آتلکتازی وضعیتی است که در آن یک یا چند منطقه از ریه دچار افت شده و نمی تواند به درستی متورم شده و پر از هوا شود. اگر فقط یک ناحیه کوچک از ریه ها تحت تاثیر قرار گیرد، ممکن است بیمار اصلا نشانه ای نداشته باشد. اما اگر یک ناحیه بزرگ یا چندین قسمت بزرگ ریه ها تحت تأثیر این بیماری قرار داشته باشند، ممکن است این عضو قادر به ارائه اکسیژن کافی به خون نباشند. در این شرایط معمولا برای بیمار عوارض و علائم به وجود می آید.
اگر به دنبال اطلاعات کامل در مورد علت، عوامل خطر، علائم، روش های تشخیص و روش های درمان آتلکتازی هستید ادامه این مطلب مجله پیام سلامت را از دست ندهید.
چه عواملی باعث ایجاد آتلکتازی می شوند؟
این بیماری زمانی رخ می دهد که ریه ها نمی توانند به درستی گسترش پیدا کرده و جا را برای حضور هوا باز کنند. علل این حالت را می توان در موارد زیر یافت:
شرایط و عواملی که مانع از تنفس عمیق و ایجاد سرفه می شوند
شرایط و عواملی که مانع از تنفس عمیق شده و موجب سرفه کردن می شوند، می توانند باعث آتلکتازی شوند. به عنوان مثال، اگر شما با استفاده از یک دستگاه تنفس مصنوعی نفس بکشید، ممکن است ریه ها شما به طور عادی با هوا پر نشوند. در یک فرد عادی تنفس عمیق می تواند موجب شود که ریه ها پر از هوا شود. اما زمانی که با دستگاه تنفس مصنوعی نفس می کشید تمام هوای وارد شده به بدن وارد ریه نمی شود.
آتلکتازی بعد از عمل جراحی بسیار رایج است. داروهایی که در طول جراحی مورد استفاده قرار می گیرند به طور موقت بدن را به خواب می برند و می توانند باعث کاهش یا متوقف شدن تلاش طبیعی بدن برای نفس کشیدن و تمایل به سرفه کردن شوند. گاهی اوقات، به ویژه پس از عمل جراحی قفسه سینه یا شکم، درد ممکن است تمایل بدن به تنفس عمیق را کاهش دهد. در نتیجه، بخشی از ریه دچار افت می شود و یا به درستی باد نمی شود.
فشار ناشی از خارج بدن نیز می تواند تنفس عمیق را دشوار کند. برخی از نمونه عوامل ایجاد کننده این فشار عبارتند از:
- تومور
- ناهنجاری استخوان
- افیوژن پلور (ایجاد مایع بین دنده ها و ریه ها)
بیماری های ریوی و سایر اختلالات پزشکی که بر توانایی شما برای تنفس عمیق یا سرفه کردن و خروج موکوس از ریه ها تاثیر می گذارد، ممکن است منجر به این بیماری شود. به عنوان مثال سندرم اختلال تنفسی (RDS) چنین شرایطی را به وجود می آورد.
RDS یک اختلال تنفسی است که بر روی برخی از نوزادان تاثیر می گذارد. این بیماری در نوزادان نارس شایع است، زیرا ریه های آن ها قادر به تولید سورفاکتانت کافی نیستند. سورفاکتانت مایعی است که داخل ریه ها را پوشانده و اجازه می دهد این اندام برای تنفس باز شود. بدون سورفکتانت کافی، بخشی از ریه ها دچار افت می شوند.
سایر بیماری های ریوی و اختلالاتی که می توانند باعث آتلکتازی شوند عبارتند از:
- پنومونی
- سرطان ریه
- بیماری های عصبی-عضلانی
به ندرت:
- آسم
- COPD (بیماری مزمن انسدادی ریوی)
- فیبروز کیستی
آتلکتازی مهاجرتی در نوزادان نادر است و ممکن است به علت بیماری های عصبی-عضلانی ایجاد شود. “مهاجرت” به معنی آن است که بخشی از ریه که دچار اضمحلال شده است بسته به موقعیت کودک تغییر کند.
انسداد راه های هوایی
انسداد راه های هوایی نیز می توانند باعث آتلکتازی شوند. ممکن است انسداد ناشی از جسم خارجی، پلاکت موکوس، سرطان ریه یا لوله دستگاه تنفس مصنوعی باشد. هنگامی که انسداد رخ می دهد، هوایی که از قبل در کیسه هوایی وجود داشته جذب جریان خون می شود. بنابراین هوای جدید نمی تواند به دلیل انسداد کیسه های هوایی آن بخش را پر کند. در طی همین روند بخش آسیب دیده ریه از بین می رود.
چه کسی در معرض خطر آتلکتازی است؟
اگر نتوانید نفس عمیق بکشید یا سرفه کنید و در معرض انسداد مسیرهای هوایی باشید، احتمال ابتلا به این بیماری در بدتان وجود دارد. شرایطی که می تواند خطر ابتلا به آتلکتازی را افزایش دهد عبارتند از:
- جراحی که در آن به شما دارو داده می شود تا بخوابید. این دارو می تواند تلاش طبیعی بدن را برای تنفس کاهش داده یا متوقف کند. به جای آن باعث می شود شما مدام سرفه کنید.
- هر شرایط یا فاکتوری که هنگام تنفس درد ایجاد می کند. به عنوان مثال جراحی قفسه سینه یا شکم، آسیب، شکستگی دنده یا پلوری (التهاب غشایی که ریه ها را احاطه کرده است).
- استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی
- وجود انسداد در مسیرهای هوایی به دلیل وجود جسم خارجی، پلاکت مخاطی، سرطان ریه یا لوله تنفس مصنوعی
- بیماری های ریوی و سایر اختلالات که بر روی توانایی بدن برای تنفس عمیق یا سرفه تاثیر می گذارد. به عنوان مثال سندرم دیسترس تنفسی، پنومونی، سرطان ریه و بیماری های عصبی-عضلانی
افرادی که یکی از شرایط بالا را دارند و افرادی که چاق یا سیگاری هستند، بیشتر از افرادی که سیگار نمی کشند و یا چاق نیستند در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. نوزادان و کودکان زیر ۳ سال که دارای عوامل خطر آتلکتازی هستند، به نظر می رسد راحت تر از بزرگسالان به این بیماری مبتلا می شوند.
علائم و نشانه های آتلکتازی چیست؟
اگر آتلکتازی تنها بخش کوچکی از ریه را تحت تاثیر قرار داده باشد به احتمال زیاد نشانه یا علامتی ندارد. اما اگر ناحیه بزرگی از ریه، به ویژه به صورت ناگهانی تحت تاثیر این بیماری باشد، ممکن است باعث کاهش سطح اکسیژن خون شود. در نتیجه، احساس خفگی به سراغ بیمار می آید. میزان ضربان قلب و تنفس نیز افزایش یافته و پوست و لب ها به رنگ آبی در می آیند. سایر علائم ممکن است مربوط به علت اصلی ایجاد بیماری باشد. (به عنوان مثال درد قفسه سینه به علت جراحی).
کودکان مبتلا به این بیماری معمولا علائم زیر را بروز می دهند:
- هیجان زدگی
- اضطراب
- ترس
آتلکتازی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک بر اساس علائم و نشانه ها و نتایج آزمایشات و روش های تشخیصی، بیماری را تشخیص می دهد. آتلکتازی ممکن است گاهی در طی انجام آزمایش عکس برداری اشعه ایکس که به دلیل بیماری های دیگر انجام می شود کشف شود. آتلکتازی معمولا توسط رادیولوژیست، متخصص ریه، متخصص اورژانس، متخصص اطفال، متخصص داخلی و یا پزشک عمومی تشخیص داده می شود.
آزمایشات و روش های تشخیصی
شایع ترین آزمایشی که برای تشخیص آتلکتازی استفاده می شود پرتو X قفسه سینه است. تصویر برداری اشعه ایکس یک آزمایش بدون درد است که تصاویری از ساختارهای داخل قفسه سینه مانند قلب، ریه ها و عروق خونی را تولید می کند.
پزشک همچنین ممکن است سی تی اسکن قفسه سینه را توصیه کند. این تست تصاویر دقیقی از ساختارهایی که در قفسه سینه وجود دارد تولید می کند. سی تی اسکن قفسه سینه یک نوع اشعه ایکس است. با این حال، تصاویری سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به تصاویر اشعه ایکس را نشان می دهد.
آتلکتازی اغلب بدون درمان برطرف می شود. اما اگر وضعیت شدید یا طولانی باشد ممکن است از برونکوسکوپی استفاده شود. با استفاده از این روش مسیرهای هوایی از نزدیک دیده می شوند.
در طول برونکوسکوپی، پزشک یک لوله نازک و انعطاف پذیر را به نام برونکوسکوپ از طریق بینی (یا گاهی دهان)، وارد گلو و مسیر هوایی می کند. اگر بیمار لوله تنفسی داشته باشد، برونکوسکوپ از طریق این لوله به راه هوایی منتقل می شود.
دوربین و نور روی برونکوسکوپ اجازه می دهد که پزشک داخل راه هوایی را ببینید. ضمن این که می تواند در طول این فرآیند، انسداد را نیز درمان کند.
آتلکتازی چگونه درمان می شود؟
هداف اصلی درمان این بیماری عبارتند از:
- درمان علت بیماری
- درمان بافت از بین رفته ریه ها
درمان ممکن است بر اساس علت اصلی بیماری متفاوت باشد.
[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]
پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:
تأثیر سیگار کشیدن بر سیستم تنفسی شما
آشنایی با عملکرد ریه در بدن و نحوه کارکرد سیستم تنفسی
[/quote]
آتلکتازی ناشی از جراحی
اگر آتلکتازی ناشی از عمل جراحی باشد، پزشک مراحل زیر را توصیه می کند:
- تمرینات تنفس عمیق را انجام دهید. انجام این تمرینات بعد از عمل بسیار مهم است. اگر بیمار در بیمارستان باشد، ممکن است از دستگاهی به نام اسپیرومتر تشویقی استفاده کند. این دستگاه میزان هوای و سرعت تنفس را اندازه گیری می کند. با استفاده از این دستگاه بیمار تشویق می شود که آرام تر و عمیق تر نفس بکشد.
- موقعیت بدن خود را تغییر دهید. بعد از عمل جراحی با اجازه پرشک می توانید بلافاصله بنشینید یا راه بروید.
- تلاش کنید تا سرفه کنید. سرفه کمک می کند تا موکوس و مواد دیگری که راه های هوایی را مسدود کرده است خارج شود.
گاهی نیز از دستگاه های PEEP و CPAP استفاده می شود. هر دو این دستگاه ها برای کمک به پر شدن مسیرهای هوایی و کیسه های هوا در ریه، فشاری را ایجاد می کنند.
آتلکتازی ناشی از منبع فشار خارج ریه ها
اگر فشار خارج از ریه باعث ایجاد این بیماری شده باشد، پزشک باید علت فشار را درمان کند. به عنوان مثال، اگر علت ایجاد بیماری تومور یا تجمع مایع باشد، پزشک تومور یا مایع را بر می دارد. این کار به ریه اجازه می دهد به طور کامل باز شود.
آتلکتازی ناشی از انسداد
اگر انسداد باعث ایجاد آتلکتازی شود، برای درمان انسداد یا رفع آن، درمان مناسب اتخاذ می شود. اگر انسداد ناشی از استنشاق ماده یا بلع یک شی خارجی باشد، پزشک می تواند در طول برونکوسکوپی انسداد را درمان کند.
اگر پلاک موکوس راه های هوایی بیمار را مسدود کرده باشد، ممکن است که پزشک بتواند از مکش استفاده کند تا آن را از بین ببرد. سایر روش های درمان نیز عبارتند از:
- ضربه زدن به قفسه سینه: در این درمان قفسه سینه به کمک دست تکان داده می شود تا مخاط گیر افتاده آزاد شود.
- تخلیه وضعیتی: در این روش تخت کج می شود به طوری که سر پایین تر از قفسه سینه قرار می گیرد. این وضعیت اجازه می دهد تا مخاط به راحتی تخلیه شود.
- دارو: پزشک ممکن است برای کمک به باز کردن مسیرهای هوایی دارو تجویز کند.
آتلکتازی ناشی از بیماری ها ریوی یا سایر اختلالات
اگر بیماری ریه یا سایر اختلالات باعث ایجاد این بیماری شده باشد، پزشک باید علت اصلی را با دارو درمان کند.