نشانه ها و درمان تومور غده هیپوفیز

سرطان یا آدنوم نامی است که برای تومورهایی که در غده هیپوفیز ایجاد می شوند، به کار برده می شود. آدنوم هیپوفیز تنها ۱۰ درصد از تومورهای مغزی اولیه را تشکیل می دهند. این تومورها ماهیت خوش خیمی داشته و به آهستگی رشد می کنند. اما تومورهای بدخیم غده هیپوفیز به طور بالقوه خطرناک هستند و به ندرت ایجاد می شوند. تومور غده هیپوفیز همان سرطان هیپوفیز نامیده می شود. در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت از علل، علائم، عوامل خطر، تشخیص و درمان تومور غده هیپوفیز صحبت خواهیم کرد.

تومور هیپوفیز به معنی رشد بافت غیر طبیعی در غده هیپوفیز است. برخی از تومورهای هیپوفیز منجر به ازدیاد هورمون های تنظیم کننده عملکردهای مهم بدن می شوند. برخی از این تومورهای نیز می توانند میزان تولید هورمون را توسط غده هیپوفیز کم کنند.

اکثر تومورهای هیپوفیز غیر سرطانی (خوش خیم یا آدنوم) می باشند. آدنوم در غده هیپوفیز در بافت های اطراف این غده باقی می ماند و به سایر بخش های بدن گسترش نمی یابد. گزینه های مختلفی نیز برای درمان تومور هیپوفیز وجود دارد. به عنوان مثال برداشتن تومور، کنترل رشد آن و مدیریت سطح هورمون با داروها از جمله درمان های مرسوم هستند.

علائم تومور غده هیپوفیز

همه غده های هیپوفیز باعث بروز علائم نمی شوند. تومورهای هیپوفیز که بر روی هورمون ها تاثیر می گذارند (عملکردی)، می توانند انواع علائم و نشانه ها را بسته به هورمونی که تحت تاثیر است ایجاد کنند. علائم و نشانه تومورهای هیپوفیزی که میزان هورمون را تغییر نمی دهد (غیر عملکردی)، با رشد خود و فشار بر روی ساختارهای دیگر، خود را نشان می دهند.

تومورهای هیپوفیز بزرگ که اندازه آن ها حدود ۱ سانتی متر و یا بزرگتر است به عنوان ماکروآدنوم شناخته می شوند. اما تومورهای کوچکتر میکروآدنوم نامیده می شوند. ماکروآدنوم ها، به دلیل بزرگیشان، می توانند بر غده هیپوفیز و ساختارهای مجاور آن فشار وارد کنند.

علائم تومور غده هیپوفیز که بر اثر فشار ایجاد می شوند

علائم و نشانه های مربوط به فشار تومور عبارتند از:

  • سردرد
  • کاهش قدرت بینایی، به ویژه کاهش دید محیطی

علائم تومور غده هیپوفیز که موجب تغییر سطح هورمون ها می شوند

علائم و نشانه های مربوط به تغییر سطح هورمون ها عبارتند از:

تومورهای متاثر بر روی فعالیت بیش از حد هورمون ها

تومورهای هیپوفیزی که باعث تولید بیش از حد هورمون ها می شوند، با توجه به هورمونی که تحت تاثیر آن ها هستند، علائم خاصی را بروز می دهند.

تومورهای متاثر بر روی کمبود هورمونی

تومورهای بزرگ می توانند منجر به کمبود هورمونی شوند. علائم و نشانه ها این کمبود عبارتند از:

  • تهوع و استفراغ
  • ضعف
  • احساس سرما
  • کاهش یا توقف قاعدگی
  • اختلال عملکرد جنسی
  • افزایش میزان ادرار
  • کاهش و یا افزایش وزن ناخواسته

تومورهای متاثر بر روی ترشح هورمون آدرنوکورتیکو (ACTH)

تومورهای ACTH، تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپین که باعث تحریک غده فوق کلیوی برای تولید هورمون کورتیزول می شود را دستخوش تغییر قرار می دهد. نتایج حاصل از تولید کورتیزول توسط غده فوق کلیوی، بیماری به نام سندرم کوشینگ است. علائم و نشانه های احتمالی سندرم کوشینگ عبارتند از:

  • تجمع چربی در اطراف ناحیه میانی شکم و قسمت فوقانی کمر
  • گرد شدن اغراق آمیز صورت
  • لاغر شدن دست و پا
  • فشار خون بالا
  • قند خون بالا
  • آکنه
  • تضعیف استخوان
  • کبودی
  • ترک خوردن پوست
  • اضطراب، تحریک پذیری یا افسردگی

تومورهای متاثر بر روی ترشح هورمون رشد

تومور غده هیپوفیز که موجب ترشح بیش از حد هورمون رشد می شود می تواند بیماری به نام آکرومگالی ایجاد کند. علائم این بیماری عبارتند از:

  • زمخت شدن اجزای صورت
  • بزرگ شدن دست و پا
  • عرق کردن بیش از حد
  • قند خون بالا
  • مشکلات قلبی
  • درد مفاصل
  • انحراف دندان
  • افزایش موهای بدن

کودکان و نوجوانان مبتلا به این نوع تومور غده هیپوفیز ممکن است خیلی سریع رشد کرده و یا خیلی بلند قد شوند.

تومورهای متاثر بر روی ترشح پرولاکتین

تولید بیش از حد پرولاکتین ناشی از تومور غده هیپوفیز (پرولاکتینوما) می تواند منجر به کاهش سطوح طبیعی هورمون های جنسی (استروژن در زنان و تستوسترون در مردان) شود. پرولاکتین بیش از حد در خون بر روی مردان و زنان اثرات متفاوتی دارد.

در زنان، پرولاکتینوما ممکن است باعث علائم زیر شود:

  • دوره های قاعدگی نامنظم
  • عدم وجود قاعدگی
  • ترشح شیری رنگ از سینه

در مردان، تومور متاثر بر روی هورمون پرولاکتین ممکن است هیپوگنادیسم ایجاد کند. علائم و نشانه ها این بیماری عبارتند از:

  • اختلال نعوظ
  • کاهش تعداد اسپرم
  • کاهش میل جنسی
  • رشد پستان

تورموهای متاثر بر روی ترشح هورمون تیروئید

هنگامی که تومور غده هیپوفیز تحریک کننده تیروئید باشد، غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروکسین تولید می کند. تورموهای هیپوفیز متاثر بر روی تیروئید، علت نادر پرکاری تیروئید یا بیماری تیروئید است. پرکاری تیروئید، متابولیسم بدن شما را تسریع می بخشند و باعث ایجاد علائم زیر می شود:

  • کاهش وزن
  • ضربان سریع یا نامنظم قلب
  • عصبانیت یا تحریک پذیری
  • تغییر حرکات روده
  • تعرق مفرط

اگر هر کدام از علائم ذکر شده در بالا را دارید، پیشنهاد می کنیم برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید. تومورهای هیپوفیز غالبا قابل درمان هستند. به همین دلیل پس از درمان، سطح هورمون به حالت عادی بازگشته و علائم و نشانه ها کاهش می یابند. اگر سابقه خانوادگی سرطان غدد درون ریز دارید، در این مورد با پزشک مشورت کنید. تست های دوره ای بسیاری وجود دارند که می توانند تومور غده هیپوفیز را در مراحل اولیه شناسایی کنند.

علت ایجاد تومور غده هیپوفیز

علت رشد کنترل نشده سلول در غده هیپوفیز، که موجب ایجاد تومور می شوند، ناشناخته مانده است. غده هیپوفیز یک غده کوچک لوبیایی شکل واقع در پایه مغز است و تا حدودی پشت بینی و بین گوش ها واقع شده است. با وجود اندازه کوچک آن، این غده تقریبا بر روی تمام بخش های بدن تاثیر می گذارد. هورمون تولید شده توسط آن به تنظیم عملکردهای مهم بدن مانند رشد، فشار خون و تولید مثل تاثیر می گذارد.

درصد کمی از موارد تومور غده هیپوفیز ارثی است. اما اکثر آنها عامل ارثی آشکاری دارند. با این حال، دانشمندان معتقدند که تغییرات ژنتیکی نقش مهمی در چگونگی توسعه تومورهای هیپوفیز بازی می کنند.

عوامل خطر تومور غده هیپوفیز

افرادی که سابقه خانوادگی یک بیماری خاص ارثی مانند سرطان غدد درون ریز را دارند، با خطر بیشتری برای ابتلا به تومورهای هیپوفیز مواجه هستند.

عوارض ناشی از تومور غده هیپوفیز

تومورهای هیپوفیز معمولا رشد نمی کنند و به بخش های دیگر بدن گسترش نمی یابند. با این حال به شیوه های زیر می توانند بر روی سلامت بدن شما تاثیر گذار باشند:

کاهش بینایی: تومور غده هیپوفیز می تواند با ایجاد فشار بر روی اعصاب بینایی، دید را مختل کند.
کمبود دائمی هورمون: حضور یک تومور در غده هیپوفیز ممکن است برای همیشه تامین هورمون بدن را کاهش داده و فرد نیاز به داروهای هورمونی جایگزین داشته باشد.

عارضه نادر اما بالقوه جدی تومور هیپوفیز، آپوپلکسی هیپوفیز است. آپوپلکسی هیپوفیز هنگامی رخ می دهد که خونریزی ناگهانی داخل تومور ایجاد می شود. آپوپلکسی هیپوفیز نیاز به درمان اورژانسی که معمولا با کورتیکواستروئیدها و احتمالا عمل جراحی انجام می شود، دارند.

تشخیص تومور غده هیپوفیز

تومورهای هیپوفیز اغلب تشخیص داده نمی شوند. زیرا علائم آنها شبیه به بیماری های دیگر است. به همین دلیل برخی از تومورهای هیپوفیز، در طی آزمایشات مختلف که برای یافتن علت بیماری های دیگر است، تشخیص داده می شوند

برای تشخیص این تومورها، به احتمال زیاد شرح حال دقیق و انجام معاینه جسمی در کنار تجویز آزمایشات زیر کافی است:

  • آزمایش خون و ادرار: این آزمایش می تواند تعیین کند که آیا کمبود یا تولید بیش از حد هورمون دارید یا خیر؟
  • تصویربرداری از مغز: سی تی اسکن و یا اسکن MRI از مغز می تواند به پزشک در تشخیص محل و اندازه تومور کمک کند.
  • تست بینایی: این تست می تواند تعیین کند که آیا تومور هیپوفیز چشم و یا دید محیطی را دچار اختلال کرده است یا خیر؟

درمان تومور غده هیپوفیز

بسیاری از تومورهای هیپوفیز نیاز به درمان ندارند. اما به طور کلی درمان بستگی به نوع، اندازه و میزان کسترش تومور دارد. سن و سلامت کلی بدن نیز حائز اهمیت است. عمل جراحی، پرتودرمانی و داروها به تنهایی یا در ترکیب با هم، برای درمان تومور غده هیپوفیز و بازگشت تولید هورمون به سطح نرمال استفاده می شود.

عمل جراحی

اگر تومور بر روی اعصاب بینایی فشار وارد کرده و یا میزان تولید هورمون های خاصی در بدن را دست خوش تغییر قرار داده باشد، برای برداشتن تورمو عمل جراحی انجام می شود. موفقیت عمل جراحی بستگی به نوع تومور، محل آن، اندازه آن و اینکه آیا تومور به بافت های اطراف حمله کرده است یا خیر؟ دارد. دو روش اصلی جراحی برای درمان تومورهای هیپوفیز عبارتند از:

روش ترانس اسفنوئیدال اندوسکوپی ترانس نازال: این روش پزشک را قادر می سازد که تومور را از طریق بینی و سینوس ها، بدون برش جراحی بردارد. در این عمل هیچ بخشی از مغز تحت تاثیر نیست و هیچ زخم و اثری از عمل وجود ندارد. برداشتن تومورهای بزرگ به این شیوه سخت است. به خصوص اگر تومور به اعصاب و یا بافت های مجاور مغز حمله کرده باشد.

روش ترانس کرانیال (کرانیوتومی): در این روش تومور از قسمت بالای جمجمه از طریق یک برش در پوست سر برداشته می شود. این روش برای رسیدن به تومورهای بزرگ و یا پیچیده تر ساده تر است.

پرتو درمانی

در رادیوتراپی، از انرژی بالا اشعه X برای از بین بردن تومورها استفاده می کنند. این روش بعد از عمل جراحی و یا اگر عمل جراحی امکان پذیر نباشد به تنهایی استفاده می شود. اگر بعد از عمل تومور مجددا رشد کند استفاده از پرتو درمانی می تواند مفید باشد. روش های پرتودرمانی عبارتند از:

  • استریوتاکتیک
  • تابش پرتو خارجی
  • درمان پروتون

داروها

درمان با داروها ممکن است برای کمک به جلوگیری از ترشح بیش از حد هورمون و گاهی اوقات انواع خاصی از تومورهای کوچک هیپوفیز مفید باشد. روش های درمان داوریی عبارتند از:

داروی تومور متاثر بر روی ترشح هورمون پرولاکتین (پرولاکتینوما): داروهایی مانند کابرگولین و بروموکریپتین باعث کاهش ترشح پرولاکتین و غالبا اندازه تومور می شوند. عوارض جانبی احتمالی آن ها عبازتند از:

  • خواب آلودگی
  • سرگیجه
  • تهوع
  • استفراغ
  • اسهال یا یبوست
  • گیجی
  • افسردگی
  • بعضی افراد هم رفتارهای اجباری، مانند قمار کردن را با مصرف دارو از خود نشان می دهند.

داروی تومور متاثر بر روی ترشح هورمون رشد: دو نوع از دارو برای این نوع از تومورهای هیپوفیز در دسترس هستند. این داروها به خصوص زمانی که عمل جراحی ناموفق باشد در عادی کردن تولید هورمون رشد موثر می باشند. مکمل سوماتوستاتین یکی از انواع این داروها می باشد. مکمل سوماتوستاتین باعث کاهش تولید هورمون رشد شده و ممکن است تومور را کوچک کند. این داروها از طریق تزریق و معمولا هر ۴ هفته یک بار استفاده می شوند.

عوارض جانبی زی ناشی از مصرف آن ها است:

  • تهوع
  • استفراغ
  • اسهال
  • درد معده
  • سرگیجه
  • سردرد
  • درد در محل تزریق
  • این داروها می توانند منجر به سنگ کیسه صفرا شده و دیابت را بدتر کنند.

نوع دیگر داروها برای کنترل هورمون رشد داروی پگویسومانت است. این دارو اثر هورمون رشد را در بدن مسدود می کند. پگویسومانت، توسط تزریق روزانه استفاده می شود و ممکن است باعث آسیب کبدی در برخی افراد شود.