آتروفی واژن (واژینیت آتروفیک) به نازک شدن، خشک شدن و التهاب دیواره واژن به علت وجود استروژن کم در بدن اشاره دارد. آتروفی واژن یکی از مشکلات جنسی در زنان است اغلب پس از یائسگی رخ می دهد. برای بسیاری از زنان، این عارضه نه تنها باعث مقاربت دردناک می شود، بلکه به علائم ادراری نیز منجر می شود. از آنجا که ماهیت علائم آن به گونه ای است که واژن و دستگاه ادراری را تحت تاثیر قرار می دهد، کارشناسان معتقدند که اصطلاح دقیق تر برای آتروفی واژن و علائم همراه آن “سندرم تناسلی ادرار یائسگی (GSM)” می باشد.
درمان های ساده و موثری برای سندرم تناسلی ادرار یائسگی (GSM) یا همان آتروفی واژن و علائم ادراری آن، در دسترس می باشد. کاهش میزان هورمون استروژن در تغییرات بدن شما نقش زیادی دارد. اما این به این معنی نیست که باید با ناراحتی های ناشی از آن زندگی کنید. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم شما را با آتروفی واژن آشنا کرده و ضمن معرفی مهمترین علل و علائم، روش های درمان آن را نیز ذکر کنیم.
علائم آتروفی واژن
سندرم تناسلی ادرار یائسگی (GSM) متوسط تا شدید ممکن است علائم و نشانه واژنی و ادراری زیر را در برداشته باشد:
- خشکی واژن
- سوزش واژن
- ترشح از مهبل
- خارش
- سوزش ادراری
- احساس فوریت در ادرار کردن
- ابتلا مکرر به عفونت دستگاه ادراری
- بی اختیاری ادرار
- خونریزی کم پس از مقاربت
- احساس درد در طول رابطه جنسی
- کاهش نرمی مهبل در طول فعالیت جنسی
- کوتاه و محکم شدن کانال واژن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
بر اساس برخی برآوردها، نزدیک به نیمی از زنان یائسه GSM را تجربه می کنند. بسیاری از این زنان برای مراجعه به پزشک و مطرح کردن مشکل خود، خجالت می کشند. اما همیشه توصیه می شود اگر در طول نزدیکی، حتی پس از استفاده از مرطوب کننده و روران کننده واژن، دچار درد می شوید، حتما به پزشک مراجعه کنید. ضمن این که نشانه های واژنی، مانند خونریزی غیر معمول، ترشحات، سوزش و یا درد نیز باید حتما توسط پزشک بررسی شود.
علل ابتلا به آتروفی واژن
سندرم GSM به دلیل کاهش تولید استروژن ایجاد می شود. استروژن کم باعث می شود بافت واژن نازک تر، خشک تر و شکننده تر شود و قابلیت ارتجاعی خود را نیز از دست بدهد.
کاهش سطح استروژن ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- پس از یائسگی
- در طول سال های منتهی به یائسگی
- پس از عمل جراحی برداشتن هر دو تخمدان (یائسگی ناشی از جراحی)
- پس از پرتودرمانی در ناحیه لگن برای درمان سرطان
- پس از شیمی درمانی برای سرطان
- به عنوان یک عارضه جانبی درمان هورمونی سرطان پستان
علائم و نشانه های GSM ممکن است در طول سال های منتهی به یائسگی شروع شود و تا چند سال پس از آن نیز ادامه داشته باشد. البته همه زنان یائسه، آتروفی واژن را تجربه نمی کنند. فعالیت جنسی منظم می تواند به سالم ماندن بافت واژن کمک کند.
عوامل خطر ابتلا به این اختلال
برخی عوامل می توانند به سندرم تناسلی ادراری یائسگی (GSM) کمک کنند. این عوامل عبارتند از:
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن بر روی گردش خون اثر می گذارد. در نتیجه واژن و بافت های دیگر اکسیژن کافی دریافت نمی کنند. سیگار کشیدن اثر طبیعی استروژن را نیز در بدن کاهش می دهد. علاوه بر این، زنانی که به طور معمول سیگار مصرف می کنند، یائسگی زودرس را تجربه خواهند کرد.
- نداشتن زایمان واژینال (طبیعی): محققان معتقدند که زنانی که هرگز زایمان طبیعی نداشتند، نسبت به زنانی که زایمان واژینال داشته اند، بیشتر احتمال دارد که به آتروفی واژن مبتلا شوند.
- نداشتن فعالیت جنسی: فعالیت جنسی موجب افزایش جریان خون شده و باعث می شود بافت های واژن بیشتر الاستیکی شوند.
عوارض آتروفی واژن
سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM) خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می دهد:
- عفونت های واژن: تغییر در تعادل خاصیت اسیدی مهبل (واژن) موجب می شود زنان بیشتر به عفونت های واژن (واژینیت) مبتلا شوند.
- مشکلات ادراری: تغییرات ادراری مرتبط با GSM می تواند به مشکلات ادراری کمک کنند. با این تغییرات نیاز به ادرار کردن و سوزش ادراری بیشتر می شود. برخی از زنان عفونت های دستگاه ادراری و یا بی اختیاری را تجربه می کنند.
روش های تشخیص
تشخیص این سندرم به کمک روش های زیر امکان پذیر است:
- معاینه لگنی، که در طی آن پزشک لگن را لمس کرده و از لحاظ بصری به بررسی دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانه رحم می پردازد. در این آزمایش، برآمدگی در دیواره های واژن و ارگان های لگنی مانند مثانه یا مقعد و یا کشش بافت پشتیبانی کننده از رحم و نشانه هایی از پرولاپس ارگان های لگن بررسی می شود.
- آزمایش ادرار، که در صورت وجود علائم ادراری با جمع آوری ادرار و تحلیل آن انجام می شود.
- آزمون تعادل اسید، که در آن یک نمونه از ترشحات مهبل برداشته شده و بر روی یک نوار شاخص مهبل (واژن) برای آزمون تعادل اسید آن قرار داده می شود.
درمان آتروفی واژن
درمان سندرم (GSM) در درجه اول به شیوه های زیر انجام می شود:
- سعی کنید از یک مرطوب کننده واژن برای بازگرداندن رطوبت به ناحیه واژن استفاده کنید. ممکن است هر دو یا سه روز نیاز باشد که از این مرطوب کننده ها استفاده کنید. اثرات مرطوب کننده ها عموما کمی طولانی تر از روان کننده ها می باشد.
- استفاده از روان کننده تهیه شده بر پایه آب برای کاهش ناراحتی در طول مقاربت مفید است. محصولاتی که حاوی گلیسیرین هستند برای زنانی که به این ماده شیمیایی حساس هستند توصیه نمی شود. زیرا ممکن است سوزش و التهاب به وجود آورد. از وازلین یا سایر محصولات تهیه شده بر پایه روغن و کاندوم های روغنی نیز می توانید استفاده کنید. فقط دقت کنید که همزمان از روغن و کاندوم استفاده نکنید زیرا روغن می تواند کاندوم را پاره کند.
علائم آزاردهنده که با استفاده از روش های بالا بهبود پیدا نمی کنند را می توان با روش های زیر درمان کرد:
- کرم های موضعی (واژن) استروژن: استروژن های موضعی واژینال می توانند جریان خون را بیشتر کرده و در پاره ای مواقع از استروژن های خوراکی نیز بهتر عمل می کنند.
- استروژن خوراکی: استروژن خوراکی وارد کل سیستم بدن شما می شود. به همین دلیل قبل از استفاده از آن ها در مورد معایب و مزایای آن با پزشک مشورت کنید.
استروژن موضعی
درمان استروژن واژینال در اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. تنها پزشک می تواند بهترین روش را برای شما توصیه کند.
- کرم های استروژن واژینال: شما باید این کرم را به طور مستقیم با یک اپلیکاتور و معمولا در هنگام خواب به واژن بمالید. نحوه و میزان استفاده از آن ها نیز به پزشک بستگی دارد. اما به طور معمول از یک بار در روز به مدت ۱ تا ۳ هفته شروع شده و سپس به یک تا سه بار در هفته می رسد. کرم نسبت به سایر اشکال استروژن واژینال، سریع تر علائم را بهبود می دهند.
- حلقه های استروژن واژینال: در این روش از یک حلقه نرم و انعطاف پذیر در بخش بالایی واژن استفاده می شود. حلقه میزان متناسبی استروژن آزاد می کند و نیاز دارد که هر ۳ ماه یک بار تعویض شود.
- قرص های استروژن واژینال: در این روش قرص های استروژن واژینال در مهبل (واژن) گذاشته می شود. میزان مصرف این قرص ها نیز بستگی به نظر پزشک دارد. به عنوان مثال، گاهی توصیه می شود که در دو هفته اول روزی یک عدد قرص استفاده شود و سپس دو بار در هفته از آن استفاده کنید.
استروژن درمانی سیستمیک
اگر خشکی واژن با سایر علائم یائسگی مانند گرگرفتگی متوسط یا شدید همراه باشد، پزشک ممکن است قرص، ژل یا حلقه استروژن با دوز بالاتر را توصیه کند. اگر رحم بیمار برداشته شده باشد، همراه با استروژن، پروژسترون نیز تجویز می شود.
سایر درمان ها
محققان در حال پژوهش برای توسعه درمان های دیگر آتروفی واژن هستند. زیرا نگرانی هایی در مورد مقادیر کم استروژن وجود دارد. محققان معتقدند که استروژن به افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان و آندومتر مرتبط است.
آتروفی واژن به همراه سرطان پستان
اگر سابقه سرطان پستان دارید و به آتروفی واژن مبتلا شده اید، معمولا پزشک درمان های زیر را تجویز می کند:
- درمان غیر هورمونی: روش های غیر هورمونی مانند مرطوب کننده و روان کننده، اولین درمان انتخابی برای این افراد است.
- استروژن واژینال: پس از مشورت با متخصص سرطان (انکولوژیست)، اگر درمان غیر هورمونی علائم شما را بهبود ندارد، ممکن است دوز پایین استروژن واژینال مفید باشد. با این حال، نگرانی هایی در مورد استروژن واژینال مانند خطر ابتلا به سرطان در آینده وجود دارد. به خصوص اگر سرطان پستان حساس به هورمون باشد.
- استروژن درمانی سیستمیک: درمان استروژن سیستمیک به طور کلی توصیه نمی شود. به خصوص اگر سرطان پستان به هورمون حساس باشد.
طب جایگزین
برخی از داروهای جایگزین نیز برای درمان خشکی واژن و سوزش همراه با یائسگی وجود دارد. اما تعداد کمی از این رویکردها، شواهد بالینی حمایت کننده دارند. طب مکمل و جایگزین در حال پیشرفت است و محققان در حال پژوهش بر روی تعیین فواید و خطرات درمان های مختلف جایگزین برای سندرم تناسلی ادراری یائسگی هستند.
بنابراین توصیه می شود قبل از مصرف هر نوع مکمل گیاهی یا رژیم غذایی برای علائم یائسگی یا آتروفی واژن، حتما با پزشک مشورت کنید. متخصان سازمان غذا و دارو آمریکا معتقدند که همه گیاهان برای درمان آتروفی واژن مناسب نیستند. زیرا برخی از آن ها می توانند با داروهای مصرفی شما تداخل داشته و خطراتی را به وجود آورند.
درمان به کمک تغییر در سبک زندگی
اگر در حال تجربه خشکی واژن یا تحریک آن هستید، ممکن است علائمتان به کمک روش های زیر بهبود پیدا کند:
- از مرطوب کننده های واژن استفاده کنید.
- در طول مقاربت از روان کننده های تهیه شده بر پایه آب استفاده کنید. این کار می تواند ناراحتی ایجاد شده در طول مقاربت را کاهش دهد.
- سعی کنید در طول مقاربت بدن خود را بیشتر تحریک کنید. تحریک جنسی می تواند به کاهش علائم خشکی و یا سوزش کمک کند.
جلوگیری از آتروفی واژن
فعالیت جنسی منظم، ممکن است به پیشگیری از سندرم تناسلی ادراری یائسگی کمک کند. فعالیت جنسی جریان خون به مهبل (واژن) را افزایش داده و موجب ،بهبود سلامت بافت های واژن می شود.