مواد معدنی انواع خاصی از مواد مغذی هستند که بدن به منظور داشتن عملکرد صحیح به آن ها نیاز دارند. کمبود مواد معدنی در بدن زمانی رخ می دهد که بدن برای به دست آوردن و یا جذب مقدار مورد نیاز از یک ماده معدنی دچار مشکل می شود.
بدن انسان نیاز به مقدار مختلفی از هر ماده معدنی برای سالم ماندن دارد. نیازهای خاص روزانه توصیه شده (RDA) معیاری است که تقریبا در ۹۷ درصد افراد صدق می کند. این معیار بین المللی است.
کمبود مواد معدنی در بدن اغلب در طول زمان و به آرامی اتفاق می افتد و می تواند توسط دلایل مختلفی ایجاد شود. افزایش نیاز روازنه بدن به مواد معدنی، عدم دریافت مواد معدنی در رژیم غذایی، یا اختلال در جذب مواد معدنی از مواد غذایی برخی از دلایل شایع تر برای کمبود مواد معدنی می باشند. کمبود مواد معدنی می تواند به انواع مشکلات مانند ضعیف شدن استخوان ها، خستگی و یا ضعف سیستم ایمنی منجر شود.
انواع مختلف کمبود مواد معدنی
پنج دسته اصلی از کمبود مواد معدنی به شرح زیر وجود دارد:
- کلسیم
- آهن
- منیزیم
- پتاسیم
- روی
کمبود کلسیم
کلسیم برای استحکام استخوان ها و دندان ها مورد نیاز است. این ماده برای عملکرد صحیح رگ های خونی، عضلات، اعصاب و هورمون ها نیز کاربرد دارد. منابع طبیعی حاوی کلسیم عبارتند از:
- شیر
- ماست
- پنیر
- ماهی های کوچک با استخوان
- لوبیا
- نخود فرنگی
- کلم بروکلی
- کلم پیچ
- کلم چینی
برخی از مواد غذایی از جمله سویا، غلات، حبوبات و آب میوه های غنی شده نیز حاوی کلسیم می باشند.
کمبود کلسیم در طولانی مدت می تواند به کاهش توده استخوانی یا همان استئوپنی منجر شود. اگر این کمبود درمان نشود می تواند به پوکی استخوان منجر شود. پوکی استخوان خطر شکستگی استخوان به ویژه در افراد مسن را افزایش می دهد.
گاهی اوقات هم کمبود شدید کلسیم با مشکلاتی مانند عمل برداشتن معده و یا مصرف برخی از داروها مانند دیورتیک ها و یا نارسایی کلیه مرتبط است. نشانه های کمبود شدید عبارتند از:
- گرفتگی عضلات
- بی حسی
- سوزن سوزن شدن در انگشتان دست
- خستگی
- کاهش اشتها
- ریتم نامنظم قلب
فقر آهن
بیش از نیمی از آهن موجود در بدن در سلول های قرمز خون است. آهن بخش مهمی از هموگلوبین می باشد. هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را در بدن حمل می کند. این اکسیژن رسانی باعث می شود که دیگر پروتئین ها و آنزیم ها در بدن سالم بمانند. بهترین منابع تامین کتنده آهن عبارتند از:
- گوشت
- مرغ
- ماهی
- لوبیا
- عدس
فقر آهن آهستگی پیشرفت می کند و می تواند منجر به کم خونی شود. در ایالات متحده این کم خونی در افرادی که رژیم غذایی مناسب دارند غیر معمول است. اما، سازمان بهداشت جهانی (WHO) در گزارش سال ۲۰۰۸ خود برآورد کرده است که کمبود آهن باعث حدود نیمی از موارد کم خونی در سراسر جهان است.
علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن شامل احساس ضعف و خستگی می باشد. کودکان مبتلا نیز ممکن است علائمی را در روابط اجتماعی و شناختی نشان دهند.
کمبود منیزیم
بدن برای انجام بسیاری از واکنش های شیمیایی خود به منیزیم نیاز دارد. این ماده معدنی باعث می شود که با پاسخ های مناسب، سطح گلوکز خون و فشار خون کنترل شود. عملکرد صحیح عضلات و اعصاب، عملکرد مغز، سوخت و ساز انرژی، و تولید پروتئین نیز با منیزیم کنترل می شود. حدود ۶۰ درصد از منیزیم بدن در استخوان ساکن است. در حالی که نزدیک به ۴۰ درصد در عضلات و سلول های بافت نرم وجود دارند. منابع خوب حاوی منیزیم عبارتند از:
- حبوبات
- آجیل
- دانه ها
- غلات سبوس دار
- سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج
کمبود منیزیم در افراد سالم غیر معمول است. کلیه ها می توانند منیزیم را از طریق ادرار از بدن خارج کنند. با این حال، برخی از داروها و اعتیاد به الکل ممکن است کمبود منیزیم ایجاد کند. مقدار منیزیم مورد نیاز نیز ممکن است با وجود بیماری ها در بدن تحت تاثیر قرار بگیرد. در این وضعیت، میزان توصیه شده استاندار برای منیزیم (RDA) ممکن است برای فرد بیمار کافی نباشد.
نشانه های اولیه کمبود منیزیم عبارتند از:
- خستگی
- ضعف
- از دست دادن اشتها
- حالت تهوع
- استفراغ
کمبود منیزیم اگر بدون درمان رها شود می تواند به علائم زیر منجر شود:
- بی حسی
- مور مور شدن
- گرفتگی عضلانی
- تشنج
- ریتم غیر طبیعی قلب
کمبود پتاسیم
پتاسیم ماده معدنی است که به عنوان الکترولیت شناخته می شود. این ماده برای انقباض عضلات، عملکرد مناسب قلب و انتقال سیگنال های عصبی مورد نیاز است. این ماده توسط چند آنزیم کمک می کند تا کربوهیدرات به انرژی مورد نیاز بدن تبدیل شود. بهترین منابع پتاسیم میوه ها و سبزیجات زیر است:
- موز
- آووکادو
- چغندر
- سیب زمینی
- آلو
- آب پرتقال
- آجیل
شایع ترین علت کمبود پتاسیم کم شدن آب بدن است. نمونه هایی که موجب می شود آب بدن کم شود عبارتند از:
- استفراغ طولانی
- بیماری کلیوی
- استفاده از داروهای خاص مانند داروهای مدر
علائم کمبود پتاسیم شامل گرفتگی عضلانی و ضعف است. سایر علائم عبارتند از:
- یبوست
- نفخ
- درد شکم ناشی از فلج روده
کمبود شدید پتاسیم باعث فلج عضلات و یا ریتم نامنظم قلب که ممکن است به مرگ منجر شود، خواهد شد.
کمبود روی
روی در بسیاری از جنبه های متابولیسم بدن نقش ایفا می کند. این عملکرد های متابولیک عبارتند از:
- سنتز پروتئین
- عملکرد سیستم ایمنی بدن
- التیام زخم
- سنتز DNA
روی در فراورده های حیوانی مانند صدف، گوشت قرمز، مرغ و بوقلمون پیدا می شود. دیگر منابع خوب روی عبارتند از:
- لوبیا
- آجیل
- غلات سبوس دار
- محصولات لبنی
کمبود روی می تواند به از دست دادن اشتها، طعم و یا بو، کمبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و رشد کند منجر شود. کمبود شدید هم می توانند به موارد زیر بیانجامد:
- اسهال
- ریزش مو
- ناتوانی جنسی
- کند شدن روند بهبود زخم
چه چیزی باعث کمبود مواد معدنی در بدن می شود؟
یکی از علل عمده کمبود مواد معدنی عدم استفاده از مواد معدنی در رژیم غذایی است. به عنوان مثال رژیم غذایی که از تنقلات غنی است و یا فاقد میوه و سبزیجات کافی است، می تواند به کمبود مواد معدنی منجر شود.
به طور متناوب، رژیم غذایی بسیار کم کالری نیز ممکن است این کمبود را تولید کند. افرادی که رژیم غذایی سخت می گیرند و یا مبتلا به اختلالات اشتها هستند به این علت به کمبود مواد معدنی در بدن مبتلا می شوند. افراد مسن نیز با کاهش اشتها ممکن است کالری و یا مواد مغذی کمی دریافت کرده و به این مشکل مبتلا شوند. گیاهخواران و افراد مبتلا به آلرژی غذایی و یا عدم تحمل لاکتوز نیز معمولا با کمبود مواد معدنی مواجه هستند.
اختلال در هضم غذا یا جذب مواد مغذی نیز می تواند در کمبود مواد معدنی نقش داشته باشند. علل بالقوه این سری از مشکلات عبارتند از:
- بیماری های کبد، کیسه صفرا، روده، لوزالمعده و یا کلیه
- جراحی های دستگاه گوارش
- الکلیسم مزمن
- داروهایی مانند آنتی اسیدها، آنتی بیوتیک ها، مصرف مسهل و دیورتیک
کمبود مواد معدنی همچنین می تواند با افزایش نیاز روزانه به مواد معدنی خاصی ایجاد شود. به عنوان مثال، زنان در دوران بارداری، زنان با قاعدگی های شدید و زنان بعد از یائسگی نیازشان به مواد معدنی افزایش می یابد.
علائم کمبود مواد معدنی چه هستند؟
نشانه های کمبود مواد معدنی بستگی به موادی دارد که در بدن کم است. اما شایع ترین علائم این بیماری عبارتند از:
- یبوست، نفخ و یا درد شکم
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن
- اسهال
- ضربان نامنظم قلب
- از دست دادن اشتها
- گرفتگی عضلانی
- تهوع و استفراغ
- بی حسی یا مور مور شدن در اندام
- مشکل در تمرکز
- کاهش سرعت رشد اجتماعی یا روانی در کودکان
- ضعف یا خستگی
یک فرد ممکن است بیش از یکی از این علائم را داشته باشد. حتی شدت علائم نیز از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
کمبود مواد معدنی چگونه درمان می شود؟
درمان کمبود مواد معدنی در بدن بستگی به نوع و شدت کمبود دارد. بیماری های اساسی نیز یک عامل برای تعیین نوع درمان است. به همین منظور پزشک ممکن است برای شناسایی میزان آسیب قبل از تصمیم گیری در مورد درمان آزمایشات مختلفی را تجویز کند. اما به طور کلی طرح های درمان به شرح زیر می باشند:
ایجاد تغییر در رژیم غذایی
تغییر در عادات غذا ممکن است به شما در درمان کمبود جزئی مواد معدنی کمک کند. برای بهره مندی از این درمان باید مواد غذایی حاوی ماده معدنی که در بدنتان کم است را بیشتر مصرف کنید. به عنوان مثال افراد مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود آهن باید گوشت، مرغ، تخم مرغ، غلات و حبوباتی که سرشار از آهن هستند را بیشتر مصرف کنند.
مکمل
کمبود مواد معدنی خاصی با ایجاد تغییر در رژیم غذایی به تنهایی درمان نمی شود. برای همین ممکن است نیاز به استفاده از مولتی ویتامین یا مکمل مواد معدنی داشته باشید. گاهی نیز مکمل ویتامین باید همراه با مکمل مواد معدنی استفاده شود. به عنوان مثال معمولا مکمل ویتامین D را همراه با مکمل کلسیم تجویز می کنند.
درمان اضطراری
در موارد بسیار شدید کمبود مواد معدنی، ممکن است نیاز به بستری شدن وجود داشته باشد. در این حالت مواد معدنی به صورت وریدی تزریق می شود. این نوع درمان می تواند عوارضی از جمله تب یا لرز، تورم دست یا پا، و یا تغییر در ضربان قلب ایجاد کنند. بنابراین نیاز است فرد بستری شده و مدام تحت نظر باشد.