علل، علائم و درمان درد ساق پا

درد ساق پا تقریبا یک درد شایع است. به خصوص زمانی که منشا آن مفصل باشد. این درد به همان اندازه که شیوع دارد قابل توجه نیست. یعنی برخی از افراد درد ساق پا را نادیده گرفته و تصور می کند ناشی از چیز مهمی نیست. این در حالی است که هرگز نباید این نوع درد را نادیده گرفت.

محتویات این مقاله مجله پیام سلامت را به موضوعات زیر پیرامون درد ساق پا اختصاص داده ایم:

  • درد ساق پا چیست؟
  • چه چیزی باعث درد ساق پا می شود؟
  • علائم و نشانه ها آن کدامند؟
  • آزمایش و تشخیص این درد به چه روشی انجام می شود؟
  • درمان این درد چیست؟

درد ساق پا چیست؟

معمولا افراد به طور کلی هر دردی که در ناحیه نیم تنه پایینی باشد را درد پا قلمداد می کنند. اما منظور ما از ساق پا در این مطلب حد فاصله بین کشاله ران تا مچ پا به غیر از خود ران است. این درد می تواند به طرق مختلفی از جمله موارد زیر احساس شود:

  • درد تیز
  • مبهم
  • بی حس کننده
  • سوزن سوزن شدن
  • سوزش
  • تیر کشنده

این درد می تواند حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (طولانی مدت) بوده، و در شدت از خفیف تا شدید باشد.

نورون های حسی، (اعصاب) مسئول تجربه ما از درد هستند. این نورون ها توسط محرک هایی مانند فشار زیاد، بالا و پایین رفتن حرارت و مواد شیمیایی که می توانند باعث آسیب به بافت شوند، ایجاد درد می کنند.

چه چیزی باعث درد ساق پا می شود؟

علل بارز درد ساق پا، آسیبی است که در طی ورزش یا حادثه ایجاد می شود. پزشکان به این آسیب ها تروما می گویند. از آنجا که علل درد تروما آشکار است، درمان آن نیز بر اساس علل انجام می شود. در این مقاله منظور از درد ساق پا، دردی است که بر اثر آسیب ایجاد نشده باشد.

ساق پا از استخوان، عضلانی، تاندونها، و عروقی زیادی تشکیل شده است که اختلال در هر یک می تواند موجب درد شود. سه حوزه گسترده پوشش علل پزشکی درد ساق پا، به شرح زیر است:

علل مربوط به مغز و اعصاب از جمله:

  • نوروپاتی
  • سندرم پاهای بی قرار
  • ایجاد فشار روی عصب
  • درد عصب سیاتیک

علل اسکلتی عضلانی از جمله:

  • آرتروز، که مفاصل ران، زانو و یا مچ پا را تحت تاثیر قرار می دهد.
  • کشیدگی عضلات، تاندون ها و رباط ها که در اثر آسیب های ورزشی ایجاد می شود.
  • گرفتگی شبانه ساق پا
  • سندرم کمپارتمان مزمن
  • سندرم استرس تیبیال میانی
  • شکستگی

علل عروقی (علل مربوط به رگ های خونی) از جمله:

  • لنگش متناوب بر اثر بیماری عروق محیطی (PVD) یا بیماری شریان محیطی (PAD)
  • ترومبوز ورید عمقی (لخته شدن خون)

علائم و نشانه های درد ساق پا

علائم و نشانه ها همراه با این درد با توجه به نوع درد متفاوت است.

گرفتگی عضلات پا

گرفتگی عضلات پا درد گذرایی است که معمولا عضله پشت ساق پا را به مدت چند دقیقه درگیر می کند. این درد همان اسپاسم است و نمی توان آن را کنترل کرد. در طول گرفتگی، فرد احساس سفتی عضلات را دارد. این نوع گرفتگی در طول شب و در افراد مسن شایع تر است. برآوردها نشان می دهد که یک سوم از افراد بالای ۶۰ سال سن از این مشکل رنج می برند.

لنگش متناوب

لنگش متناوب نامی است که برای درد در ساق پا به علت گردش خون ضعیف برگزیده شده است. این ضعف در گردش خون، بیماری شریان محیطی (PAD) نامیده می شود. درد ساق پا ناشی از تصلب شرایین و یا تنگی عروق در پا دارای ویژگی های متمایزی هستند. این علل نیز موجب ایجاد لنگش متناوب می شوند. لنگش کلمه ای لاتین به معنی لنگ لنگان است.

تمام این بیماری ها به دلیل جلوگیری از رسیدن خون، اکسیژن و مواد مغذی کافی به ماهیچه موجب ایجاد درد می شوند. این نوع دردها دارای ویژگی های زیر هستند.

  • درد و گرفتگی عضلات در طی فعالیت هایی مانند ورزش رخ می دهد.
  • درد در باسن، ران، ساق و کف پا ایجاد می شود.
  • علائم این بیماری معمولا در حالت استراحت بهتر می شود.
  • درد در زمان راه رفتن و یا بالا رفتن از پله بدتر می شود.
  • گرفتگی مداوم پس از راه رفتن ایجاد می شود.
  • درد، معمولا در عضله پشت ساق زودتر از مکان های دیگر بهبود پیدا می کند. گرفتگی عضله پشت ساق به دلیل لنگش متناوب، بیش از ۱۰ دقیقه طول نمی کشد.

ترومبوز ورید عمقی (DVT)

این بیماری به معنی لخته خون در رگ های عمیق پا است. لخته شدن خون در رگ های سطحی پا را واریس می گویند. ترومبوز ورید عمقی (DVT) معمولا باعث تورم، داغی و یا درد یکی از پاها می شود.

آسیب های ورزشی

آسیب های اسکلتی عضلانی ایجاد شده بر اثر فعالیت های ورزشی به چهار گروه عمده زیر تقسیم می شوند:

  • صدمات ایجاد شده بر اثر ورزش بیش از حد
  • ترومای غیرنافذ
  • شکستگی و در رفتگی
  • رگ به رگ شدن حاد بافت نرم و کشیدگی عضلات

دردهای ایجاد شده به این دلیل ویژگی های زیر را دارند:

  • ایجاد بر آمدگی بر روی ساق پا یکی از نشانه های جراحت است.
  • فعالیت هایی مانند پیاده روی، دویدن و ایجاد نیروهای ضربه ای تکراری بر روی عضلات و تاندون ها می تواند درد ایجاد کند. در این حالت ساق پا حساسیت شدید موضعی در عضلات دارد و گاهی اوقات درد استخوان ایجاد می شود.
  • شکستگی استخوان ممکن است به قدری کوچک باشد که قابل رویت نباشد. در این حالت درد در طول فعالیت بدتر شده تا جایی که انجام آن فعالیت غیر قابل تحمل می شود.
  • التهاب تاندون نیز از دیگر آسیب های ورزشی است. این درد زمانی که فرد روی سراشیبی راه می رود بدتر شده و ثبات زانو از بین می رود.
  • فشار همسترینگ نیز یکی دیگر از آسیب های ورزشی است. این فشار باعث می شود که یک منطقه خاص از پا درد داشته باشد. گرم نکردن و یا نداشتن تجربه در انجام فعالیت های خاص موجب ایجاد این آسیب می شود.

سندرم کمپارتمان

آسیبی که معمولا پشت ساق پا بر اثر شکستگی ها و یا کبودی شدید ایجاد می شود می تواند به سندروم کمپارتمان منجر شود. این سندرم موجب ایجاد یک تورم شده اما محدوده این تورم معمولا کوچک است. به همین دلیل با افزایش فشار تورم ممکن است جریان خون به باف قطع شود (ایسکمی). در این موارد، درد معمولا با علائم زیر همراه است:

  • پارستزی
  • فلج شدن عضله
  • رنگ پریدگی پوست پا
  • عدم وجود ضربان در عضله آسیب دیده

آزمایش و تشخیص

پزشک برای یافتن علت درد ساق پا ممکن است در مورد نوع درد از شما سوالاتی بپرسد. ضمن این که معاینه فیزیکی نیز برای وجود ضربان، تورم و حرارت بالا انجام می شود.

در آسیب های خاص، مانند آسیب هایی که ناشی از ورزش هستند، ممکن است آزمایش هایی از جمله موارد زیر انجام شود:

  • تصویربرداری اولتراسوند
  • اشعه ایکس
  • سی تی اسکن
  • MRI
  • اسکن استخوان

در موارد لنگش یا همان درد ساق پا ناشی از بیماری شریان محیطی، روند تشخیصی ممکن است شامل آزمایشات زیر باشد:

  • اندازه گیری فشار خون در بازو و مچ پا در حالت استراحت و پس از راه رفتن
  • سونوگرافی برای تست گردش خون در ساق پا
  • CT اسکن یا MRI (در این روش تصویر برداری بعد از تزریق کنتراست به جریان خون انجام می شود)
  • آنژیوگرافی (تزریق ماده از طریق سیستم شریانی وریدی برای یافتن انسداد و تنگی)

درمان درد ساق پا

خود مراقبتی در زمان گرفتگی عضلانی

نرمش و ماساژ عضله می تواند به تسکین این درد کمک کند. اما مسکن چاره کار نیست. زیرا مسکن بسیار کند عمل می کند. اما گرفتگی عضله معمولا چند دقیقه بیشتر طول نمی کشد. با این حال اگر حساسیت پس از گرفتگی همچنان ادامه داشته باشد، مسکن ممکن است مفید باشد.

برای گرفتگی عضلات موثر بر عضله پشت ساق، علاوه بر ماساژ می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

  • پای آسیب دیده را در امتداد بدن بر روی زمین قرار دهید.
  • سپس بر روی پاشنه پا آنقدر راه بروید تا گرفتگی برطرف شود.

ضمن این که می توانید با اقدامات زیر از این نوع گرفتگی جلوگیری کنید:

  • قبل از ورزش حرکات کششی انجام دهید.
  • روزی ۸ تا ۱۲ لیوان آب بنوشید.
  • بعد از فعالیت پاها را ماساژ دهید.

درمان لنگش متناوب

 از آن جا که لنگش متناوب می تواند بدن را در معرض خطر حمله قلبی یا سکته مغزی قرار دهد، درمان آن بسیار با اهمیت است.

بیماری شریان محیطی اغلب با دیگر بیماری های آترواسکلروتیک، مانند بیماری عروق کرونر (سرخرگ های قلب در این بیماری باریک شده و خطر ابتلا به سکته قلبی افزایش می یابد) و بیماری عروق مغزی که می تواند منجر به سکته مغزی شود، اتفاق می افتد.

به همین خاطر برنامه درمانی لنگش متناوب بر روی کاهش عوامل خطر عوارض قلبی عروقی از طریق موارد زیر متمرکز است:

  • ترک سیگار
  • مدیریت دیابت
  • کنترل فشار خون بالا
  • کاهش کلسترول و چربی
  • درمان ضد پلاکت
  • پیاده روی
  • برای برخی از بیماران ممکن است عمل جراحی جهت بازسازی عروق پا مناسب باشد.

در یک بررسی در سال ۲۰۱۵ که بر روی درمان به کمک برنامه های ورزشی انجام شد نشان داده شده که این گزینه، در مقایسه با سایر روش های درمانی تهاجمی تر برای درد ساق پا درمان نسبتا کم هزینه و کم خطرتری است.

برخی معتقدند که داروهایی مانند سیلدنافیل که معمولا برای اختلال نعوظ استفاده می شود، می توانند در درمان لنگش متناوب مفید باشند. اما برای اثبات این ادعا نیاز به تحقیقات بیشتری است.

درمان آسیب های ورزشی

معمولا آسیب های ورزشی به کمک تکنیک RICE درمان می شود. این تکنیک مخفف چهار حرف زیر است:

  • استراحت: برای جلوگیری از آسیب و تورم بیشتر و کاهش زمان بهبودی
  • سرما درمانی: برای کاهش تورم، التهاب و درد
  • بستن: بستن محل درد با باند کشی برای کاهش تورم و درد
  • ارتفاع: بلند کردن پا تا جایی که بالاتر از سطح قلب باشد. این کار باعث کاهش تورم و درد می شود.

دستور العمل های زیر نیز برای کاهش درد ساق پا مفید هستند:

  • نباید از سرما درمانی به طور مستقیم بر روی پوست استفاده کرد. بلکه باید یخ را داخل حوله گذاشته و بیش از ۲۰ دقیقه از آن استفاده نشود.
  • باند کشی را نباید بیش از حد محکم ببندید. زیرا موجب می شود تورم گسترده تر شود.
  • درد را می توان با داروهایی مانند استامینوفن یا داروهای غیراستروئیدی ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) کاهش داد.
  • بعد از بهبودی، آهسته و به مرور زمان به سطح فعالیت های قبلی خود باز گردید.