افرادی که در شرق آسیا زندگی می کنند، هزاران سال است که از فیبر کنجاک در طب سنتی استفاده کرده اند. افراد بومی چین از کنجاک برای درمان آسم، درد سینه، سرفه، فتق، سوختگی و اختلالات پوستی استفاده می کنند. مطالعات به روز و علمی نشان داده اند که کنجاک یا گلوکومانان می تواند به طور قابل توجهی موجب کاهش کلسترول پلاسما، بهبود متابولیسم کربوهیدرات، تحریک روده و ترویج سلامت کولون شود.
گلوکومونان ممکن است در کاهش وزن نیز موثر باشد. فیبری که از ریشه کنجاک گرفته می شود دارای مزایای شگفت آور بسیاری است. در عوض عوارض جانبی ناشی از مصرف گلوکومنان زیاد نیست، اما خطرناک ترین آن ها یعنی خفگی ممکن است اجتناب ناپذیر باشد. پودر گلوکومنان بسیار خوش طعم و خوشمزه است و می تواند آن را به ماکارونی اضافه کرد. اگر قبلا از این ماده استفاده نکرده اید، حتما آن را تحت نظر پزشک مصرف کنید.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد خواص و عوارض ناشی از مصرف گلوکومانان (فیبر کنجاک) صحبت کنیم.
۵ مزیت اصلی گلوکومانان
کاهش وزن
فیبر ریشه کنجاک دارای کالری بسیار کمی است اما فیبر بسیار زیادی دارد. همانند بسیاری از سبزیجات، فیبر ترکیبی است که اگر همراه با فعالیت بدنی باشد، به شدت به کاهش وزن کمک می کند. بنابراین مصرف پودر کنجاک می تواند به کاهش وزن منجر شده و احساس سیری به وجود آورد.
در یک مطالعه که سال ۲۰۰۵ انجام شد، ۱۷۶ فرد سالم دارای اضافه وزن به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول مکمل فیبر و گروه دوم پلاسبو (دارونما) را همراه رژیم غذایی دارای محدودیت در کالری مصرف کردند. مکمل های فیبر عبارت بودند از:
- گلوکومانان
- گلوکومانان و صمغ گوار
- گلوکومانان همراه با صمغ گوار و آلژینات
همه افراد یک رژیم غذایی ۱۲۰۰ کالری را به اضافه مکمل فیبر یا پلاسبو مصرف کردند. پس از یک دوره پنج هفته ای، محققان دریافتند که تمام مصرف کنندگان از مکمل های فیبر و رژیم غذایی کنترل شده، نسبت به مصرف کنندگان از دارونما و رژیم غذایی، با کاهش وزن مواجه شدند. با این حال، آنها نتیجه می گیرند که گلوکومنان به طور خاص کاهش وزن بدن را در افراد دارای اضافه وزن و سالم، ایجاد می کند، اما اضافه کردن صمغ گوار و آلژینات به نظر نمی رسد باعث کاهش وزن اضافی شود.
برعکس، برخی از مطالعات، مانند یک مطالعه که در سال ۲۰۱۲ در مجله American College of Nutrition منتشر شد، نشان داده اند که مصرف گلوکومنان باعث کاهش قابل توجه وزن نمی شود. با این حال، تصور می شود که می توان از گلوکومنان در کنار رژیم سالم و ورزش منظم به عنوان یک عامل برای کاهش وزن استفاده کرد.
پری بیوتیک طبیعی
غذاهای پری بیوتیک مطمئنا برای سلامت روده و سلامت عمومی بدن ضروری هستند. پری بیوتیک هایی مانند گلوکومنان، سیر، جیکما و کنگر فرنگی دارای انواع فیبر غیر قابل هضم هستند. گلوکومنان، مانند تمام پری بیوتیک ها، از قسمت فوقانی دستگاه گوارش عبور می کند و در آن جا بی حرکت می ماند زیرا بدن انسان نمی تواند به طور کامل آن را تجزیه کند. اما هنگامی که پربیوتیک ها به روده بزرگ می رسند، از طریق میکرو فلور روده تخمیر می شوند و پروبیوتیک ها را ایجاد می کنند.
پودر ریشه کنجاک یک پری بیوتیک است که باکتری های مفید در روده را تغذیه می کند. مطالعه ای که در سال ۲۰۰۸ منتشر شد نشان داد که مکمل گلوکومنان باعث افزایش غلظت پروبیوتیک و پروبیوتیک های خاص مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل در بدن می شود.
چرا مصرف این ماده انقدر اهمیت دارد؟ می توان گفت که مصرف بری بیوتیک ها با موارد زیر ارتباط دارد:
- خطر کمتر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی
- کاهش سطح کلسترول
- بهود سلامت روده
- بهبود هضم
- کاهش پاسخ استرس در بدن
- تعادل هورمونی
- تقویت عملکرد ایمنی
- کاهش چاقی و اضافه وزن
- کاهش التهاب و واکنش های خود ایمنی
درمان یبوست
یبوست یک مشکل شایع است که به طور معمول ناشی از رژیم کم فیبر، کم آبی و کمبود فعالیت بدنی می باشد. مطالعات متعدد نشان داده اند که گلوکومنان ممکن است برای درمان یبوست مفید باشد. هنگامی که این ماده به عنوان یک پروبیوتیک مصرف می شود برای ارتقای سلامت حرکات روده مفید است.
گلوکومانان به عنوان یک ملین طبیعی در بدن عمل می کند.
یک آزمایش اولیه و برخی از آزمایشات دو سو کور اعلام کردند که گلوکومنان یک درمان موثر برای درمان یبوست است. برای افراد مبتلا به یبوست، گلوکومنان و سایر مواد معدنی تشکیل دهنده آن حجم مدفوع را زیاد کرده و باعث تحریک روده در طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از مصرف می شود. مطالعات نشان داده اند که مصرف سه تا چهار گرم گلوکومانان در روز برای درمان یبوست موثر است.
یک مطالعه که در سال ۲۰۰۸ انجام شد به طور خاص نشان داد که مصرف یک دوز منسجم از مکمل گلوکومانان موجب تحریک روده در بزرگسالان مبتلا به یبوست به میزان ۳۰ درصد و به طور کلی بهبود اکولوژی کولون می شود.
کاهش کلسترول
تجزیه و تحلیل ۱۴ مطالعه سیستمیک در مورد گلوکومنان که در American Journal of Clinical Nutrition منتشر شد نشان داد که استفاده از گلوکومنان تاثیر کلیدی بر کلسترول، LDL کلسترول، تری گلیسیرید، و همچنین وزن بدن و قند خون ناشتا دارد. با این حال، کلسترول HDL یا فشار خون را تحت تاثیر قرار نمی دهد.
به طور خاص، گلوکومنان قادر بود در این مطالعات اثرات زیر را داشته باشد:
- کاهش کلسترول تام تا ۱۹٫۳ میلی گرم در دسی لیتر
- کاهش کلسترول LDL تا میلی گرم در دسی لیتر ۱۶
- کاهش تری گلیسیرید تا ۱۱٫۱ میلی گرم در دسی لیتر
- کاهش قند خون ناشتا تا ۷٫۴ میلی گرم در دسی لیتر
این تاثیرات چگونه در بدن ایجاد می شود؟ گلوکومانان به عنوان ماده فیبر محور، می تواند جذب کلسترول را در روده کاهش دهد.
کمک به بیماران دیابتی
بیش از ۲۰ مطالعه علمی در مرود ارتباط گلوکومنان و دیابت وجود دارد. یکی از راه هایی که می تواند به بیماران دیابتی کمک کند این است که پروسه تخلیه طبیعی معده را به تاخیر انداخت. این کار منجر به جذب تدریجی قند و کاهش سطح قند خون پس از خوردن غذا می شود.
مطالعات منتشر شده در این زمینه در Diabetes Care کم بود اما همه آن ها اثرات بسیار مثبتی فیبر کنجاک را نشان دادند. در این مطالعات به افراد مورد مطالعه که به طور معمول با رژیم کم چرب و دارو درمان می شدند، بیسکویت هایی حاوی فیبر کنجاک داده شد. به طور کلی، محققان نتیجه گرفتند که اضافه کردن فیبر کنجاک به درمان های معمول این افراد ممکن است کنترل قند خون، پروفایل چربی خون و همچنین فشار خون سیستولیک را در بیماران دیابتی بهبود بخشد. آنها معتقدند فیبر کنجاک می تواند اثربخشی درمان های معمولی که برای دیابت نوع ۲ استفاده می شوند را بهبود بخشد.
مطالعه دیگری ۷۲ فرد دیابتی مبتلا به دیابت نوع II را به مدت ۶۵ روز با این فیبر درمان کرد. به طور کلی، محققان نتیجه گرفتند که فیبر کنجاک در پیشگیری و درمان هیپرگلیسمی بسیار مفید است. هیپرگلیسمی یا قند خون بالا معمولا در مبتلایان به دیابت مشاهده می شود. این شرایطی است که در آن مقدار قند در خون افزایش پیدا می کند.
به طور کلی، مصرف گلوکومنان خوراکی ممکن است به کاهش کلسترول، سطح قند خون و فشار خون در افراد مبتلا به دیابت کمک کند، به همین دلیل است که باید بخشی از رژیم غذایی افراد دیابتی باشد.
منبع گیاهی حاوی گلوکومنان و ارزش غذایی این ماده
گلوکومنان از گیاه کنجاک به ویژه ریشه گیاه به دست می آید. این گیاه، گیاه بومی گرمسیری است که در جنوب شرق آسیا، یعنی ژاپن، جنوب چین و اندونزی کشت می شود. بخش خوراکی گیاه کنجاک ریشه آن است که از آن پودر گلوکومنان مشتق می شود. ذرت کنجاک فرم بیضی شکلی دارد. برای این که ریشه کنجاک به ماده ای خوراکی تبدیل شود، ابتدا آن را خشک کرده و سپس پودر می کنند. محصول نهایی، یک فیبر خوراکی به نام آرد کنجاک است که به عنوان پودر گلوکومنان نیز شناخته می شود.
گفته می شود که گلوکومنان خشک شده می تواند ۵۰ برابر آب جذب کند. از لحاظ شیمیایی، فیبر گلوکومونا تشکیل شده از مانوز و گلوکز است. این ماده در مقایسه با دیگر فیبرهای خوراکی دارای بالاترین ویسکوزیته و وزن مولکولی است. هنگامی که پودر گلوکومنان خشک را در آب قرار می دهید، به شدت متورم شده و به ژل تبدیل می شود. برخی از باکتری های مفید روده ای مانند Aerobacter mannaolyticus، Clostridium butyricum و Clostridium beijerinckii قادر به تجزیه گلوکومنان به دی ساکارید و در نهایت گلوکز و مانوز هستند.
کنجاک خشک شده حاوی حدود ۴۰ درصد صمغ گلوکومنانی است. کنجاک کالری بسیار کمی و فیبر بسیار زیادی دارد. یک قاشق چایخوری (دو گرم) از این ماده حاوی حدود پنج کالری و ۲٫۵ گرم فیبر است. این مقدار فیبر تقریبا ۱۰ درصد از نیاز روزانه بدن به فیبر را تامین می کند.
اثرات جانبی بالقوه، تداخلات و نکات احتیاطی در مورد مصرف گلوکومنان
پودر گلوکومنان هنگامی که به عنوان غذا مصرف می شود، ایمن است. مصرف دارویی آن برای بزرگسالان تا حداکثر ۴ ماه بدون خطر است. اما هنگامی که به صورت پزشکی استفاده می شود، عوارض جانبی جزئی شامل اسهال و نفخ ایجاد می کند. عوارض جانبی لیپوزن می تواند شامل ناراحتی شکمی، یبوست و اسهال باشد.
با این حال، قرص های جامد حاوی گلوکومنان می تواند برای بزرگسالان خطرناک باشد. به این دلیل که گاهی اوقات گلو درد یا انسداد روده ایجاد می کند. هرگز محصول گلوکومنان را بدون آب مصرف کنید.
یکی از عوارض جانبی گلوکومنان کاهش قند خون است. اگر دچار دیابت هستید و گلوکومنان مصرف می کنید، باید میزان قند خون خود را دقیقا کنترل کنید. زیرا ممکن است سطح قند خون بدنتان افت کند. مصرف این ماده با یک دارو کاهش دهنده قند خون نیز ممکن است باعث کاهش میزان قند خون شود. همچنین با توجه به اثرات این ماده بر روی قند خون، از مصرف آن حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی اجتناب کنید.
اگر باردار یا شیرده هستید بهتر است از محصولات حاوی گلوکومنان استفاده نکنید. زیرا ایمنی مصرف آنها در این شرایط هنوز مشخص نشده است. اگر هر گونه بیماری زمینه ای دارید یا در حال مصرف دارو هستید، قبل از مصرف گلوکومنان، با پزشک مشورت کنید.
همیشه پودر حاوی این ماده را دور از دسترس کودکان قرار دهید.