درخت به، درخت کوچکی است به ارتفاع حداکثر پنج متر که شبیه درخت سیب است، میوه اش به رنگ زرد، آبدار و درشت تر از سیب است و در فصل پائیز می رسد. به، دارای بویی مطبوع، و طعمی گوارا است، تخم میوۀ به را بهدانه می گویند که دارای مادۀ لعابی است که اثر درمانی دارد که به نامهای: بهی، آبی، توج نیز گفته شده است و بهترین به ایران، در اصفهان پرورش می یابد. «در جنس به، تنها یک گونه وجود دارد، درخت به، می تواند تا ۵۰ سال عمر کند و از ۵-۳ سالگی میوه تولید کند، در ایران، ۱۰ رقم مختلف شناخته شده که مهمترین آنها عبارتند از: مظاهری، حاجی رفیعی، گورتون شمس، که همگی متعلق به ناحیۀ اصفهان می باشند، و نیشابور نیز یک رقم مهم به دارد.»
قسمتهای مورد استفادۀ درخت به عبارتند از: برگ، میوه و دانۀ میوه (بهدانه).
در زبان عربی به را، «سَفَرجَل» می گویند. به را به صورت: خام، پخته، شربت، مربا، ژله، کمپوت و جوشانده مصرف می کنند که برای تقویت قلب و اعصاب مؤثر می باشد.
خواص میوه به
۱- کسی که سه روز ناشتا به بخورد، ذهن اوصاف و حلم و علم او بسیار می شود و از مکر شیطان و شیطانیان محفوظ می ماند. رسول گرامی اسلام (ص)
۲- به، قوه بینایی را زیاد می کند و محبت در قلب ایجاد می نماید و اگر زنان آبستن به بخورند، فرزندانشان نیکو (زیبا و شجاع) متولد می شوند. رسول گرامی اسلام (ص)
۳- به، دل را شاد و بانشاط، شخص بخیل را سخاوتمند و آدم ترسو را دلیر می کند. امام صادق (ع)
۴- خوردن به، برای ضعف قلب بسیار مفید است و معده را پاک می کند و ذهن را روشنی می بخشد و آدم ترسو را شجاع می کند. امام علی (ع)
۵- کسی که در حال گرسنگی (ناشتا) به بخورد، آب (نطفۀ) او پاک و فرزند او نیکو می شود. امام صادق (ع)
۶- به، غم و اندوه را از بین می برد. امام صادق (ع)
۷- به میوه ای سرشار از تانن است که در معالجۀ اسهال و ورم رودۀ بزرگ خیلی مؤثر است. به این منظور می توان ۴۰ تا ۵۰ گرم به، را خرد کرده و مدت ۱۵ دقیقه در یک لیتر آب جوشانده و مصرف کنید.
۸- بهدانه، ورم معده را معالجه می کند، به این منظور باید چهار گرم بهدانه را در صد و بیست (۱۲۰) گرم آب سرد بخیسانید و سپس آن را آنقدر بهم بزنید تا مایعی به شکل سفیدۀ تخم مرغ بدست آید، و پس از آن هر وقت تمایل داشتید مصرف کنید.
۹- جوشاندۀ برگ درخت به، بیخوابی را درمان می کند، به این منظور باید یک مشت برگهای تازه و نورستۀ برگ به را به مدت ده دقیقه در یک لیتر آب جوش بریزید تا دم بکشد، و پس از صاف کردن آن با شکوفۀ نارنج یا شکر یا عسل شیرین کنید و قبل از خواب، دو قاشق سوپخوری از آن بنوشید.
۱۰- جوشاندۀ برگ به، (به روشی که گفته شد) بهترین راه درمان عصبانیت است.
۱۱- لعابی که از خیس کردن چهار گرم به دانه بدست می آید. علاوه بر معالجۀ گلودرد، تسکین سرفه، برای آرایش موی سر و آهار پارچه نیز به کار می رود.
۱۲- اگر به را قطعه قطعه کنند و در آب بجوشانند، جوشاندۀ مقوی به دست می آید که در عین حال قابض است و در مواردی که عمل هضم به زحمت صورت می گیرد مصرف می گردد.
۱۳- جوشاندۀ فوق در معالجۀ اسهالهای سبک که بر اثر بیحالی و تنبلی روده ها پیدا می شود و همچنین برای معده و روده ها فوق العاده فایده دارد.
۱۴- اگر آب به را بگیرید و هم وزن آن شکر اضافه نمائید و بجوشانید تا به قوام آید شیره ای به وجود می آید که در معالجۀ ورم شدید امعاء بسیار مؤثر است.
۱۵- چنانچه دم کردۀ ۳۰ گرم شکوفۀ به (تازه یا خشک کردۀ آن) را در یک لیتر آب با عرق بهار نارنج مخلوط کنند و بنوشند، خواب عمیق و راحتی به دنبال خواهد داشت.
۱۶- «به» دارای ویتامین A (آ) است که در تجدید جوانی نقش دارد و همچنین دارای ویتامین B (ب) می باشد که در تعادل اعصاب مهم است.
۱۷- «به» طبیعتی معتدل دارد و خوردن آن افسردگی و وسواس را از بین می برد و نشاط آور است.
۱۸- «به» برای تقویت اعمال معده مفید است.
۱۹- خوردن به، ورم حاده روده، اسهال ساده، اخلاط خونی، خونریزی های بواسیری و رحمی را معالجه می کند.
۲۰- خوردن به و فرآورده های آن مانع انداختن جنین زنها می شود، لذا مصرف به یا کمپوت و شربت آن رحم را تقویت می کند.
۲۱- خوردن به و فرآورده های آن، میل به خاک و گل خوردن را برطرف می کند.
۲۲- خوردن به، عرق بدن را خشبو می کند.
۲۳- بهدانه برای درمان سرفه، خشونت حلق، رفع عطش، حرارت معده، رفع سوزش دهان و زبان، رفع گرفتگی صدا مفید است لذا باید ۳۰ گرم بهدانه را در نیم لیتر آب جوشاند، صبح و ظهر و شب یک استکان میل نمود و برای سوزش زبان مدتی آن را در دهان نگه داشت.
۲۴- اگر ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم بهدانه را در یک لیتر آب بجوشانید و روزی چند مرتبه بر پوست بمالید برای درمان سوختگی، سرمازدگی، ترک پستان و لب، ناراحتی بواسیر مفید است.
۲۵- اگر گرد سوخته کرک به را بر روی زخم قرار دهند، خونریزی را بند می آورد.
۲۶- اگر کمی برگ درخت به را با کمی بهار نارنج دم کرده و با عسل یا شکر مانند چای بنوشند برای معالجۀ تحریکات عصبی بسیار مؤثر است.
۲۷- برای پانسمان زخمهای سطحی بدن یا شستشوی چشم در هنگام چشم درد می توان از محلول غلیظ جوشاندۀ برگ درخت به استفاده نمود.
۲۸- خوردن روغن به برای درمان اسهال مزمن، خلط خونی، ورم کبد، زخم معده و روده مفید است.
۲۹- مالش روغن به بر بدن برای درمان جرب (گال = بیماری پوستی انگلی واگیردار توأم با خارش) و شورۀ سر، شپش بدن، سوزش دهان و دستگاه تناسلی زنانه مفید است.
۳۰- مالیدن روزانه یک مرتبه روغن به بر کف دست یا پا از دفع عرق زیاد جلوگیری می کند.
۳۱- آب به، معدۀ کودک را پاک و اسهال را درمان می کند.
۳۲- آب به، اعصاب کودک را نیرومند و به رشد و نمو او کمک می کند.
۳۳- شربت به، دل را قوت می دهد و معده را تقویت می کند و اشتهاآور است.
۳۴- جویدن به دانه، کندی دندان را برطرف می کند.
۳۵- شربت به لیمو، حرارت بدن را فرو می نشاند، برای تهیه شربت به لیمو، باید ۲۵۰ گرم آب به را مخلوط با سرکه و آب لیموی صاف و گلاب هر یک به مقدار ۱۵۰ گرم به همراه ۳ کیلو قند بجوشانید تا به قوام آید.
۳۶- به، به علت داشتن تانن، قابض است و میوه ای ضد اسهال است.
۳۷- به، درمان تنبلی جدار روده ها و معده می باشد.
۳۸- به، ضد خونریزی است و برای پاک کردن رحم تجویز می شود.
تذکراتی درباره مصرف به
- کرک یا پرزی که روی به می باشد، هضمش سنگین است و برای حلق و صدا بسیار مضر می باشد، لذا باید قبل از خوردن به، پرزهای روی آن را پاک نمود.
- کرک به، خون ریزی زخم و بریدگی ها را بند می آورد، لذا می توان کرک به را سوزانده و آن را بر روی زخم قرار دهید.
ترکیبات میوه به
در ۱۰۰ گرم میوۀ به مواد زیر بافت می شود:
- پروتید ۱ گرم
- گلوسید ۲۶ گرم
- لیپید ۵/۰ گرم
- آب ۷۸ گرم
- به، سرشار از ویتامینهای A، B و املاح آهکی و تانن است.
- کالری (حرارت) ۱۱۲