حساسیت دارویی اختلالی است که در آن موجب می شود بدن به دارو یا درمانی خاص واکنش های حساسیتی خاصی نشان دهد. این واکنش از عوارض جانبی دارو متفاوت است و این تفاوت برای تشخیص بیماری باید درک شود.
بعضی از داروها با واکنش های آلرژیک بیشتر مرتبط هستند. بنابراین پزشکان در هنگام تشخیص حساسیت دارویی این مورد را در نظر می گیرند. همچنین برخی اقدامات احتیاطی نیز وجود دارد که افراد می توانند برای جلوگیری از واکنش های آلرژیک به دارو انجام دهند. اگر می خواهید از تمام این موارد اطلاعات کافی را کسب کنید، بهتر است ادامه این مطلب مجله پیام سلامت را از دست ندهید.
مطالب این مقاله عبارتند از:
- علت حساسیت دارویی چیست؟
- تفاوت بین اثرات آلرژی دارویی و اثرات غیر آلرژیک آن
- داروهای رایجی که موجب حساسیت دارویی می شوند
- تشخیص این نوع واکنش
- درمان حساسیت به دارو
علت حساسیت دارویی چیست؟
وقتی داروی خاصی را استفاده می کنید ممکن است سیستم ایمنی بدن شما آن دارو یا یکی از مواد موجود در آن را با عاملی مضر مانند قارچ، ویروس یا باکتری اشتباه بگیرد و از خود واکنش نشان دهد. این واکنش باعث ایجاد علائمی می شود که منسوب به حساسیت به دارو هستند.
در شرایط عادی، سیستم ایمنی با انتشار آنتی بادی هایی مانند هیستامین و گلبول های سفید خون، با هر گونه موجودات مهاجم که مضر هستند، مبارزه می کند. این فرایند، عملکرد اصلی سیستم ایمنی بدن است. آنتی بادی ها، عامل تهدید کننده را جدا کرده و از بین می برند. در این شرایط بدن به حالت عادی خود باز می گردد.
اما در صورت ایجاد واکنش های آلرژیک به یک داروی یا روش درمانی، سیستم ایمنی به دارو حمله می کند و آن را به عنوان یک مهاجم مضر قلمداد می کند. در این شرایط علائم زیر ایجاد می شود:
- بثورات پوستی مانند کهیر
- خارش پوست یا چشم ها
- تب
- ورم
- خستگی
- تنگی نفس یا مشکلات تنفسی
نشانه های آلرژیک ناشی از داروها اغلب چند ساعت یا ۲ هفته پس از مصرف دارو احساس می شوند.
واکنش شدید آلرژیک به دارو نیز ممکن است باعث آنافیلاکسی شود. البته این اتفاق معمولا نادر است. آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک جدی و گاهی اوقات کشنده است. علائم آنافیلاکسی عبارتند از:
- تورم گلو، دهان و صورت
- بثورات پوستی شدید یا کهیر
- خارش، احساس بی حس شدن گلو
- تهوع و استفراغ
- درد شکم یا گرفتگی معده
- کاهش یا افزایش ناگهانی فشار خون
- احساس سردرگمی یا کاهش هوشیاری
اگر چنین علائم رخ داد حتما بیمار را سریعا به بخش اورژانس بیمارستان برسانید. آنافیلاکسی در صورتی که درمان نشود می تواند فاجعه آمیز باشد.
تفاوت بین اثرات آلرژی دارویی و اثرات غیر آلرژیک آن
بر اساس یک بررسی که در مجله British Journal of Clinical Pharmacology منتشر شده است، ۳ الی ۶ درصد از تمام موارد پذیرش در بیمارستان های انگلستان را افرادی تشکیل می دهند که از عوارض جانبی دارو رنج می برند. با این حال، تمام این واکنش ها به علت آلرژی ایجاد نشده است. یعنی می توان واکنش بدن به دارو را به دو دسته واکنش آلرژیک و واکنش غیر آلرژیک تقسیم کرد.
این موضوع بسیار مهم است که درک کنیم حساسیت دارویی (واکنش آلرژیک) با مواردی مانند عوارض جانبی دارو، عدم تحمل دارو و تداخل داوریی (واکنش غیر آلرژیک) متفاوت است.
عوارض جانبی دارو
بر خلاف واکنش های آلرژیک، عوارض جانبی ناشی از دارو شایع است. عوارض جانبی داروهای مختلف، به شدت متفاوت هستند و بستگی به ویژگی های خاص هر دارو دارد. علائم آن از شدت خفیف تا شدید برخوردار است و معمولا نشانه های آلرژی را ایجاد نمی کند.
هر گونه عوارض جانبی ناشی از داروهایی که مصرف می کنند، باید بررسی شده و در صورت لزوم نوع دارو توسط پزشک تغییر کند.
عدم تحمل دارو
عدم تحمل دارو نیز یکی دیگر از واکنش هایی است که به علت آلرژی یا عوارض جانبی ایجاد نمی شود. عدم تحمل معمولا مربوط به حساسیت بدن به دارو خاص است. در این حالت بدن ممکن است برای هضم و پردازش یک یا چند پروتئین موجود در یک دارو دچار مشکل شده و این می تواند موجب بروز علائم خاصی، بسته به نوع دارو، شود.
تداخل دارویی
تداخل دارویی نیز علائم دارد. این اتفاق زمانی می افتد که ترکیبی از داروهای خاصی در بدن باعث واکنش منفی می شوند. به همین دلیل قبل از اضافه شدن داروی جدید به برنامه درمانی فرد، باید از تداخلات احتمالی آن اطلاع کسب شود.
داروهای رایجی که موجب حساسیت دارویی می شوند
اکثر داروها ممکن است علت واکنش آلرژیک باشند. با این حال، برخی از داروها و روش های درمانی، احتمال واکنش را نسبت به داروهای دیگر افزایش می دهند.
شایع ترین داروهایی که باعث پاسخ های آلرژیک می شوند عبارتند از:
- آسپرین
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)
- آنتی بیوتیک ها، مانند پنی سیلین
- داروهای سولفا
- داروهای شیمی درمانی
- انسولین
- ضد تشنج ها که برای درمان تشنج استفاده می شوند
- درمان آنتی بادی منوکلونال
در مورد داروهایی که به بدن و پوست تزریق می شود ممکن است این واکنش بیشتر و شدید تر باشد. داروهایی که به صورت خوراکی مصرف می شوند به نظر می رسد که کمتر باعث واکنش های آلرژیک می شوند. همچنین ممکن است حساسیت دارویی در مورد دارویی که همیشه استفاده می کنید نیز رخ دهد.
بعلاوه بعضی از داروها در صورتی که اولین بار است که از آن ها استفاده می شود، باعث ایجاد نشانه های مشابه به آنافیلاکسی می شوند. این داروها عبارتند از:
- آسپرین
- مورفین
- داروهای شیمی درمانی
- رنگ های مورد استفاده در سی تی اسکن و اشعه ایکس
واکنش های ایجاد شده توسط این داروها واقعا آنافیلاکسی نیستند. اما علائم آن ها خطرناک هستند و باید در اسرع وقت درمان شوند.
تشخیص حساسیت دارویی
همه افرادی که علائم آلرژی خفیف را به عنوان یک واکنش حساسیتی به دارو تجربه می کنند، باید به پزشک مراجعه کنند تا در اسرع وقت آلرژی آن ها تشخیص داده شود. در طول دوره تشخیص ممکن است از بیمار خواسته شود که از مصرف دارو، در صورتی که پزشک تشخیص دهد، اجتناب کرده تا بیماری تشخیص داده شود.
برای تشخیص، یادداشت برداری از علائمی که بیمار در طول دوره واکنش تجربه می کند مفید است.
پزشکان هنگام تشخیص آلرژی به دارو، چندین مورد را مورد توجه قرار می دهند. آنها از بیمار در مورد نشانه هایی که تجربه می کنند، زمان شروع آن ها، و مدت زمانی که علائم طول می کشد سوال می کنند. ضمن این که در مورد انواع داروهای بدون نسخه ای که بیمار استفاده می کنند، برای تشخیص تداخل دارویی سوال پرسیده می شود. اگر طی این روند پزشک نتواند علت واکنش بدن را تشخیص دهد، باید به متخصص آلرژی مراجعه کنید.
درمان حساسیت دارویی
در بسیاری از موارد، حساسیت های دارویی را می توان با اجتناب از مصرف داروهایی که باعث ایجاد آن شده اند، کنترل کرد. اکثر داروها دارای جایگزینی هستند که نتایج مشابهی را تولید خواهند کرد. به همین دلیل جایگزین کردن دارو ها با هم، اولین خطر درمان است.
در موارد نادری که واکنش شدید وجود دارد، پزشک ممکن است توصیه کند که یک انتیژیستامین یا یک انپیتی انفیلین (EpiPen) را برای همیشه همراه خود داشته باشید.
اگر داروی جایگزینی برای داروی فعلی وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است توصیه کند که حساسیت بدن به دارو را کاهش دهید. برای این کار ابتدا دوز کم دارو را به بدن وارد می کنید و سپس به تدریج دوز دارو را افزایش می دهید.
کاهش حساسیت فقط باید تحت هدایت پزشک انجام شود و هر گونه علائم تجربه شده طی این روند نیز باید سریعا به او گزارش شود.
اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از حساسیت دارویی
اجتناب از حساسیت به دارو اغلب دشوار است. نشانه های واکنش آلرژیک تا زمانی که شخص در معرض این دارو قرار نگیرد خود را نشان نمی دهد.
برای افرادی که دارای حساسیت به دارو هستند، اجتناب از مصرف آن دارو خاص بهترین روش است.
پزشکان، دندانپزشکان و جراحان باید قبل از این که خدمات درمانی را انجام دهند یا دارویی را تجویز کنند از حساسیت های دارویی فرد مطلع شوند.
پزشکان ممکن است روش حساسیت زدایی را قبل از استفاده از دارویی خاص برای بیمار تجویز کنند. در این شرایط معمولا توصیه می شود که قبل از مصرف دارویی که به آن حساسیت دارند از داروهای ضد هیستامین یا داروهای کورتیکواستروئید استفاده کنند. این کار می تواند پاسخ سیستم ایمنی بدن را کاهش دهد. در این شرایط کم کم بدن متوجه می شود که داروی مصرفی بی ضرر است.
اکثر موارد حساسیت دارویی را می توان تحت نظر پزشک کنترل کرد. با این حال، ممکن است واکنش های شدید و احتمالا کشنده نیز رخ دهد. به همین دلیل باید هر گونه نشانه مشکوک را بلافاصله به پزشک اطلاع داد