آمبولی ریه یا PE، یک انسداد ناگهانی در یکی از شریان های ریه است. این انسداد معمولا توسط لخته خون ایجاد می شود. به طور کلی به لخته ای که در یک قسمت از بدن تشکیل می شود و از طریق جریان خون به قسمت های دیگر بدن منتقل می شود، آمبولی گفته می شود.
PE یک بیماری جدی است که می تواند:
- به بخشی از بافت ریه به علت کمبود جریان خون آسیب برساند. این آسیب ممکن است منجر به فشار خون بالا (فشار خون بالا در شریان ریوی) شود.
- سطح اکسیژن را در خون پایین بیاورد.
- به دلیل کمبود اکسیژن به دیگر قسمت های بدن آسیب برساند.
اگر لخته بزرگ باشد یا لخته های زیادی در بدن وجود داشته باشد، PE می تواند باعث مرگ شود.
PE اغلب یک عارضه جانبی ناشی از وضعیتی است که به نام ترومبوز ورید عمقی (DVT) نامیده می شود. در DVT، لخته های خون در رگ های عمیق بدن، بیشتر در پاها تشکیل می شوند. این لخته ها می توانند آزاد شوند و از طریق جریان خون به ریه حرکت کرده و شریان را مسدود کنند.
لخته های عمیق مانند لخته های ایجاد شده در رگ های نزدیک به سطح پوست نیستند. این لخته ها در جای خود باقی می مانند و PE ایجاد نمی کنند.
برای آشنایی بیشتر با علل، نشانه ها، عوارض، روش های تشخیص و روش های درمان آمبولی ریه با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید.
علل ایجاد آمبولی ریه
علل اصلی
آمبولی ریه (PE) معمولا توسط لخته خون در ورید عمقی پا شروع می شود. این وضعیت ترومبوز ورید عمقی نامیده می شود. لخته ایجاد شده در این رگ ها می توانند آزاد شوند و از طریق جریان خون به ریه ها سفر کرده و در شریان ها انسداد ایجاد کنند.
لخته شدن خون در رگ های عمیق پاها ممکن است در صورت محدود یا کند شدن جریان خون ایجاد شود. این محدودیت یا کندی زمان اتفاق می افتد که به مدت طولانی حرکت نداشته باشید. شرایط زیر معمولا موجب عدم تحرک به مدت طولانی می شوند:
- پس از برخی از انواع جراحی
- در طول سفر طولانی با ماشین یا هواپیما
- بستری شدن به مدت طولانی در رختخواب
لخته خون بیشتری در رگ های آسیب دیده پس از جراحی، ایجاد می شود.
علل دیگر
به ندرت، وجود حباب هوا که بخشی از یک تومور یا بافت دیگر در بدن است به ریه ها می رود و موجب آمبولی ریه می شود. همچنین اگر یکی از استخوان بزرگ در بدن (مانند استخوان ران) شکسته شود، چربی موجود در مغز استخوان می تواند از طریق خون به ریه برسد و باعث ایجاد PE شود.
عوامل خطر ایجاد کننده آمبولی ریه
آمبولی ریوی (PE) به طور مساوی هم در مردان و هم در زنان اتفاق می افتد. خطر ابتلا به این بیماری با بالا رفتن سن افزایش می یابد. هر ۱۰ سال پس از ۶۰ سالگی خطر ابتلا به PE دو برابر می شود. برخی از بیماری های ارثی مانند عامل V لیدن، خطر لخته شدن خون و PE را افزایش می دهند.
عوامل خطر عمده
اگر ترومبوز وریدی عمقی (DVT) یا سابقه DVT دارید، خطر ابتلا به PE در بدنتان زیاد است. در DVT، لخته خون در رگ های عمیق بدن، بیشتر در پاها، تشکیل می شود. این لخته ها می توانند آزاد شوند و از طریق جریان خون به سمت ریه رفته و انسداد ایجاد کنند.
خطر ابتلا به آمبولی ریه در صورتی که سابقه این بیماری را داشته باشید نیز بیشتر می شود.
سایر عوامل خطر
عوامل دیگر نیز می توانند خطر PE را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- بستری بودن
- انجام جراحی یا شکستن استخوان (خطر این بیماری در طول چند هفته پس از عمل جراحی یا آسیب افزایش می یابد)
- داشتن بیماری یا شرایط خاص مانند سکته مغزی، فلج (عدم توانایی حرکت)، بیماری قلبی مزمن یا فشار خون بالا
- سیگار کشیدن
افرادی که به تازگی برای سرطان، درمان انجام داده اند و یا دارای کاتتر وریدی مرکزی هستند احتمال بیشتری دارد که به DVT مبتلا شوند. در این شرایط خطر ابتلا به PE در بدن افزایش پیدا می کند. کاتتر وریدی مرکزی یک لوله در ورید است که اجازه می دهد دسترسی جریان خون برای درمان های پزشکی آسان شود.
سایر عوامل خطر ابتلا به DVT عبارتند از:
- نشستن برای مدت طولانی (مانند انجام سفرهای طولانی با ماشین یا هواپیما)
- بارداری
- اضافه وزن
- چاقی
زنان استفاده کننده از هورمون درمانی یا قرص های ضد بارداری نیز در معرض خطر ابتلا به DVT هستند. خطر ابتلا به لخته شدن خون با افزایش تعداد عوامل خطرزا در بدن افزایش می یابد.
غربالگری و پیشگیری
پیشگیری از آمبولی ریه (PE) با جلوگیری از ترومبوز ورید عمقی (DVT) آغاز می شود. دانستن اینکه آیا در معرض خطر ابتلا به DVT هستید یا نه و انجام اقداماتی برای کاهش خطر ابتلا، بسیار مهم است.
- در طول سفر، ورزش های مناسب برای پا را انجام دهید.
- بعد از عمل جراحی یا بستری بودن به مدت طولانی، تحت نظر پزشک فعالیت بدنی داشته باشید. هرچه زودتر به فعالیت عادی باز گردید، شانس خود را برای اجتناب از لخته شدن خون کمتر می کنید.
- برای جلوگیری از لخته شدن خون بعد از بعضی از انواع جراحی، باید دارو مصرف کنید.
- مراجعات منظم به پزشک را فراموش نکنید.
اگر قبلا DVT یا PE داشته اید، می توانید اقدامات بیشتری را انجام دهید تا از لخته شدن مجدد خون جلوگیری شود. معاینات منظم را انجام دهید. ضمن این که استفاده از جوراب های واریس برای جلوگیری از تورم مزمن در پاها که ناشی از DVT است برایتان مفید می باشد.
در صورتی که علائم DVT یا آمبولی ریه را دارید، با پزشک خود تماس بگیرید.
نشانه ها، علائم و عوارض آمبولی ریه
علائم و نشانه های اساسی
علائم و نشانه های آمبولی ریه (PE) شامل موارد زیر هستند:
- ضعف تنفسی ناگهانی
- مشکلات تنفسی
- درد قفسه سینه
- سرفه
- وجود خون در مخاط خارج شده از سرفه
آریتمی (ضربان نامنظم قلب) نیز ممکن است به شما نشان دهد که PE دارید.
گاهی اوقات علائم و نشانه ها تنها مربوط به ترومبوز ورید عمقی (DVT) می باشند. این علائم عبارتند از:
- تورم پا یا در امتداد یکی از رگ های پا
- درد یا حساسیت به لمس در پا
- احساس گرمای بیش از حد در ناحیه ای در پا که متورم شده است
- قرمزی یا تغییر رنگ پوست پا
اگر دچار علائم یا نشانه های PE یا DVT هستید، به پزشک مراجعه کنید. گاهی نیز ممکن است دارای آمبولی ریه باشید و علائم و نشانه ای نداشته باشید.
علائم و نشانه های دیگر
بعضی از افراد مبتلا به PE علائم زیر را دارند:
- احساس اضطراب یا دلهره
- سرگیجه
- خستگی
- تنفس سریع
- عرق کردن
- افزایش ضربان قلب
روش های تشخیص
آمبولی ریه (PE) بر اساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایشات تشخیص داده می شود.
آزمایش های تشخیصی
بسیاری از آزمایشات می توانند به تشخیص PE کمک کنند. این که کدام آزمایش برای شما تجویز شود به عوامل خطر، گزینه های آزمایشی موجود و سایر بیماری هایی که احتمالا دارید بستگی دارد. ممکن است به یک یا چند تست زیر نیاز داشته باشید.
سونوگرافی
پزشکان می توانند از سونوگرافی برای مشاهده لخته شدن خون در پاها استفاده کنند. سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی جریان خون در رگ ها را بررسی می کند.
برای این آزمون، ژلی بر روی پوست مالیده می شود. سپس یک دستگاه مبدل را روی ناحیه ای که ژل مالیده شده عقب و جلو می برند. این مبدل امواج اولتراسوند را وارد بدن کرده و موجب تشعشع آن ها می شود. به این ترتیب دیواره سلولی و سلول های خونی مشهود می شوند.
یک رایانه اکو تصویر این اندام ها را بر روی صفحه نمایش کامپیوتر انداخته و اجازه می دهد پزشک اندام های داخلی را مشاهده کند. اگر لخته خون مشاهده شود درمان آغاز می شود. DVT و PE هر دو با داروهای مشابه درمان می شوند.
اسکن توموگرافی کامپیوتری
پزشکان می توانند از اسکن کامپیوتری یا سی تی اسکن برای جستجوی لخته خون در ریه ها و پاها استفاده کنند. برای این آزمایش، در داخل بازو رنگ تزریق می شود. این رنگ باعث می شود رگ های خونی در ریه ها و پاها در تصاویر اشعه ایکس نشان داده شوند. این تست اجازه می دهد تا پزشکان بیشتر موارد PE را تشخیص دهند.
اسکن تهویه ریه
اسکن تهویه / پرفیوژن ریه یا اسکن VQ از مواد رادیواکتیو استفاده می کند تا نشان دهد که اکسیژن و خون چگونه در همه قسمت های ریه ها جریان دارد. این آزمون می تواند به شناسایی PE کمک کند.
آنژیوگرافی ریوی
آنژیوگرافی ریه یکی دیگر از آزمایش هایی است که برای تشخیص آمبولی ریه استفاده می شود. این آزمایش در تمام بیمارستان ها در دسترس نیست و یک متخصص آموزش دیده باید این آزمون را انجام دهد. برای این آزمایش، یک لوله انعطاف پذیر به نام کاتتر از کشاله ران یا بازو به رگ های خونی ریه وارد می شود. از طریق این کاتتر رنگی به داخل رگ های خونی تزریق می شود.
همزمان تصاویر اشعه ایکس برای نشان دادن جریان خون در رگ های خونی ریه گرفته می شود. اگر لخته خون یافت شود، پزشک ممکن است از کاتتر برای از بین بردن لخته استفاده کند.
آزمایش خون
برخی از آزمایش های خون ممکن است به پزشک کمک کنند تا آمبولی ریه را تشخیص دهند.
آزمایش D-dimer میزان ماده ای را در خون اندازه گیری می کند که وقتی که لخته خون تخریب می شود آزاد خواهد شد. سطح زیاد این ماده در بدن ممکن است به این معنی باشد که لخته در بدن وجود دارد.
سایر آزمایشات خونی که برای اختلالات ارثی که باعث لخته شدن خون می شوند انجام می شوند نیز برای بررسی آمبولی ریه مفید است. آزمایش خون می تواند مقدار اکسیژن و دی اکسید کربن را در خون اندازه گیری کند. وجود لخته در رگ های خونی ریه ها ممکن است سطح اکسیژن را در خون کاهش دهد.
تست های دیگر
برای رد کردن سایر علل احتمالی علائم، پزشک ممکن است از یک یا چند آزمایش زیر نیز استفاده کند:
- اکوکاردیوگرافی (اکو): این آزمایش با استفاده از امواج صوتی، تصویر متحرک از قلب ایجاد می کند. پزشکان از echo برای بررسی عملکرد قلب و تشخیص لخته خون در داخل قلب استفاده می کنند.
- EKG (الکتروکاردیوگرام): EKG یک آزمون ساده و بدون درد است که فعالیت الکتریکی قلب را تشخیص داده و ثبت می کند.
- عکس اشعه ایکس قفسه سینه: این آزمایش تصاویری از ریه ها، قلب، شریان های بزرگ، دنده ها و دیافراگم (عضله زیر ریه ها) ایجاد می کند.
- MRI قفسه سینه (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): این آزمایش با استفاده از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی، تصاویری از اندام ها و ساختارهای داخل بدن ایجاد می کند. MRI اغلب می تواند اطلاعات بیشتری نسبت به اشعه ایکس ارائه دهد.
روش های درمان آمبولی ریه
داروها
ضد انعقادها یا رقیق کننده های خون، توانایی لخته شدن خون را کاهش می دهند. آنها فرایند لخته شدن خون را متوقف می کنند. رقیق کننده های خون لخته هایی که قبلا تشکیل شده اند را حل نمی کنند. بدن به مرور زمان این لخته ها را حل می کند.
شما می توانید رقیق کننده ها را به شکل قرص، تزریق یا از طریق سوزن یا لوله داخل رگی دریافت کنید. وارفارین به صورت قرص تجویز می شود. اما هپارین به صورت تزریقی یا از طریق لوله IV وارد بدن می شود.
درمان های اضطراری
هنگامی که PE خطرناک است، پزشک ممکن است از درمان هایی استفاده کند که لخته خون را از بین ببرد. این درمان ها در اورژانس یا بیمارستان ارائه می شوند.
ترومبولیتیک ها داروهایی هستند که می توانند به سرعت لخته خون را از بین ببرند. آنها برای درمان لخته های بزرگ که باعث علائم شدید می شوند مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجا که ترومبولیتیک ها می توانند خونریزی ناگهانی ایجاد کنند، از آنها فقط در شرایط اضطراری استفاده می شود.
گاهی اوقات پزشک از کاتتر (لوله انعطاف پذیر) برای رسیدن به لخته خون استفاده می کند. کاتتر به داخل رگ کشاله ران یا بازو وارد شده و به سمت لخته در ریه هدایت می شود. پزشک ممکن است از کاتتر برای از بین بردن لخته یا دارو استفاده کند تا آن را حل کند.
به ندرت ممکن است جراحی برای برداشتن لخته خون لازم باشد.