اهمیت گلوکز در بدن و کارکرد این ماده برای انجام فعالیت های مختلف

هر سلولی از بدن انسان نیاز به انرژی دارد تا عملکرد سوخت و ساز برای ادامه حیات متابولیکی را انجام دهد. گلوکز یک قند کوچک و ساده است که به عنوان سوخت اولیه برای تولید انرژی، به ویژه برای مغز، عضلات و چندین اندام و بافت دیگر بدن عمل می کند. گلوکز هم چنین به عنوان یک بلوک ساختمانی برای مولکول های ساختاری بزرگ تر بدن مانند گلیکوپروتئین ها و گلیکولپید ها عمل می کند. بدن انسان به شدت میزان گلوکز را تنظیم می کند. سطح غیرمعمول بالا یا پایین آن باعث عوارض جدی و بالقوه مرگ آور می شود. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به اهمیت گلوکز در بدن و کارکرد این ماده برای انجام فعالیت های مختلف خواهیم پرداخت.

اهمیت گلوکز در بدن

سوخت مغزی

مغز به طور انحصاری بر روی گلوکز متمرکز است تا نیازهای انرژی خود را تامین کند. به دلیل نیاز بالای انرژی و عدم توانایی ذخیره گلوکز، مغز نیاز به عرضه ثابت قند دارد. بدن دارای مکانیزم های متعدد برای جلوگیری از کاهش قابل توجه گلوکز خون یا هیپوگلیسمی است. با این حال، اگر چنین افتی رخ دهد، عملکرد مغز می تواند شروع به کاهش کند. علائم مغزی مرتبط با هیپوگلیسمی عبارتند از:

  • سردرد
  • سرگیجه
  • سردرگمی
  • عدم تمرکز
  • اضطراب
  • تحریک پذیری
  • بی حوصلگی
  • هماهنگی ضعیف بین اعضا

افت شدید و ناگهانی گلوکز خون می تواند منجر به تشنج و کما شود.

سوخت عضلانی

عضلات اسکلتی معمولا حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد وزن کلی بدن را تشکیل می دهند، هر چند که براساس جنسیت، سن و سطح آمادگی جسمانی این میزان متفاوت است. عضلات اسکلتی مقدار زیادی از گلوکز را در طی انجام فعالیت های ورزشی استفاده می کنند. بر خلاف مغز، عضلات اسکلتی قند خون را به شکل گلیکوژن ذخیره می کنند که به سرعت در جهت تحویل گلوکز در طول فعالیت های جسمی تجزیه می شود. بافت عضله معمولا مقدار زیادی از گلوکز را از جریان خون در طی ورزش جذب می کند. اگر چه عضلات اسکلتی می توانند از مولکول های حاصل از چربی برای تولید انرژی بهره ببرند، تخلیه ذخایر گلوکز در طول ورزش طولانی مدت می تواند منجر به خستگی ناگهانی شود.

سوخت دیگر بافت ها و اندام ها

اندام ها و بافت های مختلف بدن توانایی استفاده از سوخت های مختلف را دارند. علاوه بر عضلات مغز و اسکلت، بعضی از اندام ها و بافت های مهم دیگر نیز به عنوان سوخت اصلی یا تنها سوخت به گلوکز وابسته هستند. نمونه هایی از این بافت ها قرنیه، لنز و شبکیه چشم، و گلبول های قرمز و سفید خون هستند. اگرچه سلول های روده کوچک مسئول جذب گلوکز از غذا و انتقال آن به جریان خون هستند، اما خودشان عمدتا از مولکول دیگری به نام گلوتامین برای سوخت استفاده می کنند. این امر باعث می شود گلوکز بیشتری برای سایر اندام ها و بافت هایی که تنها سوخت آن ها گلوکز است، باقی بماند.

نقش سازمانی

علاوه بر اهمیت گلوکز در بدن در تولید انرژی، بدن انسان از گلوکز همراه با مواد دیگر برای تولید سایر مولکول های ساختاری مهم استفاده می کند. به عنوان مثال، کلاژن گلیکوپروتئین شامل پروتئین پشتیبان به همراه قندهای ساده، از جمله گلوکز است. کلاژن یک مولکول ساختاری ضروری در پوست، ماهیچه ها، استخوان ها و دیگر بافت های بدن است. دیگر گلیکوپروتئین ها نقش مهمی در توسعه و حفظ اعصاب بدن دارند. گلیکولیپید ها، که شامل بلوک های چربی و قند هستند، اجزای اساسی غشاها هستند که سلول های فردی بدن را احاطه کرده و هم چنین ساختارهای موجود در این سلول ها را تشکیل می دهند.

هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی

کاهش قابل توجه قند خون باعث ایجاد علایم هیپوگلیسمی نسبتا سریع به دلیل وابستگی شدید مغز به یک منبع ثابت گلوکز می شود. سطح قند خون بالا و یا هیپرگلیسمی ممکن است باعث ایجاد علایم واضح شود. در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که تولید کاهش دهنده قند خون، هورمون انسولین در آن ها کم است، ترکیبی از قند خون بالا و عدم وجود انسولین اغلب منجر به بروز علایم و نشانه هایی از جمله موارد زیر می شود:

  • تشنگی و گرسنگی بیش از حد
  • کاهش وزن ناخواسته
  • کمبود انرژی
  • افزایش ادرار

در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت، این نشانه ها و علایم اغلب رخ نمی دهند یا به اندازه کافی قابل توجه نیستند تا آشکار شوند. به همین علت، بسیاری از افراد با این شرایط اغلب بیماریشان سالها تشخیص داده نمی شود. علیرغم فقدان علایم، هیپرگلیسمی مداوم می تواند عوارض جدی  از جمله بیماری قلبی و کلیه، آسیب عصبی و بیماری چشم که ممکن است منجر به کوری شود را ایجا کند.

هشدارها و اقدامات احتیاطی

از آن جا که اهمیت گلوکز در بدن زیاد است، درباره میزان گلوکز خود با پزشک مشورت کنید. این موضوع مخصوصا اگر شما دارای عوامل خطرزای ابتلا به پیش دیابت و دیابت نوع ۲ از جمله:

  • سن بالای ۴۰ سال
  • وزن بیش از حد معمول بدن
  • سبک زندگی غیر فعال
  • داشتن والدین یا خواهر و برادران مبتلا به دیابت

هستید، مهم است. اگر متوجه بروز علایم یا نشانه های هیپوگلیسمی یا هیپرگلیسمی شدید، فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر دچار دیابت هستید، رژیم غذایی، ورزش و برنامه های درمانی خود را با دقت دنبال کنید. مصرف داروی خود را متوقف نکنید یا دوز آن را تغییر ندهید، مگر اینکه دکتر به شما بگوید که این کار را انجام دهید.