بیماری فابری

بیماری فابری یک اختلال ارثی ناشی از متابولیسم چربی بوده و ناشی از کمبود فعالیت آنزیم آلفا گالاکتوزیداز A می باشد. این اختلال متعلق به گروهی از بیماری های شناخته شده به نام اختلالات ذخیره سازی لیزوزوم است. این کمبود آنزیمی ناشی از جهش (یا تغییر) در ژن a-Gal A است که سلول ها را برای تولید آنزیم a-Gal A هدایت می کند. لیزوزوم ها به عنوان واحدهای گوارشی اولیه در سلول ها عمل می کنند. آنزیم هایی که در داخل لیزوزوم ها قرار دارند، ترکیبات خاصی را ایجاد می کنند و یا ساختارهای داخل سلولی را هضم می کنند.

a-Gal A برای تخریب مولکول های پیچیده قند-چربی به نام گلی کولپید ها طراحی شده است. کمبود آنزیم باعث افزایش مداوم GL-3 / Gb3 و گلیکوالیپید های مرتبط در سلول های بدن می شود و منجر به اختلالات سلولی و اختلالاتی در بدن، به ویژه در قلب و کلیه ها می شود. ژن GLA بر روی کروموزوم X قرار دارد. بنابراین، بیماری فابری به عنوان یک بیماری مرتبط با کروموزوم X شناخته شده و به ارث برده می شود. مردان معمولا بیشتر از زنان بر اثر این بیماری آسیب می بینند.

دو نوع فنوتیپ بیماری به شرح زیر وجود دارد:

  • نوع ۱ “کلاسیک”
  • نوع ۲ “بعد از شروع”

هر دو نوع این بیماری به نارسایی کلیوی و یا بیماری قلبی و مرگ زودرس منجر می شوند. مردان مبتلا به نوع ۱ بیماری فابری دارای فعالیت آنزیمی کمی هستند (۱/۱٪ میانگین طبیعی) و انباشت GL-3 / Gb3 و گلیکوالیپید مرتبط در مویرگ ها و رگ های خونی کوچک آن ها که باعث علائم اصلی این بیماری در دوران کودکی یا نوجوانی می شوند، زیاد است.

علائم و نشانه های بیماری فابری

علائم نوع ۱ (کلاسیک)

علائم و نشانه های مردان مبتلا به نوع کلاسیک بیماری فابری به طور معمول در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می شود. علائم این بیماری با افزایش سن و افزایش گلوکولپید در سیستم عروقی، کلیه ها و قلب ناشی از نارسایی کلیه، بیماری قلبی و یا سکته مغزی، افزایش می یابد. علائم بالینی اولیه و پیشرفته عبارتند از:

Acroparesthesias

درد یک علامت زودرس برای نوع کلاسیک بیماری فابری است و ممکن است در ۲ الی ۸ سالگی در مردان رخ دهد. افراد آسیب دیده ممکن است قسمت هایی از درد شدید سوزشی در دست و پا (آکروپراستزی) را تجربه کنند. قسمت های شدید درد (بحران فابری) ممکن است به مدت چند ساعت به طول انجامد و اغلب به وسیله ورزش کردن، خستگی، استرس و یا تب ایجاد می شود.

Anhidrosis یا hypohidrosis

مردان و بعضی از زنان مبتلا به نوع ۱ این بیماری، در دمای زیاد، زمان ورزش کردن و یا زمان ابتلا به تب، کاهش یا عدم تولید عرق و عدم تحمل گرما را تجربه می کنند.

Angiokeratomas

علائم اولیه این عارضه شامل قرمز شدن ظاهر پوست به خصوص در ناحیه بین باسن و زانو است. این ضایعات پوستی ممکن است مسطح یا برآمده باشند. به طور معمول، مردان و زنان مبتلا به نوع ۲ بیماری فابری این ضایعات پوستی مشخص را ندارند.

مشکلات دستگاه گوارش

گرفتگی شکمی، حرکات مکرر روده و اسهال ممکن است به خصوص پس از وعده های غذایی حجیم رخ دهند.

دیستروفی قرنیه

بیماران مبتلا به نوع ۱ بیماری فابری دارای غده های غیر طبیعی گلیکوالیپید در قرنیه خود هستند که منجر به تغییرات مشخصی می شود که فقط توسط چشم پزشک متخصص تشخیص داده می شوند. این تغییرات قدرت بینایی را تحت تاثیر قرار نمی دهند. عروق خونی در چشم ممکن است به علت تجمع گلیکوپیپید در دیواره عروق، پیچ خورده باشند و یا کمی بزرگتر شوند.

سایر علائم نوع ۱ عبارتند از:

  • خستگی
  • سرگیجه
  • سردرد
  • ضعف عمومی
  • تهوع و یا استفراغ
  • تاخیر در بلوغ
  • رشد کم یا زیاد مو
  • ناهنجاری مفاصل انگشتان

بعضی از مردان مبتلا به نوع کلاسیک، تجمع غیر طبیعی مایعات لنفاوی را در پاها تجربه می کنند. در این موارد مایع حاوی گلبول های سفید، چربی ها و پروتئین ها، خارج از رگ های خونی در فضاهای بین سلول ها ریخته می شود.

علائم مشترک در مردان مبتلا به نوع ۱ و ۲

با پیشرفت سن در مردان مبتلا به نوع ۱، رسوب گلیکولیدید GL-3 / Gb3 پیشرونده به پیامدهای کلیوی و قلبی منجر می شود که در زیر شرح داده شده اند.

اختلال عملکرد کلیوی

کاهش سریع عملکرد کلیه به دلیل تجمع متراکم GL-3 / Gb3 در کلیه ها رخ می دهد. در مردان مبتلا به نوع ۱ این بیماری، کاهش عملکرد کلیه به نارسایی کلیه منجر شده و معمولا در ۳۵ تا ۴۵ سالگی نیاز به دیالیز یا پیوند را به وجود می آورند. در مردان مبتلا به نوع ۲، درگیری کلیه ها معمولا در دهه چهارم زندگی رخ می دهد.

بیماری قلبی

رسوب GL-3 / Gb3 را می توان در تمام بافت های قلب از جمله میوسیت، اعصاب و عروق کرونر پیدا کرد. بیماری قلبی ایجاد شده توسط این بیماری شامل بزرگ شدن قلب و معمولا هیپرتوفایی بطن چپ (LVH) است که منجر به کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM)، اختلالات ریتمیک (آریتمی) و نارسایی قلبی می شود. LVH در ۲۰٪ از مردان و زنان میانسال مبتلا رخ می دهد. متوسط سن ​​تشخیص در مردان اوایل ۴۰ سالگی و در زنان اواخر ۴۰ سالگی است.

عوارض سکته مغزی

یکی از نتایج رسوب GL-3 / Gb3 در رگ های خونی کوچک مغز، که در حدود ۷٪ از مردان و ۴٪ از زنان مبتلا به این بیماری رخ می دهد، به ویژه آنهایی که دارای فنوتیپ نوع ۱ هستند، سکته های ایسکمیک یا هموراژیک می باشد. این سکته معمولا در دهه چهارم زندگی یا بعد از آن رخ می دهد.

رابطه ژن ها با این بیماری

بیماری فابری توسط جهش (تغییر) در ژن آلفا گالاکتوزیداز A واقع در کروموزوم X ایجاد می شود. کروموزوم ها در هسته تمام سلول ها یافت می شوند. آنها ویژگی های ژنتیکی هر فرد را در هزاران بخش خاص، که “ژن ها” نامیده می شوند، حمل می کنند. هر کدام از این ژن ها دارای خاصیت عملکردی در بدن هستند. کروموزوم های انسانی به صورت جفت های دو قلو از شماره ۱ تا ۲۲ شماره گذاری می شوند. در بدن مردان کروموزوم X و Y وجود دارد اما در بدن زنان دو کروموزوم X سازماندهی شده است. هر فرد یک کروموزوم را از هر یک از والدین خود به ارث می برد.

بنابراین، در اختلالات مرتبط با کروموزم X از جمله بیماری فابری، صفات بیماری روی کروموزوم X وجود دارد. به طور خاص، چون فقط یک کروموزوم X عملکردی در مردان و زنان مورد نیاز است، یکی از کروموزوم های X در هر سلول زنان، اساسا خاموش است. این بدان معنی است که در اختلالات مرتبط با کرومزوم X برخی از سلول ها دارای کروموزوم X جهش یافته فعال و برخی از سلول ها دارای کروموزوم X جهش نیافته فعال هستند. بنابراین، در بیماری فابری، علائم و شدت بیماری بستگی به این دارد که چه بافت و اندامی کروموزوم X جهش یافته و فعال ژن GLA را دارد.

از آنجایی که مردان تنها یک کروموزوم X دارند، اگر یک مرد کروموزوم X با جهش در ژن GLA داشته باشد، با اختلال مواجه خواهد شد. بنابراین، مردان مبتلا به بیماری فابری یکنواخت تر تحت تاثیر بیماری قرار می گیرند، در حالی که زنان به علت غیر فعال شدن تصادفی کروموزوم X، ممکن است بدون علامت بوده یا به شدت مردان تحت تاثیر بیماری قرار نگیرند.

علل ایجاد بیماری فابری

بیماری فابری
بیماری فابری

ژن GLA به طور معمول به سلول های بدن دستور می دهد که آنزیم α-Gal A را که GLB-3 / Gb3 را در لسیوزوم های سلولی تجزیه می کند، تولید کند. بیماری فابری ناشی از جهش در ژن GLA است. بیش از ۷۷۰ جهش در ژن GLA وجود دارند که مسئول بیماری فابری هستند و باعث ایجاد فنوتیپ های نوع ۱ یا ۲ می شوند. بنابراین، شدت و دامنه علائم ممکن است در میان افراد مختلف، بسته به نوع جهش GLA متفاوت باشد. برخی از جهش ها آنزیم را به طرز قابل توجهی تغییر می دهند به طوری که باعث می شوند فعالیت این آنزیم کم شود. این جهش ها باعث ایجاد نوع ۱ کلاسیک این بیماری می شوند.

علائم و نشانه های بیماری فابری، به علت کمبود و یا فعالیت کم α-Gal A رخ می دهد. در بیماران مبتلا به فنوتیپ کلاسیک نوع ۱، که سطح فعالیت این آنزیم یا بسیار پایین (کمتر از ۱٪ طبیعی) است یا اصلا این آنزیم فعالیت ندارد، GL-3 / Gb-3 گلیکولایپید (و گلیکوالیپید های مرتبط) در اکثر بافت های بدن، به ویژه رگ های خونی و سلول های خاصی در قلب و کلیه وجود دارد. در بیماران مبتلا به نوع ۲ این بیماری فعالیت آنزیم بین ۱ الی ۱۰٪ حد نرمال است اما همچنان GL-3 / Gb3 در بدن انباشته می شود. اما این انباشت به میزان کمتر و با سرعت کندتری رخ می دهد. شدت بیماری در افراد مبتلا به این فرم تقریبا کمتر است.

روش های تشخیص

تشخیص بیماری فابری اغلب توسط پزشک و بر اساس علائم زیر انجام می شود:

  • درد در اندام ها
  • فقدان یا کاهش تعریق
  • ضایعات پوستی
  • اختلالات گوارشی
  • درگیری قرنیه
  • نارسایی کلیه
  • علائم قلبی در دوران کودکی، نوجوانی یا بزرگسالی

این تشخیص با بررسی کمبود آنزیم در مردان و شناسایی جهش ژن خاص GLA در مردان و زنان تایید می شود.

بیماری فابری در جنین با اندازه گیری فعالیت A-Gal A و نشان دادن جهش ژن GLA خاص در سلول هایی که از مایع آمنیوتیک اطراف جنین در حدود هفته ۱۵ بارداری خارج شده اند، تشخیص داده می شود.

[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]

پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:

آشنایی با مواد غذایی پر از فیبر و کم کالری که برای کاهش وزن مفیدند

مواد غذایی که برای جلوگیری از عفونت مخمر مفید هستند

مواد غذایی کم کالری اما دوست داشتنی را بیشتر بشناسید

[/quote]

روش های درمان

اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) یک درمان جایگزینی آنزیمی به نام آگالزیداز بتا را به عنوان درمانی برای بیماران مبتلا به بیماری فابری در سال ۲۰۰۳ تأیید کرد. این دارو که به صورت داخل وریدی تجویز می شود، یک فرم از آنزیم انسانی تولید شده توسط فن آوری نوترکیب DNA است. این جایگزینی آنزیم، تجمع گلیکوالیپهای انباشته شده در سلول ها، از جمله سلول های کلیه و سایر اندام ها را کاهش می دهد.

در سال ۲۰۱۸ گالافولد (مگالاستات) به عنوان اولین داروی خوراکی برای درمان بزرگسالان مبتلا به بیماری فابری تایید شد و به بازار آمد. این دارو برای بزرگسالان مبتلا به بیماری فابری که دارای جهش ژنتیکی هستند، مفید می باشد.

دوزهای پایین دیفنیل هیدانوئیدین، کاربامازپین یا نورونتین، ممکن است به جلوگیری از آکروپراستزی (ناراحتی در دست و پا)کمک کنند. دیگر عوارض این بیماری (مثلا نارسایی کلیه یا مشکلات قلبی) باید پس از مشاوره با متخصص درمان شود. انجام پیوند کلیه و همودیالیز ممکن است در مواردی از بیماری که به نارسایی کلیه پیشرفت کرده است ضروری باشد.

منابع:

Fabry Disease