کم خونی یک بیماری شایع است که ناشی از کمبود ویتامین ها و مواد معدنی خاص در بدن می باشد. عدم رعایت رژیم غذایی متعادل می تواند منجر به کمبود یا سوء تغذیه شود. آنمی یا همان کم خونی بیش از ۳۰ درصد جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری در میان زنان باردار و کودکان شدیدتر است. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به صورت کامل در مورد کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب صحت خواهیم کرد.
طیف وسیعی از مشکلات می توانند به کمبود های تغذیه ای دامن بزنند. کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب می تواند سبب کاهش تعداد گلبول های قرمز خون یا هموگلوبین در گلبول های قرمز شده یا باعث شود که گلبول های قرمز نتوانند به درستی کار کنند.
کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب به طور عمده ناشی از فقدان آهن در بدن است، اما فقدان فولات یا ویتامین B12 نیز می تواند باعث کم خونی شود. گاهی نیز مصرف کم ویتامین C نیز می تواند به ایجاد این بیماری کمک کند.
کم خونی ناشی از کمبود تغذیه ای می تواند به علت کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی یا به علت بیماری زمینه ای باشد که باعث می شود مواد مغذی کمتر جذب شود.
کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب
کم خونی ناشی از فقر آهن
کم خونی ناشی از کمبود آهن یکی از ۱۰ بیماری اصلی در جهان است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) کم خونی فقر آهن را “کمبود تغذیه ای شایع و گسترده ای در جهان” توصیف می کند.
در سال ۲۰۱۱ محققان WHO برآورد کردند که در سطح جهانی، در ۴۳٪ کودکان زیر سن ۵ سال، ۳۸٪ زنان باردار و ۲۹٪ زنانی که باردار نیستند، کم خونی وجود دارد.
در کم خونی فقر آهن، سلول های قرمز غیر طبیعی هستند. این گلبول ها یا به صورت غیرعادی کوچک (میکروسیتیک) و یا رنگ پریده (هیپوکرومی) هستند. رنگ پریدگی سلول های قرمز نشان دهنده میزان هموگلوبین کم در خون است.
فرد مبتلا به کم خونی فقر آهن اغلب دارای علائم زیر است:
- رنگ پریدگی پوست
- خستگی و کمبود انرژی
- تنگی نفس
- نامنظم شدن ضربان قلب
سایر علائم عبارتند از:
- سردرد
- وزوز گوش
- تغییر در احساس طعم و مزه غذاها
- احساس خارش
- میل به خوردن یخ
- زخم شدن گوشه لب ها
- درد زبان
- ریزش مو
- قاشقی شکل شدن ناخن ها
- مشکل بلعیدن
- افسردگی
- عدم وجود قاعدگی در خانم ها در طول سال های باروری
کم خونی فقر آهن در افراد زیر بیشتر دیده می شود:
- در رژیم غذایی خود آهن کافی ندارند
- بیماری در بدن دارند که از جذب مواد مغذی جلوگیری می کند
- زخم معده، قاعدگی شدید یا نوع دیگری از خونریزی را در بدن دارند
- اختلالات ژنتیکی مانند کم خونی سلول داسی شکل یا بیماری دیگری مانند مالاریا دارند
کمبود آهن و رژیم غذایی
کم خونی فقر آهن ناشی از کمبود آهن در رژیم غذایی است. برای مثال در دوران بارداری، زنان برای تامین نیاز جنین، به آهن بیشتری نیاز دارند. اگر به اندازه کافی آهن مصرف نکنند، ممکن است به کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب مبتلا شوند.
آهن هم بیشترین شکل از آهن موجود در بدن است و فقط در گوشت یافت می شود. آهن غیرهم در مواد غذایی وجود دارد که به آسانی جذب نمی شوند. گیاهخواران و وگان ها باید مراقب مصرف آهن خود باشند. تا اطمینان حاصل کنند که نیازهای بدن خود را برآورده کرده اند.
کمبود ویتامین C در رژیم غذایی نیز می تواند توانایی بدن برای جذب آهن را کاهش دهد و منجر به کم خونی شود. کم خونی فقر آهن می تواند بر سلامت کلی بدن و توانایی انجام کارهای روزمره تاثیر بگذارد.
کم خونی ناشی از فقر ویتامین
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین می تواند ناشی از کمبود فولات (ویتامین B9) یا ویتامین B12 باشد. هنگامی که مصرف این مواد مغذی کم است یا بدن آنها را به طور مناسب جذب نمی کند، گلبول های قرمز کافی تولید نمی شود. این نوع کم خونی کم خونی مگالوبلاستیک نیز نامیده می شود.
فرد مبتلا به کم خونی مگالوبلاستیک ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
- خستگی و کمبود انرژی
- سوزن سوزن شدن بدن
- ضعف عضلانی
- زخم یا قرمز شدن زبان
- زخم شدن دهان
- اختلال بصری
- افسردگی و سردرگمی
- مشکلات تمرکزی، تفکری و حافظه
عوارض طولانی مدت این کمبود نیز عبارتند از:
- اختلالات سیستم عصبی، که ممکن است دائمی باشد
- ناباروری، که معمولا برگشت پذیر است
- مشکلات قلبی و نارسایی قلبی
- عوارض دوران بارداری
- اختلالات مادرزادی در نوزادان
علل ایجاد کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب
بعضی افراد مقادیر کمی از مواد مغذی ضروری برای بدن را استفاده می کنند. دلیل این کمبود عبارتند از:
- رعایت رژیم غذایی فاقد آهن، ویتامین B12 یا فولات به علت گیاهخواری
- مصرف کم ویتامین C
- فقدان عامل درونی. این عامل پروتئینی است که توسط معده به وجود می آید و در جذب ویتامین B12 نقش دارد
- بیماری زمینه ای مانند بیماری سلیاک که باعث می شود مواد مغذی جذب نشود
- بیماری زمینه ای که باعث می شود برای بدن ساخت گلبول های قرمز کافی سخت باشد
- مصرف داروهایی مانند مهارکننده های پروتون پمپ (PPI)، که بر روی جذب ویتامین در بدن تاثیر می گذارند.
ریبوفلاوین و مس نیز برای تولید گلبول های قرمز در بدن ضروری هستند. اگر از رژیم غذایی نامناسب استفاده کنید یا قادر به جذب مواد مغذی نباشید، خطر ابتلا به کم خونی وجود دارد.
سایر عوامل خطر ابتلا به کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب
فاکتورهایی که خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می دهند عبارتند از:
- مشکلات مربوط به هورمون اریتروپویتین، که مغز استخوان را تحریک می کند تا گلبول قرمز تولید کند
- بیماری هایی مانند بیماری کلیه و سرطان که باعث می شود تولید گلبول های قرمز کافی برای بدن سخت باشد
- برخی از درمان های سرطان که می توانند به مغز استخوان آسیب برسانند یا توانایی انتقال اکسیژن را در گلبول قرمز کاهش دهند
- آسیب دیدن مغز استخوان که باعث می شود بدن نتواند به سرعت گلبول های قرمز از بین رفته را جایگزین کند.
عوامل دیگری که خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می دهند عبارتند از:
- اچ آی وی یا ایدز: عفونت ها یا داروهایی که برای درمان این بیماری ها استفاده می شوند می توانند منجر به کم خونی شوند.
- بارداری: در طی ۶ ماه اول حاملگی، قسمت مایع خون یا پلاسما، سریع تر از تعداد گلبول های قرمز افزایش می یابد. این فرایند خون را تخریب می کند و می تواند منجر به کم خونی شود.
- مصرف الکل: این ماده می تواند جذب فولات و ویتامین B12 را دستخوش تغییر کرده و منجر به کم خونی شود.
- کم خونی آپلاستیک: برخی از افراد از بدو تولد قادر به تولید گلبول های قرمز کافی نیستند. نوزادان و کودکان مبتلا به کم خونی آپلاستیک به منظور افزایش تعداد گلبول های قرمز در خون خود، نیاز به تزریق خون دارند. برخی داروها، سموم و بیماری های عفونی نیز می توانند کم خونی آپلاستیک ایجاد کنند.
درمان کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب
کم خونی ناشی از تغذیه نامناسب از طریق رژیم های گوناگون شامل غذاهای غنی از مواد معدنی و غنی شده و مکمل های ویتامین و مواد معدنی، درمان می شود.
دستورالعمل های تغذیه ای برای سال ۲۰۱۵ الی ۲۰۲۰ مصرف روزانه آهن، فولات و ویتامین B12 را به شرح زیر اعلام کرده است.
| آهن | ویتامین ب ۱۲ | فولات | |
| مردان ۱۹ الی ۳۰ ساله | ۸ میلی گرم | ۲٫۴ میکروگرم | ۴۰۰ میکروگرم DFE |
| زنان ۱۹ الی ۳۰ ساله | ۱۸ میلی گرم | ۲٫۴ میکروگرم | ۴۰۰ میکروگرم DFE |
| مردان ۳۱ الی ۵۰ ساله | ۸ میلی گرم | ۲٫۴ میکروگرم | ۴۰۰ میکروگرم DFE |
| زنان ۳۱ الی ۵۰ ساله | ۱۸ میلی گرم | ۲٫۴ میکروگرم | ۴۰۰ میکروگرم DFE |
DFE به معنی فولات خوراکی است. این اصطلاح به این دلیل استفاده می شود که اسید فولیک و فولات در بدن متفاوت هستند.
منابع غذایی غنی از آهن، B12 و فولات
برخی از منابع غذایی غنی از آهن عبارتند از:
- ۳ اونس شکلات تلخ؛ ۷ میلی گرم
- ۳ اونس جگر گاو؛ ۵ میلی گرم
- ۳ اونس گوشت گاو برشته شده؛ ۲ میلی گرم
- ۱ عدد تخم مرغ پخته شده؛ ۱ میلی گرم
- نیم فنجان توفو؛ ۳ میلی گرم
- ۱ فنجان لوبیای سفید کنسرو شده؛ ۸ میلی گرم
- نیم فنجان اسفناج پخته شده؛ ۳ میلی گرم
برخی از منابع غذایی غنی از ویتامین B12 عبارتند از:
- ۳ اونس جگر گاو؛ ۸۴٫۱ میکروگرم
- ۳ اونس ماهی قزل آلا؛ ۴٫۸ میکروگرم
- ۳ اونس گوشت گاو؛ ۱٫۴ میکروگرم
- ۱ عدد تخم مرغ پخته شده؛ ۰٫۶ میکروگرم
- ۱ اونس پنیر سوئیسی؛ ۰٫۹ میکروگرم
- ۱ فنجان شیر کم چرب؛ ۱٫۲ میکروگرم
برخی از منابع غذایی غنی از فولات عبارتند از:
- ۳ اونس جگر گاو؛ ۲۱۵ میکروگرم DFE
- ۱ فنجان اسفناج آب پز؛ ۱۳۱ میکروگرم DFE
- نیم فنجان برنج سفید؛ ۹۰ میکروگرم DFE
- ۱ عدد آووکادو؛ ۵۹ میکروگرم DFE
- ۱ عدد موز متوسط؛ ۲۴ میکروگرم DFE
- ۱ فنجان شیر کم چرب؛ ۱۲ میکروگرم DFE
غلات غنی شده منبع خوبی از مواد مغذی هستند. مقدار ویتامین موجود در آن ها نیز بستگی به محصول و سازنده آن دارد.
ویتامین C جذب آهن را بهبود می بخشد. در حالی که تانن موجود در چای جذب آهن را کم می کند. بنابراین مصرف ویتامین C و کاهش مصرف تانن، نیز می تواند به پیشگیری از کم خونی کمک کند. منابع خوب غنی از ویتامین C عبارتند از:
- فلفل قرمز
- پرتقال
- توت فرنگی
- بروکلی
در حالی که برخی از علل کم خونی به درمان پزشکی مانند انتقال خون نیاز دارد، محققان WHO تخمین زده اند که در سال ۲۰۱۱، نیمی از موارد کم خونی در زنان می تواند از طریق مصرف مکمل حل شود.
درمان های پزشکی
افرادی که در معرض خطر هستند می توانند مکمل های خوراکی یا تزریقی را مصرف کنند. کسانی که با کمبود شدید مواجه هستند ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشند. در این شرایط مواد مغذی به صورت داخل وریدی تزریق می شود.
فرد مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 ممکن است یک بار در ماه نیاز به تزریق ویتامین داشته باشد، یا از یک اسپری بینی، قرص زیر زبانی یا قرصی که بلعیده می شود برای جبران کمبود استفاده کند.
افراد مبتلا به کمبود فولات نیاز به قرص های حاوی فولات دارند. اگر کمبود ناشی از عدم توانایی جذب مواد مغذی باشد، باید تا آخر مکمل استفاده شود.
در دوران بارداری، زنان نیاز به مصرف مکمل آهن و اسید فولیک دارند. متخصص زنان و زایمان می تواند در مورد استفاده از این مکمل ها شما را راهنمایی کند.
با این حال، برای اکثر افرادی که در کشورهای توسعه یافته زندگی می کنند، رعایت رژیم سالم که با دستورالعمل های تغذیه ای برای دریافت مواد مغذی مطابقت دارد، آهن، فولات و ویتامین B12 کافی را وارد بدن می کند.