بررسی کلی و علمی رژیم غذایی قلیایی

رژیم غذایی قلیایی مبتنی بر این ایده است که مواد غذایی اسیدی را با مواد غذایی قلیایی جایگزین کند. به عقیده طرفداران این رژیم، استفاده بیشتر از مواد غذایی قلیایی می تواند سلامت بدن را بهبود بخشد. این دسته از افراد حتی ادعا می کنند که رژیم قلیایی می تواند به مبارزه با بیماری های جدی مانند سرطان کمک کند.

در این مقاله مجله پیام سلامت به بررسی علمی اطلاعات مربوط به رژیم غذایی قلیایی می پردازیم.

رژیم غذایی قلیایی چیست؟

رژیم قلیایی به نام های دیگری از جمله رژیم غذایی اسیدی-قلیایی یا رژیم قلیایی خاکستری نیز شناخته می شود. فرض این برنامه غذایی این است که رژیم غذایی می تواند مقدار pH (اندازه اسیدیته یا قلیایی بدن) شما را تغییر دهد.

متابولیسم (روندی که غذا را به انرژی تبدیل می کند) بعضی اوقات با آتش مقایسه می شود. در هر دو فرآیند یک واکنش شیمیایی رخ می دهد. در این واکنش یک توده جامد تجزیه می شود.

با این حال واکنش های شیمیایی که در بدن رخ می دهند به صورت کند و کنترل شده انجام می شوند. هنگامی که یک ماده می سوزد؛ خاکستری از خود به جای می گذارد. به طور مشابه غذاهایی که می خورید نیز بعد از متابولیسم باقیمانده ای خاکستر مانند ایجاد می کنند که به عنوان ضایعات متابولیکی شناخته می شود.

این ضایعات متابولیکی می توانند قلیایی، خنثی یا اسیدی باشند. طرفداران این رژیم ادعا می کنند که ضایعات متابولیکی می توانند بر روی اسیدیته بدن شما تأثیر بگذارند. به عبارت دیگر اگر غذاهایی بخورید که خاکستر اسیدی از خود به جای بگذارند، خون شما اسیدی تر می شود. اما اگر غذاهایی بخورید که خاکستر قلیایی در بدن تولید کنند؛ خونتان قلیایی تر می شود.

طبق این فرضیه، خاکستر اسیدی شما را در معرض ابتلا به بیماری های مختلف قرار می دهد. در حالی که خاکستر قلیایی یک نوع محافظ محسوب می شود. با انتخاب غذاهایی که بیشتر قلیایی هستند می توانید بدن خود را قلیایی کرده و سالم بمانید.

دسته بندی انواع مواد غذایی

مواد غذایی که بعد از متابولیسم خاکستر اسیدی از خود به جای می گذارند شامل پروتئین، فسفات و گوگرد هستند. در حالی که مواد غذایی حاوی کلسیم، منیزیم و پتاسیم بعد از متابولیسم، خاکستری قلیایی در بدن تولید می کنند.

برخی از گروه های غذایی که اسیدی، قلیایی یا خنثی محسوب می شوند عبارتند از:

اسیدی

گوشت
مرغ
ماهی
لبنیات
تخم مرغ
غلات
الکل

خنثی

چربی های طبیعی
نشاسته ها
قندها

قلیایی

میوه
آجیل
حبوبات
سبزیجات

فواید رژیم غذایی قلیایی برای بدن

هنوز هیچ تحقیقی نشان نداده است که رژیم غذایی قلیایی می تواند pH خون را افزایش دهد. با این حال برخی تحقیقات نشان داده اند که رژیم غذایی قلیایی ممکن است سلامت بدن را بهبود بخشد. البته نه به روشی که طرفداران آن ادعا می کنند. رژیم های قلیایی مصرف گوشت های چرب و فرآوری شده را محدود کرده و خوردن میوه و سبزیجات را تشویق می کند. بنابراین طبیعی است که فواید زیادی برای بدن داشته باشد. برخی از فواید رژیم های قلیایی عبارتند از:

کاهش وزن

رژیم های غذایی کم چرب و کم کالری ممکن است باعث کاهش وزن شوند. اما تنها در شرایطی که فرد فعالیت بدنی و رژیم غذایی سالم و متنوعی داشته باشد. رژیم غذایی قلیایی کم کالری است. بنابراین ممکن است به افراد در کاهش وزن کمک کند.

بهبود سلامت کلیه ها

طبق نتایح یک مطالعه که در سال ۲۰۱۷ انجام شده، رژیم غذایی معمولی افراد در ایالات متحده بسیار اسیدی است. این رژیم می تواند کلیه ها را به چالش بکشد. برای مبتلایان به بیماری کلیوی، رژیم غذایی قلیایی ممکن است علائم را بهبود بخشد یا حتی روند این بیماری را کند کند.

بیشتر مبتلایان به بیماری مزمن کلیه نیازی به پیروی از یک رژیم خاص قلیایی ندارند. بلکه کاهش پروتئین هایی مانند شیر، گوشت و پنیر می تواند به آنها کمک کند.

جلوگیری از سرطان

برخی از طرفداران این رژیم ادعا می کنند که قلیایی کردن بدن می تواند سرطان را معکوس کند یا شیمی درمانی را موثرتر کند. هیچ مدرک علمی در مورد این ادعاها وجود ندارد.

با این حال شواهد یک مطالعه نشان می دهد که کاهش مصرف گوشت و مصرف بیشتر میوه، سبزیجات و غلات کامل ممکن است از بروز سرطان جلوگیری کند. در این تحقیق داده های حاصل از بررسی آینده نگر اروپا در سال ۲۰۱۰ در مورد سرطان و تغذیه بررسی شد. این مطالعه نشان داد که مصرف ویتامین C، ویتامین A، فیبر و رعایت رژیم غذایی مدیترانه ای ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد.

درمان یا جلوگیری از بیماری های قلبی

رژیم غذایی قلیایی به طور طبیعی ممکن است سطح هورمون رشد را بالا ببرد. تحقیقات نشان داده اند که هورمون رشد از فرم بدن پشتیبانی می کند و عوامل خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهد. از طرفی رژیم های غذایی قلیایی کم چرب و کم کالری هستند. بنابراین به طور طبیعی باعث کاهش وزن و کاهش عوامل خطر ابتلا به بیماری های قلبی می شوند.

بهبود سطح هورمون رشد

بهبود سطح هورمون رشد می تواند باعث بهبود عملکرد مغز، به ویژه حافظه و قدرت شناختی شود. برخی شواهد نشان می دهند که هورمون رشد باعث بهبود کیفیت کلی زندگی می شود. برخی از مطالعات نشان داده اند که اصلاح محیط بسیار اسیدی بدن با مکمل های خاصی مانند بی کربنات می تواند میزان قلیایی بدن را تقویت کند. اما این لزوما به این معنی نیست که رژیم غذایی قلیایی نیز دارای مزایای مشابه ای است.

بهبود کمردرد

تحقیقات کمی نشان می دهند که مصرف مکمل خوراکی حاوی مواد معدنی قلیایی ممکن است به علائم کمردرد کمک کند.

جلوگیری از پوکی استخوان

برخی از طرفداران این رژیم می گویند که رعایت این برنامه غذایی میزان کلسیمی که از طریق ادرار دفع می شود را کاهش می دهد و این باعث کاهش خطر ابتلا یه پوکی استخوان می شود. اما هیچ مدرک علمی این ادعا را تأیید نمی کند.

تقویت عضلات

یک مطالعه که در سال ۲۰۱۳انجام شده است شواهد مقدماتی را ارائه می دهد که نشان می دهد رژیم غذایی قلیایی می تواند سلامت ماهیچه ها را بهبود بخشد.

سطح pH در بدن

هنگامی که صحبت از رژیم غذایی قلیایی می شود؛ درک pH اهمیت زیادی دارد. به عبارت ساده، pH سطح اسیدی یا قلیایی بدن را اندازه گیری می کند. مقدار pH می تواند از ۰ تا ۱۴ متغیر باشد:

اسیدی: ۰٫۰ الی ۶٫۹
خنثی: ۷٫۰
قلیایی: ۷٫۱ الی ۱۴٫۰

بسیاری از طرفداران این رژیم پیشنهاد می کنند که در طول برنامه، روی pH ادرار خود نظارت داشته باشید تا از قلیایی بودن آن اطمینان حاصل شود. با این وجود به این نکته نیز توجه داشته باشید که pH در بدن شما بسیار متفاوت است. به این ترتیب بعضی از قسمت های بدن اسیدی هستند، برخی دیگر قلیایی هستند و برخی نیز هیچ سطح مشخصی ندارند.

مثلا معده با اسید هیدروکلریک پر شده است. این اسید pH معده را اسیدی می کنند و عدد آن را به ۲ الی ۵ می رساند. این اسیدیته برای تجزیه مواد غذایی ضروری است. از طرف دیگر خون انسان همیشه کمی قلیایی است و pH آن برابر با ۷٫۳۶ الی ۷٫۴۴ است.

اگر pH خون از حد طبیعی خارج شود، در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد. با این حال این حالت تنها در موارد خاص مانند کتواسیدوز ناشی از دیابت، گرسنگی یا مصرف الکل اتفاق می افتد و هیچ ارتباطی با رژیم غذایی شما ندارد.

مواد غذایی که می خورید بر روی pH ادرار شما تأثیر می گذارد. اما خون شما را تحت تأثیر قرار نمی دهد.

نقش PH بر روی سلامت بدن

اگر می خواهید بدن سالمی داشته باشید باید pH خون تان را ثابت نگه دارید. اگر PH بدن خارج از محدوده طبیعی قرار بگیرد؛ سلول ها کار خود ار متوقف کرده و در صورت عدم درمان بسیار سریع می میرید.

به همین دلیل بدن شما برای تنظیم دقیق تراز pH، روش های مؤثر بسیاری دارد. این روش ها به عنوان هموستاز اسید پایه شناخته می شوند. در واقع تغییر مقدار pH خون در بدن افراد سالم با تغییر غذایی هایی که می خورد تقریبا غیرممکن است. اگرچه با این اقدام ممکن است نوسانات جزئی و در حد طبیعی رخ دهد. با این حال مواد غذایی می توانند مقدار pH ادرار را تغییر دهند. اگرچه این اثر تا حدودی متغیر است.

دفع اسید از طریق ادرار یکی از اصلی ترین راه هایی است که بدن شما به کمک آن pH خون را تنظیم می کند. مثلا اگر یک تکه بزرگ استیک بخورید، در عرض چند ساعت ضایعات متابولیکی این وعده غذایی از بدن شما خارج شده و ادرار اسیدی تر می شود.

بنابراین pH ادرار شاخص ضعیفی برای اندازه گیری pH کلی بدن و سلامت عمومی آن است. ضمن این که این شاخص می تواند تحت تأثیر عواملی غیر از رژیم غذایی نیز قرار بگیرد.

مواد غذایی اسیدی و پوکی استخوان

پوکی استخوان یک بیماری پیشرونده استخوانی است که با کاهش محتوای مواد معدنی موجود در استخوان مشخص می شود. این بیماری به خصوص در بین زنان یائسه شایع است و می تواند خطر شکستگی استخوان را به شدت افزایش دهد.

بسیاری از طرفداران رژیم غذایی قلیایی بر این باورند که بدن برای ثابت نگه داشتن pH خون، مواد معدنی قلیایی مانند کلسیم را از استخوان ها می گیرد تا اسیدهای موجود در مواد غذایی اسیدی را بافر کند.

طبق این تئوری، رژیم های غذایی اسیدی، مانند رژیم غذایی استانداردی که بیشتر اروپایی ها و آمریکایی ها از آن پیروی می کنند؛ باعث کاهش تراکم مواد معدنی موجود در استخوان خواهد شد. این نظریه به نام “پوکی استخوان ناشی از اسید خاکستری” شناخته می شود.

با این حال این نظریه عملکرد کلیه ها را که برای دفع اسید و تنظیم pH بدن ضروری است؛ نادیده می گیرد. کلیه یون های بی کربنات تولید می کند که اسید را در خون شما خنثی کرده و بدن شما را قادر می سازد تا از نزدیک pH خون را کنترل کند.

دستگاه تنفسی نیز در کنترل pH خون نقش دارد. هنگامی که یون های بی کربنات تولید شده در کلیه ها به اسیدهای موجود در خون متصل می شوند؛ دی اکسید کربنی که با تنفس از بدن خارج می کنید و آبی که از طریق ادرار از بدن بیرون می آید را تشکیل می دهد.

مواد غذایی اسیدی و سرطان

بسیاری از افراد معتقدند که سرطان فقط در محیط اسیدی رشد می کند و با رژیم غذایی قلیایی قابل درمان است. با این حال، بررسی های جامع ای که در مورد رابطه بین اسیدوز ناشی از رژیم غذایی (یا افزایش اسیدیته خون ناشی از رژیم غذایی) و سرطان انجام شده است نتیجه گرفتند که هیچ ارتباط مستقیمی بین این دو عامل وجود ندارد.

مواد غذایی نمی توانند pH خون را به میزان قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهند. حتی اگر فرض کنید که غذا بتواند مقدار pH خون یا بافت های دیگر را تغییر دهد؛ باز هم سلول های سرطانی محدود به محیط های اسیدی نمی شوند.

در حقیقت سرطان در بافت های طبیعی بدن که pH آنها کمی قلیایی است نیز رشد می کند. بسیاری از آزمایش ها توانسته اند با موفقیت سلول های سرطانی را در یک محیط قلیایی رشد دهند.

درست است که تومورها در محیط های اسیدی سریع تر رشد می کنند؛ اما از این نکته قافل نشوید که تومورها خودشان این اسید را تولید می کنند. این محیط اسیدی نیست که سلول های سرطانی را ایجاد می کند بلکه سلول های سرطانی محیط اسیدی ایجاد می کنند.

رژیم های غذایی سنتی و اسیدیته

بررسی تئوری اسیدی-قلیایی از دیدگاه علمی نشان دهنده اختلافات زیادی بین رژیم های غذایی قلیایی و اسیدی است.

در یک مطالعه تخمین زده شده است که ۸۷٪ از انسان هایی که پیش از عصر کشاورزی زندگی می کردند؛ رژیم غذایی قلیایی داشتند. این جلمه استدلال اصلی است که پشت تئوری رژیم غذایی قلیایی مدرن قرار دارد.

تحقیقات جدید نشان داده اند که نیمی از انسان هایی که پیش از عصر کشاورزی زندگی می کردند؛ رژیم های غذایی قلیایی خالص داشتند. در حالی که نیمی دیگر رژیم غذایی اسیدی خالص داشتند. به خاطر داشته باشید که اجداد ما به غذاهای متنوعی دسترسی داشتند و در اقلیم های بسیار متفاوتی زندگی می کردند.

طبق آمارها اگرچه حدود نیمی از شکارچیان رژیم غذایی اسیدی خالص داشتند؛ اما اعتقاد بر این است که بیماری های مدرن در آن زمان بسیار کمتر متداول بوده اند.