اسکیزوفرنی یک اختلال جدی است که بر چگونگی تفکر، احساس و رفتار افراد تاثیر می گذارد. کسی که مبتلا به اسکیزوفرنی است، ممکن است در تشخیص این که چه چیزی واقعی و چه خیالی است مشکل داشته باشد؛ ممکن است به اطراف بی توجه باشد؛ و یا ممکن است در شرایط اجتماعی بیان احساسات عادی برایش مشکل ساز باشد.
برخلاف ادراک عمومی، اسکیزوفرنیا یک نوع اختلال شخصیت یا شخصیت چندگانه نیست. اکثریت قریب به اتفاق افراد مبتلا به این بیماری خشمی از خود بروز نمی دهند و به دیگران آسیب نمی رسانند. اسکیزوفرنی ناشی از تجربیات دوران کودکی، داشتن والدین بد و یا فقدان اراده است، و نشانه های آن در همه افراد یکسان نیست.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد این بیماری بیشتر صحبت می کنیم.
علل اسکیزوفرنی
کارشناسان معتقدند که عوامل متعددی در ایجاد اسکیزوفرنیا دخالت دارند. شواهد نشان می دهد که عوامل ژنتیکی و محیطی با هم به ایجاد این بیماری کمک می کنند. این بیماری روانی یک عنصر به ارث برده شده است. اما محرک های محیطی نیز به طور قابل توجهی بر روی ایجاد آن تاثیر می گذارند.
در زیر لیستی از عواملی که به نظر می رسد در ایجاد شیزوفرنی نقش دارند را ارائه کرده ایم:
ارثی-ژنتیکی
اگر سابقه ابتلا به اسکیزوفرنی در یک خانواده وجود نداشته باشد، شانس ایجاد آن در افراد خانواده کمتر از ۱ درصد است. با این حال، اگر والدین به این بیماری مبتلا باشند، شانس ابتلا فرزندان حدود ۱۰ درصد است.
عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز
دانشمندان بر این باورند که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، دچار عدم تعادل در مواد شیمیایی در مغز و یا انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین، گلوتامات و سروتونین هستند. این انتقال دهنده های عصبی اجازه می دهند تا سلول های عصبی مغز به یکدیگر پیام ارسال کنند. عدم تعادل در این مواد شیمیایی بر شیوه حرکت و پاسخ مغزی فرد به محرک ها تاثیر می گذارد.
مشکلات ساختاری
برخی تحقیقات نشان می دهد که وجود مشکل در رشد ارتباطات و مسیرهای مغز در رحم، بعدا ممکن است به اسکیزوفرنی منجر شوند.
روابط خانوادگی
شواهدی وجود دارد که اثبات می کند که حتی روابط خانوادگی نیز ممکن است باعث اسکیزوفرنی شود. به طوری که برخی از بیماران مبتلا به این بیماری معتقدند که تنش خانوادگی موجب عود بیماریشان می شود.
فاکتورهای محیطی
اگر چه هیچ اثبات قطعی وجود ندارد، اما قرار گرفتن در معرض تروما و عفونت های ویروسی قبل از تولد ممکن است به توسعه این بیماری منجر شود. به عنوان مثال، نوزادانی که مادران آنها در هنگام بارداری مبتلا به آنفلوآنزا می شوند، در معرض خطر ابتلا به اسکیزوفرنیا قرار دارند. افرادی که به دلیل عفونت های شدید بستری می شوند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.
تجربیات استرس زا اغلب پیش از ظهور اسکیزوفرنی پیش می آید. قبل از اینکه علائم حاد آشکار شود، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولا بدخو، اضطرابی و غیر متمرکز هستند. این رفتارها می توانند به مشکلات ارتباطی، طلاق و بیکاری دامن بزنند.
اسکیزوفرنی ناشی از مصرف دارو
مصرف ماری جوانا و LSD، علتی برای عود بیماری اسکیزوفرنی هستند. علاوه بر این، برای افراد مستعد ابتلا به بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی نیز ممکن است استفاده از حشیش عامل شروع بیماری باشد.
بعضی از محققان معتقدند داروهای تجویزی خاص مانند استروئید ها و محرک ها می توانند باعث ایجاد این مشکل روانی شوند.
علائم اسکیزوفرنی
تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنیا به دیگران متکی هستند. زیرا آنها قادر به انجام کارها شخصی یا مراقبت از خود نیستند. بسیاری از این افراد نیز ممکن است در مقابل درمان مقاومت و اعتراض کرده و با انجام درمان مشکل داشته باشند.
برخی از بیماران ممکن است علائم واضحی را از خود نشان ندهند. در این شرایط تا زمانی که بیمار در مورد آن چه که تصور می کند واقعی است صحبت نکند علائم بیماریش آشکار نمی شود. اثرات اسکیزوفرنی به مراتب فراتر از بیمار است و خانواده ها، دوستان و جامعه را هم تحت تاثیر قرار می دهد.
علائم و نشانه های اسکیزوفرنی بسته به فرد متفاوت است.
علائم این بیمار به چهار دسته زیر تقسیم می شوند:
- علائم مثبت که به عنوان علائم روانی نیز شناخته می شوند. مانند هذیان و توهم.
- علائم منفی که به عناصری اشاره دارد که از فرد گرفته می شود. مانند عدم بیان احساسات از طریق چهره یا عدم انگیزه.
- علائم شناختی که بر فرآیندهای فکری شخص تاثیر می گذارد. این علائم ممکن است علائم مثبت یا منفی باشند. مانند مشکلات تمرکزی
- علائم عاطفی که معمولا علائم منفی مانند کندی احساسات را ایجاد می کنند.
علائم اولیه و هشدار دهنده این بیماری
علائم اسکیزوفرنی برای همه افراد یکسان نیست. علائم ممکن است به آرامی در طول ماه ها یا سال ها رشد کنند یا ممکن است ناگهانی ظاهر شوند. این بیماری ممکن است دوره های عود و تجدید داشته باشد.
رفتارهایی که نشانه های هشدار دهنده اولیه این بیماری هستند عبارتند از:
- شنیدن یا دیدن چیزی هایی که وجود ندارد
- احساس مداوم این که کسی در حال نگاه کردن به او است
- اتخاذ روش عجیب و غریبی برای صحبت کردن یا نوشتن
- عجیب و غریب شدن موقعیت بدن
- احساس بی تفاوت نسبت به شرایط بسیار مهم
- کاهش عملکرد تحصیلی یا کاری
- تغییر در بهداشت و ظاهر شخصی
- تغییر در شخصیت
- امتناع از قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی
- پاسخ غیر منطقی، همراه با عصبانیت یا ترس به دیگران
- ناتوانی در خوابیدن یا تمرکز کردن
- بروز رفتار نامناسب یا عجیب و غریب
- اشتغال ذهنی شدید
افرادی که چند نمونه از علائم بالا را بیش از دو هفته تجربه می کنند باید برای تشخیص دقیق به متخصص مراجعه کنند.
روش های درمان اسکیزوفرنی
با درمان مناسب، بیماران می توانند زندگی مولدی داشته باشند. درمان می تواند به کاهش بسیاری از علائم اسکیزوفرنی کمک کند. با این حال، اکثر بیماران مبتلا به این اختلال، باید خودشان نیز با علائمشان مقابله کنند.
روانپزشکان می گویند موثر ترین درمان برای بیماران اسکیزوفرنی معمولا ترکیبی از روش های زیر است:
- دارو
- مشاوره روانشناسی
- خود مراقبتی
داروها
داروهای ضد روانپزشکی روش های درمان اسکیزوفرنی را تغییر داده اند. با استفاده از این داروها اکثر بیماران قادرند در جامعه زندگی کنند و در بیمارستان بستری نشوند. شایع ترین داروهای درمان اسکیزوفرنی عبارتند از:
ریسپریدون (Risperdal)
این دارو نسبت به سایر آنتی سایکوتیک های آتیپیک کمتر آرامبخش است. افزایش وزن و خطر ایجاد دیابت عوارض جانبی احتمالی این دارو هستند. اما در مقایسه با کلوزاپین یا اولانزاپین، احتمال ایجاد عوارض ناشی از مصرف این دارو کمتر است.
اولانزاپین (Zyprexa)
با مصرف این دارو ممکن است علائم منفی بهبود یابد. با این حال، خطر افزایش وزن و ایجاد دیابت با مصرف این دارو قابل توجه است.
کتیاپین (سرکوئل)
خطر افزایش وزن و دیابت را افزایش می دهد. با این حال، خطر ایجاد این عوارض با مصرف کتیاپین، کمتر از کلوزاپین یا اولانزاپین است.
زیپیزیدون (Geodon)
خطر ابتلا به افزایش وزن و دیابت ناشی از مصرف این دارو کمتر از سایر آنتی سایکوتیک های آتیپیک است. با این حال، ممکن است به ایجاد آریتمی قلبی کمک کند.
کلوزاپین (کلروزیل)
این دارو برای بیماران مقاوم در برابر درمان موثر است. در تحقیقات مشخص شده است که این دارو رفتارهای منجر به خودکشی را در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا کاهش می دهد. خطر افزایش وزن و دیابت با مصرف آن، قابل توجه است.
هالوپریدول
آنتی سایکوتیک مورد استفاده برای درمان اسکیزوفرنیا است. این دارو دارای اثر طولانی مدت (هفته ها) بر روی بدن است.
درمان اولیه اسکیزوفرنی دارو است. متاسفانه، رعایت (مصرف دارو مطابق رژیم دارویی) مشکل اصلی این نوع درمان است. افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنیا هستند، اغلب داروهای خود را به صورت مرتب استفاده نمی کنند. این در حالی است که بیمار باید حتی در صورت از بین رفتن علائم نیز داروهای خود را مصرف کند. در غیر این صورت این علائم دوباره باز خواهند گشت.
داروهای ضد روان پریشی نسل جدید هم علائم مثبت و هم علائم منفی اسکیزوفرنی را درمان می کنند و غالبا اثرات جانبی کمتری دارند. برخی از آنتی سایکوتیک های آتیپیک جدید عبارتند از:
- آریپیپرازول
- اسناپین
- برکسپیرازول
- کارپراسین
- کلوزاپین
- لوازیدون
- اولانزاپین
- پالپیریدون
- کتیاپین
- ریسپریدون
- زیگزاسیدون
سومین، دسته داروهایی که برای درمان اسکیزوفرنیا استفاده می شوند، به عنوان عوامل ضد جنون متفرقه شناخته می شوند. این داروها متفاوت از سایر داروها در بدن عمل می کنند. لکساپین یکی از آنتی سایکوتیک های متفرقه است و برای درمان آشفتگی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می گیرد.
روش های تشخیص این بیماری
تشخیص اسکیزوفرنی با مشاهده اقدامات بیمار آغاز می شود. اگر پزشک مشکوک به اسکیزوفرنی باشد، ممکن است درباره تاریخچه پزشکی و روان پریشی بیمار نیز سوالاتی را مطرح کند. گاهی از بعضی از تست ها به منظور رد کردن بیماری های دیگر و شرایطی که ممکن است نشانه های شایع اسکیزوفرنی را تقلید کنند، استفاده می شود.
- آزمایش خون: در مواردی که استفاده از مواد مخدر عامل ایجاد این بیماری باشد ممکن است تست خون تجویز شود. آزمایش های خون برای رد علل فیزیکی بیماری نیز تجویز می شوند.
- مطالعات تصویربرداری: برای رد احتمال وجود تومور و مشکلات ساختاری در مغز استفاده می شوند.
- ارزیابی روانشناختی: در این روش متخصص، وضعیت ذهنی بیمار را با در نظر گرفتن افکار، احساسات، توهم، گرایش های خشونت آمیز یا پتانسیل خشونت، و همچنین مشاهده رفتار و ظاهر او، ارزیابی می کند.
معیارهای تشخیص اسکیزوفرنی
بیماران باید معیارهای مشخص شده در DSM (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) را داشته باشند. DSM کتابچه راهنمایی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا ارائه شده و برای تشخیص بیماری های روانی استفاده می شود.
برای تشخیص دقیق پزشک باید احتمال وجود سایر اختلالات روانی مانند اختلال دوقطبی یا اختلال اسکیزوآفرنیک را رد کند. همچنین لازم است که نشانه ها و علائم ناشی از مصرف داروهای تجویز شده یا سوء مصرف مواد را نیز بداند. زیرا همان طور که گفتیم این بیماری گاها به دلیل مصرف دارو ایجاد می شود.
در معیار DSM بیمار باید حداقل دو مورد از علائم زیر را داشته باشد:
- توهم
- بروز رفتار آشفته و یا کاتاتونیک
- صحبت کردن به صورت آشفته
- هذیان گویی
- علائم منفی که اغلب ۴ هفته طول می کشند
- کاهش توانایی های تحصیلی و کاری
- کل علائم موجود بیش از ۶ ماه است که در بدن حضور دارند