر افزایش دهید:
- حبوباتی مانند لوبیا، نخود فرنگی، عدس و بادام زمینی
- فرآورده های سویا مانند شیر سویا، کره ی سویا و توفو
- بادام و کره بادام، گردو و پسته
- تخمه آفتابگردان
سنگ های اسید اوریک
محدود کردن پروتئین حیوانی
در مورد پیشگیری از این نوع سنگ ها هم باید میزان مصرف پروتئین حیوانی را کاهش داده و به جای آن از پروتئین گیاهی بیشتری استفاده کنید. ضمن این که کاهش وزن برای افرادی که سنگ های اسید اوریک دارند، بسیار مهم است.
سنگ های سیستین
نوشیدن مایعات به میزان کافی مهمترین تغییر در شیوه زندگی است که می توانید برای جلوگیری از ایجاد سنگ های سستیین انجام دهید. البته قبل از این کار حتما با متخصص در مورد میزان آب مصرفی تان مشورت کنید.