درمان اسهال

اسهال نشان دهنده نوعی ناراحتی یا عفونت در دستگاه گوارش است. این عارضه باعث تخلیه مکرر و بیش از حد ضایعات موجود در روده، در قالب مدفوع آبکی، همراه با درد معده می شود. اسهال به دو شکل حاد و مزمن، در بدن ایجاد می شود. اسهال حاد یک یا دو هفته طول می کشد و موقت است. اما اسهال مزمن بیش از چندین هفته ادامه دارد. در واقع اسهال یکی از بهترین مکانیسم های دفاعی بدن در برابر عفونت یا ویروس است. این عارضه اگرچه ناراحت کننده و ناخوشایند می باشد اما برای حل این مشکل، روش های طبیعی زیادی وجود دارد. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به راهکارهای عملی برای درمان اسهال اشاره می کنیم.

علائم اسهال های مزمن کمی متفاوت هستند. آنها بستگی به عوامل دیگر مانند رژیم غذایی و سبک زندگی دارند. وضعیت سیستم ایمنی بدن و سطح استرس می تواند بر روی این علائم تاثیر بگذارند. تحقیقات نشان داده اند که اسهال مزمن یا پایدار در حدود ۳ درصد از افرادی که به کشورهای در حال توسعه سفر می کنند رخ می دهد. به این اسهال، اسهال مسافرتی گفته می شود.

اسهال حاد معمولا بدون دارو یا مداخله درمان می شود. با این حال، درمان اسهال مزمن مشکل تر است. اسهال مزمن می تواند باعث کمبود آب بدن و کمبود مواد مغذی شود.

چه چیزی باعث اسهال مزمن می شود؟

بیماری های گوارشی مانند سندرم روده تحریک پذیر، بیماری کرون، SIBO (اختلال روده کوچک) و کولیت اولسراتیو اغلب باعث اسهال مزمن می شوند. خبر خوب این است که شما می توانید اقدامات مختلفی برای درمان هر دو نوع اسهال انجام دهید. در ادامه در مورد اقداماتی که می توانید برای درمان شل شدن مدفوع، آبرسانی به بدن و غلبه بر علائم اسهال انجام دهید صحبت می کنیم.

علل اسهال چیست؟

اسهال یک واکنش طبیعی به عفونت یا سمومی است که باید از سیستم گوارش بیرون رانده شوند. انواع خاصی از باکتری ها، انگل ها، آلرژی های غذایی و سایر میکروب ها می توانند عامل اسهال باشند. یکی از خطرات مربوط به اسهال، کم شدن آب بدن است. اسهال باعث می شود بدن بیش از حد آب و مواد معدنی، از جمله الکترولیت ها مانند سدیم را از دست بدهد.

اگر با علائم معمول اسهال آشنا نیستید، با ما همراه شوید. برخی از مهمترین علائم اسهال عبارتند از:

  • حرکات مکرر روده و دفع بیش از یک تا دو بار در روز
  • آبکی و سست شدن قوام مدفوع
  • درد شکم و گرفتگی عضلات این ناحیه
  • گاهی اوقات تهوع و استفراغ
  • درد معده و گاهی اوقات کاهش اشتها، بی میلی و یا کاهش وزن
  • افزایش تشنگی
  • علائم تب بسته به اینکه چه چیزی باعث اسهال شده است (مانند عفونت یا بیماری)
  • علائم کم آبی بدن، که می تواند شامل ضعف، بی حالی، ناراحتی معده، سرگیجه و تغییرات فشار خون باشد

کلید یادگیری نحوه جلوگیری از علائم اسهال و جلوگیری از بازگشت آن در آینده بستگی به علل ایجاد کننده این عارضه دارد. اسهال می تواند به دلایل مختلفی، از جمله کم آبی بدن، بیماری یا مسمومیت غذایی ایجاد شود. کودکان، نوزادان، بزرگسالان و سالخوردگان ممکن است به دلایل مختلفی اسهال بگیرند. این علل عبارتند از:

  • مشکل در هضم غذا
  • سندرم روده تحریک پذیر
  • استرس عاطفی مرتبط با IBS
  • کم آبی بدن

عوامل خطر

در اکثر موارد علل و عوامل خطر ایجاد کننده اسهال در بزرگسالان عبارتند از:

  • عفونت باکتریایی. این عفونت می تواند از فردی به فرد دیگر و یا از سطوح آلوده وارد بدن شود.
  • رشد بیش از حد رشد باکتری ها در روده کوچک (SIBO). عدم تعادل باکتری های خوب و بد در روده باعث می شود بدن نتواند عمل هضم و جذب را به درستی انجام دهد.
  • آلرژی غذایی، مانند عدم تحمل لاکتوز (قند موجود در لبنیات). کارشناسان معتقدند که عدم تحمل لاکتوز یکی از دلایل شایع ایجاد کننده اسهال در کودکان و بزرگسالان است.
  • مصرف آب آلوده، که حاوی انگل ها، باکتری ها و سایر میکروب ها است.
  • مسمومیت غذایی به علت مصرف مواد غذایی آلوده.
  • از دست دادن آب بدن (ننوشیدن آب کافی و یا کاهش بیش از حد آب بدن از طریق استفراغ و بیماری ها یا علل دیگر
  • هضم ضعیف و ابتلا به بیماری های مرتبط با آن مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بیماری التهابی روده (IBD) یا بیماری های خودایمنی مانند بیماری کرون
  • مصرف بیش از حد میوه ها و سبزیجات
  • خوردن غذاهای چرب
  • مصرف بیش از حد کافئین یا الکل، که می تواند به کمبود آب بدن و سوء هاضمه منجر شود.
  • استرس هیجانی و اضطراب
  • عوارض جانبی مصرف برخی از داروها، به ویژه آنتی اسیدها. کارشناسان معتقدند که آنتی اسیدها شایع ترین علل ایجاد کننده اسهال مرتبط با دارو هستند، زیرا این داروها منیزیم دارند و می توانند مدفوع را شل کنند.
  • داروهایی برای کمک به درمان تحریک شدگی روده و به منظور رفع یبوست استفاده می شوند.
  • مصرف مکمل ها و داروهای آنتی بیوتیک، کینیدین، لاکتولوز و کلشیسین نیز می تواند باعث اسهال شوند. مصرف بیش از حد ویتامین C و منیزیم در فرم مکمل می تواند همین کار را در بدن انجام دهد.

علت اسهال در کودکان و نوزادان چیست؟

علل ممکن در این شرایط عبارتند از:

  • روتاویروس که به عنوان گاستروانتریت ویروسی یا آنفولانزای معده نیز شناخته می شود. این بیماری شایع ترین علت اسهال در کودکان بالای ۲ سال است.
  • آلرژی غذایی، از جمله حساسیت به شیر (عدم تحمل لاکتوز) یا سایر مواد غذایی مانند بادام زمینی، تخم مرغ و غیره
  • واکنش به شیر خشک، و یا گاهی اوقات شیر مادر (البته در صورتی که مادر غذایی را مصرف کرده باشد که هضمش دشوار باشد.)
  • اجتناب از مصرف کافی مایعات و یا مصرف زیاد آن ها (مانند آب).
  • عفونت باکتریایی که از طریق لمس کردن سطوح کثیف، اسباب بازی ها، یا افراد آلوده وارد بدن کودک می شود.
  • مصرف آنتی بیوتیک هایی که می توانند با تغییر باکتری های خوب و بد در بدن باعث تغییر در سیستم گوارش شوند.

مدفوع نوزادان معمولا نرم تر از مدفوع بزرگسالان است. مدفوع آنها ممکن است در زمان های مختلف رنگ های مختلی داشته باشد. این مضوع کاملا طبیعی است. اگر اسهال کودکتان بیش از چندین روز ادامه دارد، به خصوص اگر علائم کم آبی را نیز در بدنش مشاهده کردید، با پزشکتان مشورت کنید.

در صورت مشاهده علائم زیر در کودک سریعا به پزشک مراجعه کنید:

  • خشکی پوشک در عرض بیش از ۵ ساعت
  • اشک نریختن کودک در زمان بی تابی
  • خشکی دهان
  • گود افتادن زیر چشم ها
  • بوی بد مدفوع
  • دفع بیش از ۳ بار در روز
  •  خونریزی از رکتوم یا وجود خون در مدفوع
  • اسهال شدید هنگام مصرف آنتی بیوتیک

نوزادان مبتلا به اسهال ممکن است تب نیز داشته باشند.

درمان اسهال
درمان اسهال

روش های متعارف برای درمان اسهال

پزشک احتمالا نکات زیر را برای درمان اسهال توصیه می کند:

  • مصرف داروهای ضد اسهال: این داروها می توانند به سرعت علائم اسهال را خاتمه دهند، اما لزوما همیشه خوب نیستند. از آنجایی که اسهال یکی از مکانیسم های طبیعی بدن برای از بین بردن توکسین ها یا میکروب هایی است که به دستگاه گوارش وارد شده اند، ممکن است به این معنی باشد که باکتری های مضر هنوز در بدن شما باقی مانده اند. به همین دلیل بسیاری از پزشکان توصیه می کنند که تنها در موارد حاد از این داروها استفاده کنید.
  • رژیم غذایی حذف: اگر از علائم اسهال مزمن رنج می برید، می توانید با یک راهکار ساده به سادگی مشخص کنید که کدام غذاها شما را اذیت می کنند. این بدان معنی است که برای جلوگیری از علائم بهتر است از مصرف یک ماده غذایی خاص اجتناب کنید. کافی است که غذاهای مشکوک را تک به تک از رژیم غذایی خود حذف کرده و مجددا آن ها را با رژیمتان اضافه کنید. هنگامی که غذای مشکوک را به رژیم غذایی خود اضافه می کنید، اگر علائم باز گردند، یعنی به آن ماده غذایی خاص واکنش داشته اید.
  • مصرف غذاهای سبک و نوشیدنی هایی که بدن را هیدراته می کنند.

۵ روش خانگی برای درمان اسهال

مصرف غذاهایی که هضمشان راحت است

برخی از تکنیک های زیر می توانند به شما کمک کنند که علائم اسهال را متوقف کنید:

  • مصرف تدریجی غذا. در صورت ابتلا به اسهال، ممکن است بی اشتها شوید. بنابراین سعی کنید حجم غذاهایی که مصرف می کنیم را کم کرده و تعداد وعده های غذایی را افزایش دهید.
  • مصرف غذاهای ساده که به راحتی قابل هضم هستند. چند روز اول از مواد غذایی ساده مانند غلات، سیب، موز و برنج استفاده کنید. هضم این غذاها در سیستم گوارش آسان تر است.
  • مصرف روغن کتان. تحقیقات نشان داده اند که مصرف این ماده ممکن است مدت زمان اسهال را کاهش دهد.
  • مصرف کافی میوه ها و سبزیجات. این مواد غذایی حاوی آب، فیبر و الکترولیت ها هستند.
  • مصرف عسل و زنجبیل خام. مصرف مقدار کمی ریشه زنجبیل و عسل به شکل چای گیاهی اعث می شود تا معده تسکین پیدا کند.

چه غذاهایی باعث اسهال می شوند؟

اگر اسهال دارید، از مصرف مواد غذایی زیر تا جای امکان خودداری کنید.

  • لبنیات. هضم لبنیات فرآوری شده سخت است و اسهال را بدتر می کند. با این حال، مصرف لبنیات خام مانند ماست یا کفیر که دارای پروبیوتیک ها هستند می تواند از عملکرد روده پشتیبانی کند.
  • آلرژن های بالقوه – همانطور که در بالا ذکر شد، اسهال می تواند ناشی از آلرژی غذایی به موادی مانند گلوتن، آجیل، صدف و لبنیات باشد.
  • چربی ها و روغن های پردازش شده. مصرف  بیش از حد چربی می تواند معده را ناراحت و اسهال را بدتر کند. محصولات بسته بندی و تهیه شده از روغن های گیاهی تصفیه شده، فست فودها، غذاهای پنیری، گوشت فرآوری شده یا غذاهای سرخ شده از جمله مواد پر از چربی هستند.
  • شکر و شیرین کننده های مصنوعی. باکتری ها دوست دارند قند بخورند. قند موجود در بسیاری از مواد باعث کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن و عملکرد سیستم گوارشی می شود.
  • کافئین. کافئین می تواند عضلات در دستگاه گوارش را تحریک کند و حرکات روده ای و اسپاسم را افزایش دهد.
  • نوشیدنی های گازدار
  • الکل
  • مواد غذایی دارای کربوهیدرات های FODMAP. واکنش به این مواد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اما برخی از این مواد مانند موارد زیر، عامل اسهال هستند:
  1. گلابی
  2. جو
  3. حبوبات
  4. گندم
  5. ذرت
  6. سویا
  7. سیب زمینی
  8. سبوس (از هر نوع)

آبرسانی به بدن

خوردن آب کافی در زمان ابتلا به اسهال بسیار ضروری است. برای جلوگیری از ابتلا به علائم کم آبی در زمان ابتلا به اسهال، هر یک ساعت یک بار یک لیوان آب مصرف کنید. مصرف آب قلم نیز برای بدنتان بسیار مفید است. زیرا این نوشیدنی حاوی بسیاری از مواد مغذی مورد نیاز بدن مانند اسیدهای آمینه و الکترولیت ها می باشد. مصرف چای های گیاهی از جمله زنجبیل، نعناع، شیرین بیان، رازیانه و یا چای انار (بدون کافئین) نیز ممکن است باعث تسکین معده شود.

نوشیدن آب نارگیل (منبع طبیعی حاوی الکترولیت ها)، آب سبزیجات تازه یا مکیدن یخ می تواند راه خوبی برای دریافت آب و مواد مغذی بیشتر باشد. با این حال،  اگر متوجه شدید که با نوشیدن آب اسهالتان بدتر می شود، زیاد آب مصرف نکنید. می توانید با توجه به رنگ ادرار و رنگ پوست میزان آب که باید مصرف کنید را تعیین کنید. ادرارتان باید کاملا بی رنگ باشد.

استراحت

هنگامی که در معرض اسهال قرار دارید، از ورزش کردن و فعالیت بدنی شدید اجتناب کنید. در این حالت احتمالا احساس ضعف و بی حالی می کنید. با خواب کافی (۸ ساعت در شبانه روز)، شانس بهبودی بدن خود را افزایش دهید.

مصرف مکمل

مصرف مکمل های خاص می تواند به بهبود روده و سلامت گوارش کمک کند. توصیه می کنم برخی از موارد زیر را امتحان کنید:

  • پروبیوتیک ها (۵۰ میلیارد واحد در روز): پروبیوتیک ها به مبارزه با عفونت کمک می کنند و می توانند به بازسازی روده منجر شوند. این مواد در قالب مکمل و غذاهای تخمیر شده در دسترس شما می باشند.
  • آنزیم های گوارشی (۲ قبل از هر وعده غذایی): این آنزیم ها به جذب مواد مغذی کمک می کنند.
  • پودر گلوتامین (۵ گرم ۲ بار در روز): گلوتامین یک نوع اسید آمینه است که دستگاه گوارش را ترمیم می کند. این مکمل مخصوصا برای افرادی که مبتلا به اسهال مزمن هستند مفید می باشند.
  • آب آلوئه ورا (۱/۲ فنجان حدود ۳ بار در روز مصرف می شود): این ماده در اثر تماس با پوشش سیستم گوارش به راحتی تجزیه می شود.
  • فیبر خام حاصل از تخم کتان و چیا (۲ الی ۳ قاشق غذاخوری در روز): فیبر می تواند به قوام مدفوع اضافه کرده و تعداد دفعات اسهال را کاهش دهد.

اسانس های گیاهی

مطالعات نشان داده اند که اسانس نعناع می تواند التهاب روده را کاهش دهد و دستگاه گوارش را خنثی کند. مطالعات همچنین نشان داده اند که روغن نعناع حاوی مواد فعالی از جمله منول یا مونوترپین است که به دلیل توانایی شان در جلوگیری از کانال های کلسیم در عضلات صاف روده، خواص ضد اسپاسم دارند.

یک بررسی نشان داد که ۸ مطالعه از ۱۲ مطالعه کنترل شده با پلاسبو نشان داد که این اسانس اثرات مثبت قابل توجهی در مقایسه با دارونما بر روی درمان اسهال دارد. مطالعات خاصی نشان داده اند که استفاده از روغن نعناع در کاهش درد شکمی همراه با اسهال در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر موثر است. یک مطالعه ی کنترل شده که شامل ۷۴ بیمار مبتلا به IBS بود نشان داد که استفاده از روغن نعناع سه بار در روز به مدت هفته ، درد شکم و کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی در مقایسه با گروه مصرف کننده از دارونما بهبود می دهد.

جلوگیری و درمان اسهال در نوزادان و کودکان

نوزادان به خصوص بیشتر از بزرگسالات در معرض کمبود آب هستند. علاوه بر این، آنها بیشتر مستعد ابتلا به بیماری هستند. زیرا سیستم ایمنی بدنشان هنوز به طور کامل رشد نکرده و یا قوی نیست. برآوردها نشان می دهد که ۳ درصد نوزادان به پروتئین های موجود در محصولات لبنی آلرژی دارند. نشانه هایی که باید در مورد این موضوع به آن ها توجه داشته باشید این است که آلرژی به پروتئین شیر علاوه بر اسهال، استفراغ و خارش نیز ایجاد می کند. ممکن است روش هایی که در بالا به آن ها اشاره کردیم برای درمان اسهال در کودکان مفید نباشد. در عوض توصیه می شود این روش های درمان را به جای آن ها استفاده کنید:

  • به مادر نوزاد یا خود نوزاد بیشتر مایعات بدهید. به یاد داشته باشید که نوشیدنی های شیرین مانند نوشابه می توانند علائم اسهال را بدتر کنند، بنابراین از مصرف آنها اجتناب کنید.
  • به آنها غذاهای پروبیوتیک بدهید. غذاهای تخمیر شده مانند کفیر، ماست، سبزیجات تخمیری و یا مکمل مخمر و حتی قطره های خوراکی حاوی پروبیوتیک ها می توانندبه بازگرداندن باکتری های سالم در دستگاه گوارش کمک کنند و برای کاهش بسیاری از ناراحتی های گوارشی مفید باشند.
  • اگر بر اثر اسهال نوزاد مبتلا به بثورات پوستی شده است، زود به زود پوشک او را عوض کنید. برای پاک کردن نیز از آب گرم به جای دستمال مرطوب استفاده کنید. برای محافظت از پوست از پماد یا مرطوب کننده، مانند ژل و یا اکسید روی استفاده کنید.

منابع:

  1. Acute diarrhea: a practical review
  2. Persistent Diarrhea: A Clinical Review
  3. Treatment of diarrheal disease
  4. Food Allergy and Food Intolerance
  5. Efficacy of Peppermint oil in diarrhea predominant IBS – a double blind randomized placebo – controlled study