سنگ کلیه، توده ای جامد ساخته شده از کریستال می باشد. سنگ کلیه معمولا از کلیه سرچشمه می گیرد. اما می تواند در هر نقطه در امتداد مجاری ادراری نیز وجود داشته باشد. دستگاه ادراری شامل کلیه ها، حالب، مثانه و مجرای ادرار است. سنگ کلیه یکی از دردناک ترین بیماری ها است. علل ایجاد این سنگ نیز با توجه به نوع سنگ متفاوت است.
انواع سنگ کلیه
همه سنگ های ایجاد شده در کلیه از کریستال های یکسان تشکیل نشده اند. انواع مختلف سنگ کلیه عبارتند از:
کلسیم
سنگ های کلسیمی شایع ترین سنگ های تشکیل شده در کلیه هستند. آن ها از اگزالات کلسیم (رایج ترین نوع)، فسفات، یا maleate ساخته شده اند. مصرف کمتر غذاهای غنی از اگزالات می تواند خطر ابتلا به این نوع سنگ را کاهش دهد. غذاهای غنی از اگزالات شامل چیپس سیب زمینی، بادام زمینی، شکلات، چغندر و اسفناج است.
اسید اوریک
این نوع از سنگ کلیه در مردان نسبت به زنان شایع تر است. آن ها در افراد مبتلا به نقرس و یا کسانی که شیمی درمانی می کنند بیشتر شکل می گیرد. این نوع سنگ، بر اثر ادرار بیش از حد اسیدی نیز ایجاد می شود. یک رژیم غذایی غنی از پورین می تواند سطح اسیدی ادرار را افزایش دهد. پورین یک ماده بی رنگ در پروتئین های حیوانی مانند ماهی، سخت پوستان و گوشت است.
استروویت
این نوع سنگ عمدتا در زنان مبتلا به عفونت های دستگاه ادراری ایجاد می شود. این سنگ می تواند بزرگ شده و باعث انسداد ادراری شود. سنگ ها استروویت توسط یک عفونت کلیوی ایجاد می شود. درمان عفونت زمینه ای می تواند از توسعه سنگ استروویت جلوگیری کند.
سیستین
سنگ سیستین نادر است. این نوع سنگ در مردان و زنانی که دارای اختلال ژنتیکی سیستینوری هستند رخ می دهد. با وجود این نوع سنگ، سیستین که یک اسید طبیعی در بدن است از کلیه به ادرار راه پیدا می کند.
عوامل خطر برای سنگ کلیه
بزرگترین عامل خطر برای سنگ کلیه، ادار کردن کمتر از یک لیتر در روز است. این عامل دقیقا همان عاملی است که موجب ایجاد سنگ کلیه در نوزادان نارس که مشکلات کلیوی دارند می شود.
سنگ کلیه به احتمال زیاد بین سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی رخ می دهد. عوامل مختلف می تواند خطر ابتلا به سنگ را افزایش دهد. به طور معمول، افراد دارای نژاد قفقازی، بیش از نژادهای آمریکایی و آفریقایی به سنگ کلیه مبتلا می شوند. جنسیت نیز نقش مهمی دارد. بر اساس گزارش موسسه ملی دیابت و دستگاه گوارش و بیماری کلیه (NIDDK)، مردان بیش از زنان به سنگ کلیه مبتلا می شوند. سابقه سنگ نیز می تواند شانس شما را افزایش دهد.
دیگر عوامل خطر عبارتند از:
- کم شدن آب بدن
- چاقی
- پروتئین، نمک و یا قند فراوان در رژیم غذایی
- بیماری های hyperparathyroid
- جراحی بای پس معده
- بیماری های التهابی روده که باعث افزایش جذب کلسیم می شوند
- مصرف داروهایی مانند داروهای مدر، داروهای ضد تشنج و آنتی اسیدهایی بر پایه کلسیم
نشانه ها و علائم سنگ کلیه
سنگ های کلیه می توانند باعث ایجاد درد شدید شوند. علائم سنگ معمولا زمانی شروع می شود که سنگ در حال حرکت کردن به پایین و وارد شدن به حالب است. این درد شدید کولیک کلیوی نامیده می شود. شما ممکن است درد را در یک طرف کمر یا شکم داشته باشید. در مردان، درد ممکن است به کشاله ران نیز کشیده شود. درد ناشی از کولیک کلیوی می آید و می رود. اما می تواند شدید باشد. افراد مبتلا به کولیک کلیوی معمولا بی قرار می شوند.
سایر علائم سنگ کلیه عبارتند از:
- وجود خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی و یا قهوه ای)
- استفراغ
- حالت تهوع
- تغییر رنگ یا بوی بد ادرار
- لرز
- تب
- نیاز مکرر به ادرار کردن
- مقدار کم ادرار
سنگ های کوچک ممکن است بدون ایجاد درد، از طریق ادرار دفع شوند.
چرا سنگ کلیه مشکل ایجاد می کند؟
سنگ همیشه در کلیه باقی نمی ماند. گاهی اوقات، این سنگ ها از کلیه به حالب منتقل می شوند. حالب کوچک و ظریف است و سنگ ممکن است در طی عبور از طریق حالب به سمت مثانه، موجب اسپاسم و التهاب لوله های ادراری گردد. اما زمانی که از این مجاری عبور می کند، می تواند خون در ادرار به وجود آورد. گاهی اوقات سنگ ها جریان ادرار را مسدود می کنند. این مورد، انسداد ادراری نامیده می شود. انسداد ادراری می تواند به عفونت کلیه (پیلونفریت) و آسیب کلیه منجر شود.
آزمایشات لازم برای تشخیص سنگ کلیه
برای تشخیص این بیماری تست های زیر تجویز می شوند:
- آزمایش خون برای بررسی کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیت
- نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین برای ارزیابی عملکرد کلیه
- آزمایش ادرار برای بررسی کریستال، باکتری ها و سلول های سفید خون
- بررسی سنگ های دفع شده برای تعیین نوع آن ها
آزمایشات زیر برای رد کردن انسداد مجاری ادراری به کار برده می شوند:
- عکس اشعه X شکمی
- پیلوگرافی داخل وریدی (IVP)
- پیلوگرافی رتروگراد
- سونوگرافی از کلیه
- MRI شکم و کلیه
- سی تی اسکن شکم
درمان سنگ کلیه
درمان این بیماری با توجه به نوع سنگ طراحی می شود. اما معمولا برای همه انواع سنگ، نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در روز توصیه می شود. این میزان آب جریان ادرار را افزایش می دهد. افرادی که دچار کم آبی هستند و یا حالت تهوع و استفراغ شدید دارند ممکن است مایعات داخل وریدی نیاز داشته باشند.
گزینه های درمان دیگر عبارتند از:
دارو
برای تسکین درد ممکن است داروهای مخدر تجویز شود. حضور عفونت در بدن نیاز به درمان با آنتی بیوتیک دارد. سایر داروها عبارتند از:
- آلوپورینول برای سنگ اسید اوریک
- دیورتیک
- بی کربنات سدیم و سیترات سدیم
- محلول فسفر
سنگ شکنی
در سنگ شکنی موج شوکی از امواج صوتی برای شکستن سنگ های بزرگ استفاده می شود. به این ترتیب سنگ ها خورد شده و راحت تر از طریق ادرار دفع می شوند. این روش ممکن است درد داشته باشد. به همین دلیل یا با بیهوشی و یا با تزریق داروهای خواب آور انجام می شود. سنگ شکنی می تواند باعث کبودی شکم و کمر و خونریزی در اطراف کلیه و اندام های مجاور شود.
جراحی تونل (Nephrolithotomy از راه پوست)
در این روش سنگ ها از طریق یک برش کوچک در کمر، حذف می شوند. برای سنگ های زیر معمولا از این روش استفاده می شود:
- سنگ هایی که باعث انسداد و عفونت شده و یا به کلیه ها آسیب رسانده اند.
- سنگ هایی که بیش از حد بزرگ شده اند و دفع آن ها ساده نیست.
- فرد نتواند درد خود را کنترل کند.
اورتروسکوپی
هنگامی که یک سنگ در حالب یا مثانه گیر کرده باشد، دکتر شما ممکن است از ابزاری به نام اورتوسکوپ برای حذف آن استفاده کند. در این روش سیم کوچکی با یک دوربین متصل به آن وارد مجرای ادراری شده و سرانجام به مثانه می رسد. سپس از یک قفس کوچک استفاده می شود تا سنگ گیر کرده آزاد شود. معمولا سنگ برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه ارسال می شود.
پیشگیری از سنگ کلیه
هیدراتاسیون مناسب بدن کلید پیشگیرانه این بیماری است. متخصصان مرکز پزشکی جان هاپکینز توصیه می کنند که برای پیشگیری از سنگ کلیه تا ۱۲ لیوان آب در روز بنوشید. نوشیدن مایعات بیشتر مقدار ادرار را افزایش داده و به این ترتیب کلیه بهتر پاکسازی می شود. متخصصان کلینیک مایو معتقدند که برای جلوگیری از تشکیل سنگ، فرد باید ۲٫۵ لیتر ادرار در روز دفع کند. می توانید مقداری از این مایعات را با نوشیدن جوشانده زنجبیل و آبلیمو جایگزین کنید.
خوردن غذاهای غنی از اگزالات در حد اعتدال و کاهش مصرف پروتئین حیوانی و نمک می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. پزشکان گاهی اوقات برای کمک به جلوگیری از تشکیل کلسیم و سنگ اسید اوریک، دارو تجویز می کنند. اگر سابقه سنگ کلیه دارید و یا در معرض خطر سنگ کلیه هستید، با دکتر خود در مورد بهترین روش های پیشگیری مشورت کنید.