کم خونی ؛ انواع، علل، عوامل خطر، نشانه ها و روش های تشخیص و درمان

کم خونی وضعیتی است که در آن خون دارای مقدار کمتر از حد طبیعی گلبول قرمز است. کم خونی همچنین می تواند در صورتی که سلول های قرمز خون  حاوی هموگلوبین کافی نیستند نیز ایجاد شود. هموگلوبین یک پروتئین غنی از آهن است که رنگ قرمز خون ناشی از آن می باشد. این پروتئین به گلبول های قرمز کمک می کند تا اکسیژن را از ریه ها به بقیه بدن منتقل کنند.

اگر کم خونی دارید، یعنی بدن شما به اندازه کافی خون غنی از اکسیژن را دریافت نمی کند. در نتیجه، ممکن است احساس خستگی یا ضعف کنید. همچنین ممکن است علائم دیگری مانند تنگی نفس، سرگیجه یا سردرد داشته باشید.

کم خونی شدید یا طولانی مدت می تواند به قلب، مغز و سایر اندام های بدن آسیب برساند. کم خونی شدید حتی ممکن است باعث مرگ شود.

انواع مختلف کم خونی

انواع مختلفی از کم خونی با علل و خصوصیات خاص وجود دارد. برخی از این موارد عبارتند از:

  • آنمی آپلاستیک
  • آنمی ناشی از خونریزی
  • آنمی کولی
  • آنمی دیاموند-بلک فان
  • آنمی فانکونی
  • آنمی ناشی از کمبود اسید فولیک یا فولات
  • آنمی همولیتیک
  • آنمی کمبود آهن
  • آنمی خطرناک
  • آنمی سلول داسی شکل
  • تالاسمی ها؛ کم خونی کولی نام دیگر بتا تالاسمی ماژور است

علل کم خونی چیست؟

سه علت اصلی این بیماری عبارتند از:

  • خونریزی
  • کمبود تولید گلبول قرمز
  • نرخ بالای تخریب گلبول قرمز

برای برخی از افراد، این وضعیت از طریق بیش از یکی از این عوامل بالا ایجاد می شود.

خونریزی

خونریزی شایع ترین علت کم خونی، به خصوص آنمی فقر آهن است. از دست دادن خون می تواند حاد یا مزمن باشد. دوره های قاعدگی شدید یا خونریزی در دستگاه گوارش و دستگاه ادراری می تواند باعث از دست دادن حجم خون شود. جراحی، تروما، یا سرطان نیز می تواند باعث خونریزی شود. اگر خون زیادی از بین رفته باشد، بدن ممکن است نتواند گلبول های قرمز جایگزین را تولید کند.

کمبود تولید سلول های قرمز خون

هر دو بیماری های اکتسابی و ارثی می توانند بدن شما را از تولید کافی گلبول های قرمز خون بازدارند. بیماری اکتسابی بدان معنی است که شما با این بیماری متولد نشده اید. اما بیماری ارثی یعنی این شرایط از بدو تولد همراه شما بوده است.

شرایط و عواملی که می توانند منجر به کم خونی اکتسابی شوند عبارتند از:

  • رژیم غذایی نامناسب
  • میزان هورمون های غیر طبیعی
  • برخی از بیماری های مزمن (مداوم)
  • حاملگی

آنمی آپلاستیک نیز می تواند از ایجاد گلبول های قرمز خون جلوگیری کند. این وضعیت می تواند اکتسابی یا ارثی باشد.

رژیم غذایی

رعایت رژیم غذایی که آهن، فولیک اسید (فولات) و یا ویتامین B12 ندارد، می تواند تولید گلبول های قرمز را در بدن کاهش دهد. بدن شما برای تولید این سلول ها نیاز به مقدار کمی ویتامین C، ریبوفلاوین و مس نیز دارد. شرایطی که جذب مواد مغذی را توسط بدن مشکل می کند نیز می تواند منجر به کاهش تولید گلبول های قرمز خون شود.

هورمون ها

بدن شما به هورمون اریتروپویتین نیاز دارد تا بتواند گلبول های قرمز تولید کند. این هورمون مغز استخوان را تحریک می کند تا این سلول ها را به وجود آورد. سطح پایین این هورمون می تواند منجر به کم خونی شود.

بیماری ها و درمان ها

بیماری های مزمن، مانند بیماری کلیوی و سرطان، می توانند تولید گلبول های قرمز بدن را دستخوش تغییر قرار دهد. برخی از درمان های سرطانی نیز ممکن است به مغز استخوان آسیب برساند یا سبب بروز ناتوانایی در سلول های قرمز خون برای حمل اکسیژن شود. اگر مغز استخوان آسیب دیده باشد، سلول های قرمز خون به اندازه کافی سریع تولید نمی شوند تا جایگزین گلبول های از بین رفته شوند.

افراد مبتلا به HIV یا ایدز نیز ممکن است کم خونی ناشی از عفونت یا داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری های خود را تجربه کنند.

بارداری

کم خونی در طول بارداری می تواند به علت کمبود آهن و اسید فولیک و تغییرات در خون باشد. در طی ۶ ماه اول حاملگی، قسمت مایع خون (پلاسما) در بدن زنان سریع تر از تعداد گلبول های قرمز افزایش می یابد. این فرایند خون را تخریب می کند و می تواند منجر به کم خونی شود.

آنمی آپلاستیک

بدن بعضی از نوزادان توانایی ساخت گلبول های قرمز را به اندازه کافی ندارد. این بیماری کم خونی آپلاستیک نام گذاری شده است. نوزادان و کودکانی که کم خونی آپلاستیک دارند، اغلب به تزریق خون نیاز دارند تا تعداد گلبول های قرمز خونشان افزایش یابد.

شرایط یا عوامل اکتسابی، مانند داروهای خاص، سموم و بیماری های عفونی، نیز می تواند کم خونی آپلاستیک ایجاد کنند.

نرخ بالای تخریب گلبول قرمز

هم بیماری های اکتسابی و هم بیماری های ارثی می توانند موجب شوند که بدن خود به خود بسیاری از گلبول های قرمز را از بین ببرد. یک نمونه از بیماری های اکتسابی که چنین شرایطی را به وجود می آورد بزرگ شدن طحال است.

طحال عضوی است که گلبول های قرمز خون را از بدن دفع می کند. اگر طحال بزرگ یا بیمار باشد، ممکن است گلبول های قرمز را بیشتر از حد طبیعی دفع کرده و باعث کم خونی شود.

نمونه هایی از بیماری های ارثی که می توانند نرخ تخریب گلبول های قرمز خون را افزایش دهند عبارتند از:

  • کم خونی سلول های داسی شکل
  • تالاسمی
  • فقدان آنزیم های خاصی

این شرایط باعث ایجاد نقص در گلبول های قرمز خون شده و باعث می شوند آنها سریع تر از سلول های قرمز در بدن افراد سالم بمیرند.

کم خونی همولیتیک نیز نمونه دیگری از یک بیماری است که نرخ مرگ و میر سلول های قرمز را افزایش می دهد. شرایط یا عوامل ارثی و اکتسابی که باعث کم خونی همولیتیک می شوند عبارتند از:

  • اختلالات ایمنی
  • عفونت ها
  • داروهای خاص
  • واکنش به انتقال خون

چه کسی بیشتر در معرض کم خونی است؟

کم خونی یک بیماری شایع است. این بیماری در تمام گروه های سنی، نژادی و قومی رخ می دهد. هم مردان و هم زنان می توانند کم خونی داشته باشند. با این حال، زنان از نظر بلوغ به علت خونریزی قاعدگی بیشتر در معرض خطر هستند.

کم خونی می تواند در طول بارداری به علت کمبود آهن و فولیک اسید (فولات) و تغییرات در خون ایجاد شود. در طی ۶ ماه اول حاملگی، قسمت مایع خون یعنی پلاسما سریع تر از تعداد گلبول های قرمز افزایش می یابد. این فرایند خون را تخریب کرده و می تواند منجر به کم خونی شود.

در طول اولین سال زندگی، برخی از نوزادان به علت کمبود آهن در معرض کم خونی هستند. نوزادان در معرض خطر شامل کسانی هستند که خیلی زود متولد می شوند یا از شیر خشکی استفاده می کنند که غنی از آهن نیست. این نوزادان می توانند کمبود آهن را در ۶ ماهگی تجربه کنند.

نوزادان بین ۱ تا ۲ ساله نیز در معرض کم خونی هستند. آنها ممکن است به اندازه کافی در رژیم غذایی خود آهن دریافت نکنند. به خصوص اگر مقدار زیادی شیر گاو بخورند. آهن شیر گاو برای رسیدن رشد مناسب کافی نیست. نوشیدن بیش از حد شیر گاو می تواند نوزاد را از خوردن غذاهای غنی از آهن بازداشته یا جذب آهن را کم کند.

سالمندان نیز در معرض خطر کم خونی هستند.

عوامل خطر عمده

فاکتورهایی که خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می دهند عبارتند از:

  • رژیم غذایی حاوی آهن، ویتامین ها یا مواد معدنی کم
  • خونریزی ناشی از جراحی یا آسیب
  • بیماری های مزمن یا جدی مانند بیماری کلیوی، سرطان، دیابت، آرتریت روماتوئید، HIV یا ایدز، بیماری التهابی روده (از جمله بیماری کرون)، بیماری کبد، نارسایی قلبی و بیماری تیروئید
  • عفونت های طولانی مدت
  • سابقه خانوادگی کم خونی ارثی، مانند کم خونی سلول داسی شکل یا تالاسمی

علائم و نشانه های کم خونی چیست؟

شایعترین علامت آنمی خستگی است. برای افراد مبتلا حفظ سطح انرژی برای انجام فعالیت های عادی دشوار است.

علائم و نشانه های دیگر آنمی عبارتند از:

این علائم به دلیل این که قلب مجبور است برای رساندن خون غنی از اکسیژن به سرتاسر بدن بیشتر کار کند، ایجاد می شوند. کم خونی خفیف و متوسط می تواند علائم بسیار خفیف را ایجاد کند و یا هیچکدام از این علائم را نداشته باشد.

عوارض کم خونی

  • برخی افراد مبتلا به کم خونی ممکن است دارای آریتمی باشند. آریتمی ها بیماری هایی هستند که در آن سرعت یا ریتم ضربان قلب مشکل دارد. به مرور زمان، آریتمی ها می توانند به قلب آسیب برسانند و احتمالا منجر به نارسایی قلبی شوند.
  • کم خونی همچنین می تواند به دیگر بخش های بدن نیز آسیب برساند، زیرا خون نمی تواند به اندازه کافی اکسیژن را به آنها برساند.
  • کم خونی می تواند افراد مبتلا به سرطان یا HIV را ضعیف کند. این فرایند می تواند باعث شود که درمان به درست در بدنشان عمل نکند.
  • از طرفی افرادی که بیماری کلیوی و آنمی دارند بیشتر احتمال دارد مشکلات قلبی داشته باشند.

آنمی چگونه تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص مراحل زیر انجام می شود:

  • بررسی سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی
  • معاینه فیزیکی
  • آزمایشات و روش های تشخیصی

شمارش کامل خون

اغلب اولین آزمایش برای تشخیص کم خونی آزمایش شمارش کامل خون (CBC) است. CBC بخشی از خون را اندازه گیری می کند.

این آزمون سطح هموگلوبین و هماتوکریت را بررسی می کند. هموگلوبین پروتئین غنی از آهن در گلبول های قرمز است که اکسیژن را در بدن حمل می کند. هماتوکریت نیز اندازه گیری میزان گلبول های قرمز در خون است. سطح پایین هموگلوبین یا هماتوکریت نشانه آنمی است. محدوده طبیعی این معیارها ممکن است در برخی از نژادها و جمعیت های قومی متفاوت باشد.

CBC همچنین تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها را در خون بررسی می کند. نتایج غیر طبیعی این معیارها ممکن است نشانه ای از موارد زیر باشد:

  • کم خونی
  • سایر اختلالات خون
  • عفونت
  • بیماری های دیگر

در نهایت، این آزمایش MCV را اندازه گیری می کند. MCV اندازه متوسط هر ​​گلبول های قرمز می باشد و یک سرنخ برای تشخیص کم خونی است. به عنوان مثال، در کم خونی کمبود آهن، اندازه گلبول های قرمز معمولا کمتر از حد نرمال است.

تست ها و روش های دیگر

اگر نتایج CBC نشان دهد که شما کم خونی دارید، ممکن است به آزمایش های دیگری مانند موارد زیر نیاز داشته باشید:

الکتروفورز هموگلوبین. این آزمون به انواع مختلف هموگلوبین در خون نگاه می کند. این آزمایش می تواند به تشخیص نوع کم خونی کمک کند.

شمارش رتیکولوسیت. این آزمایش تعداد گلبول های قرمز جوان را در خون اندازه گیری می کند. این آزمون نشان می دهد که آیا مغز استخوان سلول های قرمز خون را با سرعت صحیح تولید می کند یا خیر.

آزمایش اندازه گیری سطح آهن در خون و بدن. این آزمایش ها شامل آزمایشات سرم آهن و سرم فریتین می باشد. سطح انتقال سرم و کل آزمایشات بررسی قابلیت اتصال به آهن نیز سطح آهن را اندازه گیری می کنند.

از آنجایی که کم خونی دارای علل زیادی است، ممکن است برای شرایطی همچون نارسایی کلیه، مسمومیت با سرب (در کودکان) و کمبود ویتامین (کمبود ویتامین هایی مانند B12 و اسید فولیک) نیز آزمایش انجام شود.

اگر دکتر مشکوک به خونریزی داخلی باشد، ممکن است چندین آزمایش را برای یافتن منبع خونریزی انجام دهد. یکی از این آزمایشات بررسی وجود خون در مدفوع است. اگر خون در مدفوع یافت شود، ممکن است به آزمایش دیگری برای پیدا کردن منبع خونریزی نیاز داشته باشید. یکی از این آزمایش ها آندوسکوپی است. برای انجام این آزمایش، یک لوله حاوی دوربین کوچک را برای مشاهده پوشش دستگاه گوارش وارد بدن می کنند.

 آزمایشهای مغز استخوان نیز گاها توصیه می شود. این آزمایش ها نشان می دهند که آیا مغز استخوان شما سالم است و سلول های کافی را تولید می کند یا خیر؟

کم خونی چگونه درمان می شود؟

درمان کم خونی بستگی به نوع، علت و شدت بیماری دارد. درمان ممکن است شامل تغییرات غذایی یا مصرف مکمل ها، داروها، روش ها یا جراحی برای درمان ضایعات خونی باشد.

اهداف درمان

هدف درمان افزایش اکسیژنی است که در خون حمل می شود. این کار با افزایش تعداد گلبول های قرمز و یا سطح هموگلوبین انجام می شود. هدف دیگر این است که علت اصلی کم خونی درمان شود.

تغییرات غذایی و مکمل های غذایی

سطح پایین ویتامین ها یا آهن در بدن می تواند برخی از انواع کم خونی را ایجاد کند. این سطح پایین ممکن است نتیجه یک رژیم غذایی نامناسب یا بیماری یا شرایط خاص باشد.

برای بالا بردن سطح ویتامین یا آهن، پزشک ممکن است از شما بخواهد رژیم غذایی خود را تغییر دهید یا از مکمل های ویتامین یا آهن استفاده کنید. مکمل های ویتامینی که بیشتر استفاده می شوند شامل ویتامین B12 و اسید فولیک (فولات) هستند. گاهی اوقات ویتامین C نیز به بدن کمک می کند که آهن را جذب کند.

آهن

بدن به آهن برای تولید هموگلوبین نیاز دارد. بدن شما می تواند به راحتی آهن را از گوشت و سبزیجات و سایر غذاها جذب کند. برای درمان کم خونی باید غذهای زیر را بیشتر بخورید:

  • گوشت قرمز (مانند گوشت گاو یا جگر)
  • مرغ
  • بوقلمون
  • گوشت خوک
  • ماهی
  • صدف

غذاهای غیر گوشتی که منابع غنی از آهن هستند عبارتند از:

  • اسفناج و سبزیجات دارای برگ سبز تیره
  • توفو
  • نخود فرنگی، عدس، لوبیا سفید، لوبیا قرمز، سویا و نخود
  • میوه های خشک شده مانند آلو، کشمش و زردآلو
  • آب آلو
  • غلات و نان غنی شده با آهن
ویتامین B12

سطح پایین ویتامین B12 نیز می تواند منجر به کم خونی شدید شود. این نوع کم خونی اغلب با مکمل های ویتامین B12 درمان می شود.

منابع غذایی غنی از ویتامین B12 عبارتند از:

  • غلات غنی شده با ویتامین B12
  • گوشت هایی مانند گوشت گاو، جگر، مرغ و ماهی
  • تخم مرغ و محصولات لبنی (مانند شیر، ماست و پنیر)
  • غذاهای حاوی ویتامین B12، مانند نوشیدنی های تهیه شده از سویا و همبرگرهای گیاهی
اسید فولیک

اسید فولیک (فولات) یک شکل از ویتامین B است که در غذاها یافت می شود. بدن شما نیاز به اسید فولیک برای ایجاد و نگهداری از سلول های جدید دارد. اسید فولیک همچنین برای زنان باردار بسیار مهم است. این ویتامین کمک می کند تا از کم خونی جلوگیری شده و رشد جنین به خوبی انجام شود.

منابع غنی از اسید فولیک عبارتند از:

  • نان، ماکارونی و برنج غنی شده با اسید فولیک
  • اسفناج و سبزیجات دارای برگ سبز تیره
  • نخود و لوبیا چشم بلبلی
  • جگر گاو
  • تخم مرغ
  • موز، پرتقال، آب پرتقال، و برخی دیگر از میوه ها و آبمیوه ها
ویتامین C

ویتامین C به بدن کمک می کند تا آهن را جذب کند. منابع غنی از ویتامین C حاوی سبزیجات و میوه ها، به ویژه مرکبات می باشد. مرکبات شامل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی و میوه های مشابه می باشد. اگر داروی خاصی استفاده می کنید در مورد مصرف گریپ فروت با پزشک مشورت کنید. این میوه می تواند بر توانایی چندین دارو اثر بگذارد. سایر میوه های غنی از ویتامین C شامل انواع توت ها می باشد.

سبزیجات غنی از ویتامین C نیز عبارتند از:

  • بروکلی
  • فلفل
  • کلم بورکسل
  • گوجه فرنگی
  • کلم
  • سیب زمینی
  • سبزیجات دارای برگ سبز مانند اسفناج

داروها

پزشک شما ممکن است برای کمک به بدن برای تولید سلول های قرمز خون و یا برای درمان علت کم خونی دارو تجویز کند. برخی از این داروها عبارتند از:

  • آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت
  • هورمون ها برای درمان خونریزی شدید قاعدگی در نوجوانان و بزرگسالان
  • نمونه ساختگی اریتروپویتین برای تحریک بدن جهت تولید گلبول های قرمز بیشتر
  • داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی جلوگیری از روند تخریب گلبول های قرمز توسط سیستم ایمنی بدن
  • درمان کی لیت برای مسمومیت با سرب. درمان کی لیت عمدتا برای کودکان استفاده می شود. این به این دلیل است که کودکان مبتلا به کم خونی کمبود آهن در معرض خطر مسمومیت با سرب هستند.

تزریق خون

انتقال خون یک روش معمول و بی خطر است که در آن خون از طریق یک خط وریدی (IV) وارد یکی از عروق خونی می شود. انتقال خون نیاز به تطابق دقیق خون اهدا شده با خون دریافت کننده دارد.

پیوند سلول های بنیادی خون

پیوند سلول های بنیادی خون و مغز استخوان سلول های بنیادی معیوب بیمار را با سلول افراد سالم (اهدا کننده) جایگزین می کند. سلول های بنیادی در مغز استخوان ساخته می شوند. آنها به سلول های خونی تبدیل می شوند.

در طی پیوند، مانند انتقال خون، سلول های بنیادی از طریق یک لوله داخل رگی در سینه وارد بدن می شود. سپس سلول های بنیادی به مغز استخوان منتقل شده و سلول های جدید خون را تولید می کنند.

عمل جراحی

اگر خونریزی جدی وجود داشته باشد که سبب کم خونی شود، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید. به عنوان مثال، ممکن است برای کنترل خونریزی مداوم به دلیل زخم معده یا سرطان کولون جراحی مناسب باشد. اگر بدن گلبول های قرمز را با سرعت بالایی دفع کند، ممکن است نیاز به برداشتن طحال باشد.