اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک به دفع مدفوع شل و آبکی سه بار یا بیشتر در روز، پس از مصرف داروهایی که برای درمان عفونت های باکتریایی (آنتی بیوتیک) تجویز می شوند، گفته می شود. در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت در مورد این نوع اسهال بیشتر صحبت می کنیم. در اکثر موارد، اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک خفیف است و نیاز به هیچ درمانی ندارد. این اسهال معمولا ظرف چند روز پس از قطع مصرف آنتی بیوتیک، خود به خود از بین خواهد رفت. اما اسهال بیشتر از چند روز و جدی مرتبط با آنتی بیوتیک ممکن است نیاز به متوقف کردن و یا تعویض داروهای آنتی بیوتیک داشته باشد.
اسهال یک عارضه جانبی شایع پس از درمان آنتی بیوتیکی است. اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک در حدود ۵ الی ۳۰ درصد از بیمارانی که از این داروها استفاده می کنند را تحت تاثیر قرار می دهد. تقریبا همه آنتی بیوتیک ها، به ویژه آنهایی که بر روی باکتری های بی هوازی عمل می کنند، منجر به اسهال می شوند.
علائم اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
برای اکثر افراد، اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک، باعث بروز علائم خفیف زیر می شود:
- شل شدن مدفوع
- مکرر و بیشتر شدن حرکات روده
اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک، به احتمال زیاد حدود یک هفته پس از آغاز مصرف آنتی بیوتیک شروع می شود. گاهی اوقات، اسهال و سایر علایم تا چند روز یا حتی هفته ها بعد از این که درمان با آنتی بیوتیک به پایان رسید نیز ادامه دارد.
عفونت دیفیسیل
کلستریدیوم دیفیسیل یک باکتری است که با تولید سم باعث کولیت مرتبط با آنتی بیوتیک می شود. این عارضه پس از درمان آنتی بیوتیکی و با بر هم زدن تعادل باکتری های خوب و بد در دستگاه گوارش رخ می دهد.
علاوه بر مدفوع شل، عفونت دیفیسیل می تواند باعث علائم زیر شود:
- درد شکم و گرفتگی عضلات این ناحیه
- تب با درجه پایین
- حالت تهوع
- کاهش اشتها
هر زمان که علائم و نشانه های جدی و غیر قابل تحمل شود، باید برای بررسی علت و یا تعویض دارو به پزشک مراجعه کنید.
علل ایجاد این اسهال چیست؟
چرایی وقوع اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک هنوز به طور کامل شناخته نشده است. تصور بر این است که وقتی ما از آنتی بیوتیک به عنوان داروی ضد باکتری استفاده می کنیم، تعادل باکتری های خوب و بد را در دستگاه گوارش دچار اختلال می کنیم. به همین دلیل اسهال رخ می دهد.
تقریبا همه آنتی بیوتیک ها می توانند باعث ایجاد اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک شوند. اما آنتی بیوتیک رایج درگیر در این اسهال عبارتند از:
- سفالوسپورین ها، مانند سفیکسیم
- پنی سیلین، آموکسی سیلین و آمپی سیلین
همان طور که گفتیم، وقوع این اسهال به دلیل ایجاد اختلال در فلور طبیعی روده توسط آنتی بیوتیک می باشد. این فلور ها، متشکل از ۱۰۱۱ باکتری در هر گرم از محتوای روده است که به شکل یک اکوسیستم پایدار، موجودات اگزوژن (با منشا خارجی) را از بین می برد. آنتی بیوتیک ترکیب و عملکرد این موجودات را بر هم زده و موجب رشد بیش از حد میکرو ارگانیسم ها فعال که موجب اسهال می شود، خواهند شد.
کلستریدیوم دیفیسیل، که باکتری بی هوازی است مسئول ۱۰ الی ۲۵ درصد از موارد اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک است و تقریبا در تمام موارد کولیت غشائی کاذب ایجاد می کند. کولیت غشائی کاذب با ترشح دو سم قوی باعث آسیب مخاط و التهاب روده بزرگ می شود. دیگر عوامل عفونی مسئول اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک عبارتند از:
- پرفرنژنس C
- استافیلوکوکوس اورئوس
- گونه های کاندیدا
- کلبسیلا اکسیتوکا
- سالمونلا
اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک همچنین می تواند از کاهش در متابولیسم کربوهیدرات ها و اسیدهای صفراوی نیز به وجود آید.
عوامل خطر
اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک می تواند در هر کسی که از یک آنتی بیوتیک استفاده می کند، رخ دهد. اما احتمال ابتلا به این نوع اسهال، با داشتن شرایط زیر بیشتر می شود:
- داشتن سابقه اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک در گذشته
- مصرف آنتی بیوتیک به مدت طولانی
- مصرف بیش از یک آنتی بیوتیک
عوارض اسهال بعد از مصرف آنتی بیوتیک
یکی از شایع ترین عوارض هر نوع اسهالی، از دست دادن شدید مایعات و الکترولیت (کم آبی بدن) است. کم آبی شدید می تواند در برخی از موارد حتی کشنده باشد. علائم این بیماری عبارتند از:
- خشک شدن شدید دهان و زبان
- تشنگی شدید
- کم شدن یا قطع شدن ادرار
تشخیص این نوع اسهال بسیار ساده است. کافی است به پزشک خود بگویید که از چه دارو و چه آنتی بیوتیکی استفاده می کنید.
چگونه می توان این گونه اسهال را درمان کرد؟
درمان اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک بستگی به شدت علائم و نشانه ها در بدن دارد. اما به طور کلی درمان این حالت به صورت زیر است:
درمان و مقابله با اسهال خفیف مرتبط با آنتی بیوتیک
اگر شما اسهال خفیفی بعد از مصرف داروهای ضد باکتری را تجربه کردید، به احتمال زیاد در عرض چند روز پس از پایان درمان آنتی بیوتیکی، علائم و نشانه ها در بدنتان به خودی خود از بین می روند. در برخی از موارد پزشک توصیه می کند که تا زمانی که اسهالتان برطرف می شود از درمان آنتی بیوتیکی استفاده نکنید. البته تشخیص این حالت تنها باید توسط پزشک انجام شود.
درمان و مبارزه با باکتری های مضر در عفونت دیفیسیل
اگر شما دچار عفونت دیفیسیل شده اید، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک هایی برای کشتن باکتری که باعث اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک شده اند را تجویز کند. افرادی که این نوع عفونت را دارند ممکن است بعد از پایان درمان، اسهال را مجدد تجربه کنند. در این شرایط باید درمان تکرار شود.
تغییر در شیوه زندگی و درمان های خانگی
برای مقابله با اسهال، بهتر است چند نکته ساده زیر را رعایت کنید:
نوشیدن مایعات به اندازه کافی: برای مقابله با کاهش خفیف مایعات بعد از اسهال، آب بیشتری بنوشید. اما اگر کاهش مایعات بدن شدید باشد باید مایعات حاوی نمک و الکترولیت بنوشید. برای این منظور توصیه می شود که آب گوشت یا سوپ های مقوی استفاده کنید. ضمن این که باید از نوشیدن مایعات قندی و مایعات حاوی کافئین مانند الکل، قهوه، چای و نوشابه اجتناب کنید. این مایعات علائم شما را بدتر می کنند. اگر نوزاد یا کودکتان به اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک مبتلا شد، حتما برای درمان و جایگزین کردن مواد ضروری مانند کلسیم، پتاسیم و منیزیم در بدنش، او را نزد پزشک ببرید.
مصرف غذاهای خاص: سعی کنید در طول دوره ای که اسهال دارید از غذاهای نرم و ساده استفاده کنید. سیب، موز و برنج بهترین غذاهایی هستند که می توانید در زمان اسهال استفاده کنید. ضمن این که باید از مصرف غذاهایی با فیبر بالا مانند لوبیا، آجیل و سبزیجات اجتناب کنید. این غذاهای فیبری، مدت زمان بیشتری در روده می مانند و سریع الهضم نیستند. بعد از رفع اسهال می توانید به رژیم غذایی عادی خود باز گردید.
مصرف پروبیوتیک: میکروارگانیسم هایی مانند لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس به بازگرداندن تعادل سالم باکتری ها در دستگاه گوارش با افزایش سطح باکتری های خوب کمک می کنند. پروبیوتیک ها در شکل روغن یا کپسول در دسترس هستند و در برخی از مواد غذایی مانند مارک های خاصی از ماست نیز وجود دارند.
مطالعات تایید می کنند که برخی پروبیوتیک ها ممکن است در درمان اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک مفید باشند. با این حال، تحقیقات بیشتری برای درک بهترین گونه باکتری ها که برای درمان مفید هستند و این که چه دوزی برای درمان مورد نیاز است، باید انجام شود.
داروهای ضد اسهال: در برخی از موارد که اسهال خفیف مرتبط با آنتی بیوتیک وجود دارد، پزشک ممکن است داروهای ضد اسهال، مانند لوپرامید را توصیه کند. اما قبل از مصرف داروهای ضد اسهال حتما با پزشک مشورت کنید. زیرا این داروها می توانند در توانایی بدن شما برای از بین بردن مواد سمی تداخل ایجاد کرده و منجر به عوارض جدی شوند.
پیشگیری از اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک
برای کمک به جلوگیری از اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک، سعی کنید موارد زیر را رعایت کنید:
تنها در صورت لزوم از آنتی بیوتیک استفاده کنید: آنتی بیوتیک را خودسرانه استفاده نکنید. این دارو می تواند عفونت های باکتریایی را درمان کند، اما در درمان عفونت های ویروسی، مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا موثر نیست. پس به محض سرماخوردگی سراغ آنتی بیوتیک نروید. زیرا شما نمی دانید که عفونتتان ویروسی است یا باکتریایی.
نظافت را رعایت کنید: اگر در بیمارستان بستری هستید و از درمان آنتی بیوتیکی استفاده می کنید هر چند ساعت یک بار دست های خود را بشویید یا از محلول الکلی برای ضد عفونی کردن آن ها استفاده کنید.
با پزشک مشورت کنید: اگر قبلا پس از استفاده از آنتی بیوتیک خاصی دچار اسهال شده اید، در ملاقات های بعدی، این موضوع را به پزشک یادآور شوید. زیرا اگر یک بار به اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک مبتلا شده باشید، شانستان برای ابتلای مجدد با مصرف همان دارو بالا می رود. در این صورت پزشک می تواند از آنتی بیوتیک دیگری برای درمانتان استفاده کند.