دکتر محمدعلی محققی/معاون آموزشی وزارت بهداشت/نیازسنجی و ارزیابی کیفیت دوره‌های آموزشی از الزامات آموزش مداوم است
ارتقای شاخص‌های سلامت، نشان تاثیر آموزش مداوم
سیستم آموزش مداوم جامعه پزشکی یکی از قوانین مترقی نظام جمهوری اسلامی ایران است که بیش از ۲۵ سال از تصویب آن می‌گذرد. براساس این قانون کلیه دانشجویان در حوزه پزشکی دارای مدرک کارشناسی و بالاتر موظف به شرکت در برنامه‌های سالانه آموزش مداوم هستند….
این آموزش‌ها توسط وزارت بهداشت، انجمن‌های تخصصی و مراجع ذی‌صلاح به صورت مستمر برگزار می‌شود. در همین راستا، اداره کل آموزش مداوم هم در وزارت بهداشت شکل گرفت و در ساختار دانشگاه‌ها نیز این تشکیلات فعالیت خود را آغاز کرد. به منظور گسترش این دوره‌های آموزشی، در برخی رشته‌های پزشکی که انجام فعالیت حرفه‌ای مستلزم یک پروانه اشتغال خواهد بود، تمدید پروانه اشتغال منوط به ارائه گواهی گذراندن موفقیت‌آمیز این دوره آموزشی است. به‌طور مثال پزشکان عمومی نیازمند ۲۵ امتیاز سالانه هستند و بعد از ۵ سال باید ۱۲۵ امتیاز کسب کنند تا امکان تمدید پروانه مطب آنها فراهم شود. در سال‌های قبل تمرکز دوره‌های بازآموزی بر رشته‌های تخصصی پزشکی، پزشکی عمومی و دندان‌پزشکی بود، اما دوره‌های بازآموزی از سال ۸۴ به صورت برنامه‌ریزی‌شده برای سایر گروه‌های پزشکی مانند پرستاران و رشته‌هایی که دارای مدرک کارشناسی در گروه پزشکی هستند نیز برگزار می‌شود. در حال حاضر بخش قابل توجهی از جامعه پزشکی به صورت سالیانه در این برنامه‌ها شرکت می‌کنند و سیستم آموزش مداوم دچار تحول شده و کارآمدتر و مفیدتر از قبل فعالیت می‌کند. برخی از دوره‌های آموزشی به صورت مدون برگزار می‌شود، به‌گونه‌ای که یک موضوع خاص برای تعداد محدودی از افراد در قالب کلاس درس یا کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شود. برخی دیگر از برنامه‌های بازآموزی به شکل سمپوزیوم، کارگاه و سایر روش‌های عملی ارائه می‌شود. علاوه بر روش‌های بیان‌شده، آموزش‌های مجازی کمتر مورد استفاده قرار گرفته است، اما در صورتی که برنامه‌های پیشنهادی دارای اثربخشی لازم و منطبق با قوانین و مقررات آموزش مداوم باشد، می‌تواند اجرا شود. درحقیقت در سال‌های اخیر روش‌های مجازی آموزش مداوم به اشکال مختلف غیرحضوری و نیمه‌حضوری در سیستم آموزش مداوم مورد بررسی قرار گرفته و به نوعی وارد سیستم‌های آموزشی شده است. یکی از موثرترین این روش‌ها استفاده از رسانه ملی برای آموزش است. در این روش طیف وسیعی از مخاطبان از حضور اساتید نخبه و فرهیخته بهره‌مند می‌شوند. مزیت آموزش از طریق رسانه ملی این است که اساتید بزرگ و برجسته‌ای که امکان حضور در نقاط مختلف کشور را نداشتند، از این طریق به بخش عظیمی از افراد آموزش می‌دهند. با توافق اداره کل آموزش مداوم و صداوسیما و معاونت آموزشی وزارت بهداشت این روش آموزشی عملیاتی و از بهمن ماه اجرایی شد. نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم، این است که در مقررات این‌طور بیان شده که بخش عمده آموزش‌ها در دوره‌های بازآموزی باید به صورت حضوری باشد و آموزش‌های غیرحضوری تنها بخش محدودی از آن را به خود اختصاص دهد.
درواقع آموزش به‌خصوص در حوزه پزشکی باید با نقد و بررسی در محیط کلاس، بحث و سوال و جواب همراه باشد. علاوه بر آن یکسری از مباحث در رشته پزشکی به صورت تجربی به دست می‌آید، بنابراین لازم است بخشی از آموزش‌ها در فضای آموزش بالینی و کلاس‌ها و کارگاه‌هایی که امکان تبادل‌نظر وجود دارد، برگزار شود. آموزش‌ها از این طریق تاثیرگذاری بیشتری خواهند داشت و کاربردی‌تر خواهند بود. یکی از بارزترین نقاط‌قوت سیستم آموزش مداوم در کشور، حضور انجمن‌های علمی تخصصی در برنامه‌های بازآموزی است. تاکنون ۱۶۰ انجمن تخصصی در این برنامه‌ها با وزارت بهداشت همکاری کرده‌اند و تاثیر بسزایی در ارتقای کیفیت مطالب ارائه شده در برنامه‌ها داشتند، اما لازم است حضور انجمن‌ها پررنگ‌تر و تاثیرگذارتر شود.
برخی از پزشکان ادعا می‌کنند، برنامه‌های بازآموزی منطبق با نیاز آنها طراحی نشده است. باید دانست نیازسنجی جزو الزامات سیستم آموزش مداوم است و بدون آنکه نیازسنجی صورت گیرد، مجوز برپایی دوره‌های آموزشی صادر نخواهد شد، بنابراین مطمئنا نیازسنجی شده اما روش‌های آن محدود است و شاید نتوانسته طیف وسیعی از افراد را دربرگیرد. علاوه بر آن ارزشیابی از کیفیت برگزاری دوره‌ها نیز به صورت مستمر انجام می‌شود. درواقع ارزشیابی درونی جزو وظایف سازمان برگزارکننده دوره آموزشی است و باید با ارائه این ارزشیابی مجوز دریافت کند. همچنین ارزشیابی بیرونی توسط اداره آموزش مداوم و دانشگاه‌ها انجام و بازخورد آن نیز اعلام می‌شود. در مجموع شورای عالی آموزش مداوم نیز به صورت مستمر گزارش ارزشیابی از کلاس‌های برگزار شده را ارائه می‌کند.
موضوع مهم دیگر در زمینه سیستم آموزش مداوم پزشکی مربوط به کارایی و کارآمدی آن است. همان‌طور که می‌دانید همه آموزش‌ها از ۳ سطح تشکیل شده‌اند؛ سطح اول مربوط به آموزش تئوری و نظری است که با مرور و یادآوری مباحث گذشته و تشریح و بحث و مناظره مطالب آموزش داده می‌شود. سطح دوم آموزش‌های تحلیلی و حل مساله است به‌گونه‌ای که مشکلات ریشه‌یابی و راه‌حل آن ارائه می‌شود. سومین سطح تغییر رفتار در فرد است که اهم آن مباحث اخلاق پزشکی است. آموزش اخلاق پزشکی یکی از الزامات آموزش مداوم است و دوره‌های بازآموزی باید با روش‌های مختلف این مباحث را مطرح کند و از حضور بزرگان اخلاقی جامعه پزشکی بهره بگیرد. می‌توان گفت این دوره‌های آموزشی در زمینه اخلاق پزشکی فعال بوده‌اند و یکی از نقاط‌قوت آنها اخلاق‌گرایی است. جدا از مباحث مطرح‌شده در سیستم آموزش مداوم، یکی از نقاط‌ضعف آن به فراگیری این دوره‌ها برمی‌گردد. به بیان دیگر برنامه‌های اجراشده نتوانسته پوشش کامل و صددرصدی را که در قانون ذکر شده فراهم کند. البته این قضیه در دوره‌های کارشناسی گروه‌های پزشکی بیشتر صدق می‌کند. حال با همه این اوصاف، اینکه دوره‌های آموزشی تا چه میزان توانسته به ارتقای سلامت جامعه کمک کند، سوالی است که پاسخش قابل اندازه‌گیری و ارزیابی دقیقی نیست، اما از آنجایی که شاخص‌های سلامت در جامعه بهبود یافته می‌توان نتیجه گرفت، بخشی از این موفقیت‌ها مرهون آموزش مداوم است.