درماندگی آموخته شده (Learned helplessness) به شرایطی روحی و ذهنی اشاره دارد که فرد انگیزه و توان تلاش برای انجام کارها، جهت رسیدن به اهداف خود را ندارد. در واقع این اصطلاح نظریه ای است که برای اولین بار مارتین سلیگمن برای تبیین علت افسردگی آن را مطرح کرد. این مفهوم معرف منفی ترین حالت درک انسان از خود است.
اگر شما هم دچار این حالت ذهنی و روحی هستید؛ و اگر به دلیل تلاش های مداوم و نتیجه نگرفتن دچار بی انگیزگی شده اید. پیشنهاد می کنیم با خواندن این مطلب پیام سلامت هرچه بیشتر با ساختار ذهنی خود آشنا شوید.
داستان یک آزمایش جالب برای اثبات نظریه درماندگی آموخته شده
مارتین سلیگمن و همکارانش جهت آزمایش این نظریه گروهی از سگ ها را در قفسی زندانی کردند و با دستگاه شوک الکتریکی به آنها شوک وارد می کردند. سگ ها پس از چندین کوشش نافرجام، می آموختند که راه گریزی از شوک الکتریکی وجود ندارد و درد و ناراحتی آن را به عنوان بخشی از واقعیت زندگی خود می پذیرفتند و دیگر تلاشی جهت حل مشکل نمی کردند.
در مرحله دوم این آزمایش سلیگمن مانعی را در قفس طراحی کرد که با عبور از آن، سگ ها می توانستند از شوک الکتریکی بگریزند. در این مرحله سگ های مرحله قبل و تعدادی سگ تازه وارد را در قفس قرار دادند. نتایج شگفت انگیز بود. سگ های تازه وارد که شوک الکتریکی را تجربه نکرده بودند به راحتی با عبور از مانع از شوک الکتریکی فرار کردند. اما سگ های قبلی، به دلیل شکل گیری ذهنیت خود نسبت به نبودن راه فرار و حل مشکل، انگیزه ای برای تلاش نداشتند و همچنان درد و رنج ناشی از شوک را تحمل می کردند. این در حالی بود که در طرف دیگر مانع حتی غذای لذیذی هم برای سگ و تحریک او گذاشته بودند.
این سگ ها با حالتی درمانده و افسرده دراز می کشیدند و رنج حاصل را تحمل می کردند. سلیگمن این رفتار را درماندگی آموخته شده نامید.
در داستانی دیگر که به طور مختصر به آن اشاره می کنیم؛ در یک آکواریم یک ماهی گوشت خوار را در یک طرف آن و ماهی طعمه را در طرف دیگر قرار دادند. این در حالی بود که شیشه ای نیز بین آن دو، آکواریوم را از هم جدا می کرد. ماهی گوشت خوار هرچقدر تلاش می کرد نمی توانست به طعمه برسد؛ تا اینکه دچار درماندگی اموخته شده شد. حال با برداشتن مانع شیشه ای بین آکاواریوم هم دیگر ماهی گوشت خوار انگیزه و امیدی برای رفتن به سمت طعمه نداشت.
درماندگی آموخته شده در انسان ها
انسان نیز با وجود پیچیدگی های ذهنی و عقلی دچار درماندگی آموخته شده می شوند. به عنوان مثال یکی از علل قابل بررسی در تنبلی کودکان، این مسئله است. در واقع روانشناسان معتقدند که در صورت افراط در انجام تصمیم گیری های بیش از حد برای کودکان، بخصوص در مواردی که کودک روی آن حساس است؛ او به این نتیجه می رسد که تلاش و کوشش اش هیچ اثری ندارد و همیشه روند وقایع در زندگی طوری پیش می رود که خارج از حیطه تصمیم گیری اوست. در نتیجه دچار نوعی درماندگی آموخته شده می شود که در عمل به شکل تنبلی (تنبلی تحصیلی، تنبلی در کمک به سایر اعضای خانواده، بهداشت شخصی و…) خود را نشان می دهد.
البته سلیگمن سال ها بعد نظریه خود را درباره انسان ها کامل کرد و با بررسی انتسابات انسان به خود، در این نظریه تغییراتی ایجاد کرد. او در نظریه تکمیل شده می گوید بر اثر اتفاقات ناگوار خارجی برای انسان، او دست به ایجاد علل درونی می زد و عزت نفس خود را از دست می دهد. فردی که دچار این حالت شده در مقابل شکست انتساب های درونی و پایدار دارد. اما فردی که دچار این حالت و افسردگی نیست به دنبال علل خارجی هم می گردد.
سلیگمن در نهایت می گوید حدود دوسوم افراد جامعه در مواجه با این شرایط دچار افسردگی می شوند و تنها یک سوم باقی مانده می توانند آنقدر تلاش کنند تا مشکل را حل نمایند. شما جزو کدام دسته از افراد هستید؟ چند بار در گذشته با گفتن جملاتی مانند نمی شود، فایده ندارد، دست من نیست، من شانس ندارم و… ناخودآگاه منجر به ایجاد حالتی از درماندگی خود آموخته در وجودتان شده اید؟
[quote]سلیگمن معتقد است تجربیات قبلی به فرد می آموزد که تلاش او نتیجه ای در بر ندارد و او احساس می کند که کنترلی روی سرنوشت خود ندارد. در نتیجه در واکنش به تجربیات قبلی دچار انفعال و بی تفاوتی نسبت به وقایع می شود. سلیگمن این حالت را افسردگی ناشی از درماندگی آموخته شده می نامد.[/quote]
جالب است بدانید از این نظریه در بعضی فرهنگ ها و مشاغل نیز استفاده شده است. به خصوص در سیرک حیوانات، از این روش سوء استفاده های زیادی صورت گرفته است. در جنوب شرق آسیا پاهای فیل ها را با طناب محکمی می بندند و فیل پس از تلاش زیاد نتیجه می گیرد که نمی تواند طناب را پاره کند. از آن پس حتی وقتی پای فیل را با نخ نازکی هم می بندند، او هیچ تلاشی در جهت پاره کردن آن نمی کند. این مثال نیز نوعی از درماندگی آموخته شده است.