حرکت غیر عادی چشم یا اختلال نیستاگموس

چشم ما توسط حرکت عضلات خارجی و به صورت ارداری قادر است تکان بخورد. این موضوع باعث می شود ما بتوانیم اطرافمان را نگاه کنیم. با این حال مواردی وجود دارد که حرکت کره چشم غیر ارادی و تکراری می شود. این عارضه می تواند حدت بینایی را به خطر بیاندازد. به این حرکت غیر عادی چشم نیستاگموس گفته می شود.

حرکت غیر عادی چشم یا همان نیستاگموس چیست؟

نیستاگموس حرکات تکراری و غیر طبیعی کره چشم است که غیر ارادی بوده و معمولا سریع است. این حرکات باعث می شود چشم حرکات تیک تاکی داشته و مانند آونگ حرکت کند. حرکت غیر عادی چشم می تواند به صورت افقی، یعنی از راست به چپ و برعکس، و عمودی یعنی از بالا به پایین و بر عکس باشد.

حرکت غیر عادی چشم معمولا در هر دو چشم اتفاق می افتد اما گاهی نیز تنها بر روی یک چشم تاثیر گذاشته و یا حرکت در هر دو چشم وجود دارد؛ ولی در یکی از آن ها حرکات ملموس تر است.

اگر حرکت غیر عادی چشم به بالا و پایین باشد می تواند چشم را از محل اصلی خود دور کرده و اختلال در بینایی ایجاد کند اما مبتلایان به نیستاگموس هیچ تغییری را در بینایی خود تجربه نمی کنند. نیستاگموس می تواند اکتسابی و یا مادرزادی باشد. فرم اکتسابی آن ممکن است در هر برهه ای از زندگی، بسته به علت زمینه ای، ایجاد شود.

نوع مادرزادی آن نیز به ندرت در هنگام تولد آشکار می شود. در این حالت حرکت غیر عادی چشم بین سنین ۳ تا ۱۵ ماهگی شروع شده و تا ۳ تا ۵ سالگی ادامه دارد و بعد از آن ناپدید می شود. در برخی موارد نادر، این شکل از نیستاگموس ممکن است تا ۵ تا ۶ سالگی هم ادامه یابد.

چگونه چشم حرکت می کند؟

شش ماهیچه در بدن ما هستند که حرکت چشم را کنترل می کنند. این عضلات به عنوان عضلات خارج چشمی شناخته می شوند. چشم انسان با وجود این که بخش بصری (فرورفتگی چشم) بسیار کوچکی دارد؛ اما قادر است به لطف همین حرکات، چشم انداز وسیعی داشته باشد. کنترل حرکات چشم نیز ارادی است هر چند نیستاگموس یک عمل غیر ارادی محسوب می شود. عصب حرکتی که بیشتر حرکات عضلات چشم را کنترل می کند عصب ابدوسنس نام دارد. اما به طور کلی عضلات چشم با سه عصب در جمجمه کنترل می شوند.

انواع نیستاگموس

نیستاگموس می تواند با توجه به ویژگی های مختلف، نوسانات داشته باشد. به طور گسترده نیستاگموس ممکن است حرکات آونگی که در آن نوسانات میزان و سرعت یکسان هستند، داشته باشد، یا ممکن است حرکات در ابتدا تند و سریع بوده و سپس کند شود و مجدد در فاز بعد حرکات سریع شود.

انواع نیستاگموس اکتسابی عبارتند از:

  • مانند حرکات رهبر اکستر
  • مانند حرکات چشم هنگام شادی
  • حرکات افقی
  • حرکات پیچشی
  • حرکات پاندولی
  • حرکاتی بالا و پایین رونده
  • وستیبولار
  • حرکات برانگیخته
  • حرکات متناوب دوره ای

انواع نیستاگموس مادر زادی عبارتند از:

  • تو برنده
  • بیرون برنده
حرکت غیر عادی چشم یا اختلال نیستاگموس
حرکت غیر عادی چشم یا اختلال نیستاگموس

علت حرکت غیر عادی چشم چیست؟

نیستاگموس با وجود شرایط مختلفی در بدن می تواند ایجاد شود. به طور عمده کسانی که سیستم عصبی مرکزی و بخش خاصی در مغزشان تحت تاثیر عاملی است، به این بیماری بیشتر مبتلا می شوند. این عوامل شامل انواع بیماری ها، آسیب به سر و استفاده از موادی مانند الکل، مواد مخدر و داروهای خاص که به سیستم عصبی مرکز آسیب وارد می کنند، می باشد. برخی از علل احتمالی ایجاد حرکت غیر عادی چشم در ادامه مطرح شده است.

نیستاگموس  افسرده (مانند حرکات رهبر اکستر)

علل احتمالی ابتلا به این نوع حرکت غیر عادی چشم عبارت است از هر گونه اختلال، بیماری یا آسیب به vestibulocerebellum و مدولا، مانند:

  • ناهنجاری Arnold Chiari
  • دمیلینه شدن (اسکلروز متعدد)
  • بیماری رگ های میکروسکوپی با عدم کارآیی vertebrobasilar
  • آنسفالیت ساقه مغز
  • تومور در فورامن مگنوم (مانند مننژیوم یا همانژیوم مخچه)
  • زخم
  • داروها (مانند لیتیوم، داروهای ضدتشنج) و مصرف الکل
  • اختلالات تغذیه ای (مانند ورنیکه انسفالوپاتی و کمبود منیزیم)

شوک گرمایی نیز یکی دیگر از علل ایجاد حرکات غیر عادی چشم است. با این حال، تقریبا نیمی از موارد این اختلال ناشناخته است. (ایدیوپاتیک)

نیستاگموس خوش بین (مانند حرکات چشم هنگام شادی)

علل احتمالی عبارتند از آسیب، بیماری یا اختلالات:

  • بصلالنخاع
  • مخچه (به طور خاص ناشی از کرمینهٔ قدامی مخچه)

این نوع از نیستاگموس همچنین ممکن است با سرگیجه حمله ای خوش خیم رخ دهد.

نیستاگموس با حرکات چشم به سمت بالا و پایین

علل احتمالی عبارتند از ضایعات نوک مغز میانی، ضایعات سوپراسلار مانند تومورهای هیپوفیز و از دست دادن بینایی که ممکن است با شرایطی مثل رتینیت پیگمنتوزا به وجود آیند.

نیستاگموس با حرکات آونگی یا پاندولی

علل احتمالی عبارتند از:

  • بیماری دمیلینه
  • میوکلونوس Oculopalatal
  • افتالموپلژی Internuclear
  • عملکرد بد ساقه مغز و یا مخچه

مسدود کردن یک یا هر دو چشم نیز می تواند به نیستاگموس منجر شود.

نیستاگموس با حرکات بر انگیخته

علل احتمالی عبارتند از:

  • مصرف داروهایی مانند داروهای ضد تشنج
  • مصرف الکل

نیستاگموس متناوب دوره ای

علل احتمالی عبارتند از:

  • ناهنجاری Arnold Chiari
  • بیماری دمیلینه
  • انحطاط Spinocerebellar
  • ضربه به سر
  • ورم مغز
  • سیفلیس
  • تومور حفره خلفی
  • محرومیت بصری دوربین دو چشمی

درمان حرکت غیر عادی چشم

درمان نیستاگموس بستگی به علت زمینه ای دارد. تغییرات در دارو و شیوه زندگی که ممکن است عامل ایجاد کننده آن باشد، می تواند به بهبود بیمار کمک کند. هیچ دارویی به طور خاص برای حرکت غیر عادی چشم طراحی نشده است. اما داروهایی که علت زمینه ای را درمان می کنند در بهبود وضعیت بیمار موثرند. برخی داروها مانند شل کننده های عضلانی، مسدود کننده های عصبی و عضلانی و داروهای ضد تشنج نیز می توانند در کاهش شدت نیستاگموس تا حدی مفید باشند.

تزریق سم بوتولینوم نیز ممکن است برای کاهش نیستاگموس تجویز شود. اما این سم اثرات کوتاه مدت دارد و باید هر چند وقت یک بار تجویز شود. اما این سم ممکن است حرکات ارادی چشم را نیز مختل کرده و منجر به افتادگی پلک (پتوز) و همچنین دوبینی (دوبینی) شود. تزریق این سم فقط به یک چشم گاهی اوقات می تواند نیستاگموس در چشم دیگر را بدتر کند. جراحی نیز ممکن است در برخی از موارد در نظر گرفته شود. به ویژه برای نیستاگموس مادرزادی.