جداشدگی شبکیه یک شرایط اضطراری است که در آن یک لایه نازک از بافت (شبکیه) در پشت چشم از وضعیت طبیعی خود خارج می شود. در این وضعیت، بخشی که جدا شده است از لایه عروق خونی و اکسیژن به دور است بنابراین به درستی تغذیه نمی شود. اگر این وضعیت درمان نشود می تواند به کوری دائمی منجر شود. برای درک بهتر این بیماری به تصویر زیر دقت کنید.
علائم هشدار دهنده جداشدگی شبکیه، مشاهده ناگهانی اجسام معلق، دیدن جرقه و کاهش دید است. بنابراین به محض مشاهده چنین علائمی حتما به چشم پزشک مراجعه کنید. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد علائم، علل، عوامل خطر و روش های درمان جداشدگی شبکیه صحبت خواهیم کرد.
علائم جداشدگی شبکیه
جداشدگی شبکیه معمولا بدون درد است. اما همیشه قبل از وقوع چنین حالتی یا قبل از پیشرفت آن، علائم هشدار دهنده وجود دارد. این علائم عبارتند از:
- ظهور ناگهانی اجسام شناور بر روی بینایی (لکه های سفیدی که به نظر می رسد غیر ارادی بر روی میدان دید شکل گرفته اند.)
- مشاهده نورهای چشمک زن در یک یا هر دو چشم
- تاری دید
- کاهش تدریجی دید محیطی
- دیدن سایه ها پرده مانند که در فضایی بیش از دید محیطی ایجاد می شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در حال تجربه علائم و نشانه های جدا شدگی شبکیه هستید فورا با پزشک تماس بگیرید. اگر شرایط زیر را داشته باشید، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد جداشدگی هستید:
- سن تان بالای ۵۰ سال باشد.
- اگر یکی از اعضای خانواده تا به حال دچار جدا شدگی شبکیه شده باشد.
- اگر بسیار نزدیک بین باشید
فراموش نکنید که این موقعیت، یک موقعیت اورژانسی است و باید سریعا توسط پزشک بررسی شود. اگر جدا شدگی شبکیه درمان نشود می تواند منجر به از دست دادن دائمی قدرت بینایی شود.
علل جداشدگی شبکیه
جداشدگی شبکیه می تواند در نتیجه موارد زیر رخ دهد:
- تضعیف زجاجیه (زجاجیه ماده ای ژله مانند است که داخل چشم شما را پر می کند)
- صدمه
- پیشرفته شدن دیابت
چگونه انفصال شبکیه رخ می دهد؟
جداشدگی شبکیه می تواند زمانی رخ دهد که ماده ای ژله مانند (شیشه ای) از طریق یک سوراخ در شبکیه نشت کرده و یا ترشح کند و زیر شبکیه جمع شود. پیری یا داشتن یکی از اختلالات موثر بر روی شبکیه، از جمله مواردی هستند که موجب می شوند شبکیه نازک شده و چنین اتفاقی رخ دهد. جداشدگی شبکیه به علت پارگی شبکیه چشم معمولا زمانی اتفاق می افتد که زجاجیه که روی شبکیه قرار دارد مضمحل می شود و با ایجاد نیرو کافی بر روی آن، موجب ترشح می شود. مایع داخل زجاجیه بعد از ایجاد فشار و نشت کردن، زیر شبکیه تجمع پیدا کرده و موجب ایجاد لایه ای از بافت در آن ناحیه می شود. این بافت شامل یک لایه از رگ های خونی به نام کوروئید است. بخش هایی از شبکیه که روی این بافت قرار دارند و از این طریق جدا شده اند، به جریان خون دسترسی نداشته و کارشان متوقف می شود. در نتیجه پدیده ای به نام کوری رخ می دهد.
ترشح شبکیه مربوط به پیری که منجر به جداشدگی شبکیه می شود
با افزایش سن، زجاجیه قوام خود را از دست داده و با کم شده مایع آن، کوچک می شود. این کوچک شدن ممکن است تا جایی ادامه پیدا کند که باعث شود زجاجیه از سطح شبکیه جدا شود. به این حالت جدا شدن خلفی زجاجیه (PVD) گفته می شود. با جدا شدن زجاجیه از شبکیه، برای حفظ حالت طبیعی، زجاجیه نیروی زیادی را تحمل کرده و این حالت ممکن است منجر به نشت مایع زجاجیه به داخل فضای پشت شبکیه شود. در این حالت نیز باز جداشدگی شبکیه رخ می دهد.
عوامل خطر جداشدگی شبکیه
عوامل زیر خطر ابتلا به جداشدگی شبکیه را افزایش می دهند:
- پیری (جداشدگی شبکیه در افراد بالای ۵۰ سال شایع تر است)
- سابقه ابتلا به جدا شدگی شبکیه در یک چشم
- داشتن سابقه خانوادگی جدا شدگی شبکیه
- نزدیک بینی شدید
- انجام جراحی بر روی چشم در گذشته مانند جراحی آب مروارید
- ایجاد آسیب شدید به چشم در گذشته
- داشتن سابقه بیماری های چشم و یا التهاب در آن در گذشته
تشخیص جدا شدگی شبکیه
برای تشخیص این حالت چشم پزشک از روش های تشخیصی زیر استفاده می کند:
بررسی شبکیه: برای بررسی این بخش از چشم پزشک با ابزاری مجهز به نور و یک لنز خاص (افتالموسکوپ) به بررسی پشت چشم از جمله شبکیه چشم می پردازد. افتالموسکوپ دید بسیار دقیقی از پشت چشم ایجاد کرده و اجازه می دهد که پزشک بتواند هر نوع سوراخ، جدا شدگی و ترشحی را در شبکیه ببیند.
تصویر برداری اولتراسوند: اگر خونریزی در چشم وجود داشته باشد به طوری که باعث شود دیدن شبکیه چشم برای پزشک دشوار شود، از این آزمایش استفاده می شود.
در مواردی که پزشک مشکوک به جدا شدگی شبکیه شود، حتی اگر علائم در یک چشم وجود داشته باشد، پزشک هر دو چشم را بررسی می کند. اگر علائمی داشته باشید اما بعد از بررسی پارگی و یا نشت زجاجیه مشخص نباشد، پزشک از شما می خواهد که مجددا چند هفته بعد به او مراجعه کنید. همچنین اگر علائم جدیدی را در فاصله بین دو معاینه داشتید، حتما قبل از رسیدن تاریخ معاینه بعدی به پزشک مراجعه کنید.
درمان جداشدگی شبکیه
تقریبا همیشه برای پارگی، ترشح و جدا شدگی شبکیه نیاز به عمل جراحی می باشد. تکنیک های مخنلفی برای این نوع جراحی ها وجود دارد. پزشک می تواند با توجه به مزایا و خطرات هر روش، برای شما، یکی از این روش ها را انتخاب کند.
پارگی شبکیه
هنگامی که ترشح به شبکیه وجود دارد اما هنوز به قدری نیست که موجب جدا شدن آن شود، جراح یکی از روش های زیر را برای جلوگیری از جدا شدگی و حفظ قدرت بینایی پیشنهاد می کند:
جراحی با لیزر (فوتوکوآگولاسیون): در این روش جراح یک پرتو لیزر را از طریق مردمک به چشم هدایت می کند. لیزر باعث می شود سراسر پارگی شبکیه دچار سوختگی شود و با ایجاد زخم، شبکیه به بافت زیرین خود جوش بخورد.
انجماد (cryopexy): در این روش پس از تزریق بی حسی موضعی در ناحیه چشم، جراح یک کاوشگر میله ای انجماد را از سطح بیرونی چشم، مستقیما به محل پارگی می رساند. انجماد متساعد شده توسط این میله باعث می شود که در محل پارگی زخم ایجاد شود و شبکیه به دیوراه چشم جوش بخورد.
هر دوی این روش ها به صورت سرپایی انجام می شود. پس از انجام این عمل ها، از شما در خواست می شود که به مدت چند هفته از انجام فعالیت هایی که ممکن است موجب تکان خوردن چشم شود، مانند دویدن اجتناب کنید.
جداشدگی شبکیه
اگر شبکیه چشم جدا شده باشد، ترجیحا باید ظرف چند روز پس از تشخیص، از روش های جراحی برای اصلاح آن استفاده شود. نوع جراحی به چندین عامل، از جمله شدت جدا شدگی بستگی دارد.
تزریق هوا یا گاز به چشم: در این روش، که به نام رتینوپکسی پنوماتیک نیز شناخته می شود، جراح یک حباب هوا یا گاز به مرکز بخشی از چشم (زجاجیه) تزریق می کند. اگر حباب به درستی سر جایش قرار بگیرد، یعنی در مساحت بین سوراخ و دیواره چشم، جریان ورود مایع زجاجیه به فضای پشت شبکیه متوقف می شود. ضمن این که پزشک در طی عمل با استفاده از cryopexy پارگی شبکیه را اصلاح می کند.
مایعاتی که طی پارگی زیر شبکیه جمع شده اند، بعد از مدتی توسط چشم جذب شده و سپس شبکیه به مرور به دیوار چشم می چسبد. برای حفظ حباب در موقعیت مناسب نیاز است که چند روز پس از عمل سرتان را در یک موقعیت خاص نگه دارید. حباب پس از مدتی مکیدن شده و جذب می شود.
ایجاد تورفتگی در سطح چشم: این روش، به نام کمانش اسکلرا نیز شناخته می شود و در آن جراح با استفاده از بخیه یک قطعه از مواد سیلیکونی را به سفیدی چشم (صلبیه) در منطقه آسیب دیده می دوزد. این روش به دیواره چشم در کاهش برخی از نیروی های ناشی از عمل کشیده شدن زجاجیه در شبکیه کمک می کند. اگر سوراخ یا پارگی شدید باشد، جراح این ماده را مانند یک کمربند دور تا دور چشم نصب می کند. این ماده معمولا به طور دائم در چشم باقی می ماند.
تخلیه و جایگزینی مایع در چشم: در این روش که ویترکتومی نیز نامیده می شود، جراح زجاجیه را با هر گونه بافت دیگری جایگزین می کند. این مواد می توانند هوا، گاز و یا روغن سیلیکون باشد. بعد از تزریق این مواد به فضای زجاجیه به کاهش فشار در شبکیه چشم کمک می شود.
اگر از هوا، گاز یا مایع استفاده شده باشد، این مواد بعد از مدتی جذب شده و فضای زجاجیه با مایعات بدن دوباره پر می شود. اگر روغن سیلیکون مورد استفاده قرار بگیرد، ممکن است برای حذف آن به جراحی دیگری بعد از مدتی نیاز باشد.
ویترکتومی ممکن است با روش کمانش اسکلرا ترکیب شود. این روش اغلب به صورت سرپایی انجام می شود. بعد از عمل جراحی، قدرت بینایی بعد از چند ماه مجددا باز می گردد. اما برخی از افراد نیز، هرگز بینایی خود را به طور کامل به دست نمی آورند.