دیابت بارداری به معنی بالا رفتن قند خون در دوران بارداری است. این عارضه در ۴ درصد از بارداری ها اتفاق می افتد. متاسفانه دیابت بارداری معمولا در مراحل پیشرفته حاملگی تشخیص داده می شود و اغلب در زنانی رخ می دهد که سابقه دیابت ندارند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد دیابت بارداری با شما صحبت خواهیم کرد.

چه چیزی باعث بروز دیابت بارداری می شود؟

دیابت بارداری به دلیل تغییراتی هورمونی که در دوران حاملگی در بدن ایجاد می شود به وجود می آید. متخصصان معتقدند که این تغییرات هورمونی بدن زنان را بیشتر مستعد ابتلا به مقاومت به انسولین می کند. انسولین هورمونی است که توسط سلول های تخصصی در پانکراس تولید شده و اجازه می دهند تا بدن به طور موثر از گلوکز برای سوخت و ساز به عنوان انرژی استفاده کند. هنگامی که سطح انسولین پایین باشد، یا بدن به طور موثر نتواند از انسولین استفاده کند ( به این حالت مقاومت به انسولین گفته می شود)، به دلیل عدم استفاده از گلوکز توسط سلول ها، سطح قند خون افزایش می یابد.

دستورالعمل غربالگری دیابت حاملگی

همه زنان باردار باید برای تشخیص به موقع دیابت بارداری در دوران حاملگی آزمایش دهند. اغلب زنان بارداری بین هفته ۲۴ تا ۲۸ برای اندازه گیری شاخص قند خون مورد آزمون قرار می گیرند.

عوامل خطر برای ابتلا به دیابت بارداری

برخی از درجات مقاومت به انسولین و اختلال تحمل گلوکز در اواخر دوران بارداری طبیعی است. به همین خاطر این حالت در برخی از زنان دیابت حاملگی تشخیص داده نمی شود. اما چند عامل خطر وجود دارد که می تواند خطر ابتلا به دیابت بارداری را در سراسر این دوران افزایش دهد. عوامل خطر عبارتند از:

  • چاقی
  • سابقه دیابت حاملگی در بارداری های قبلی
  • زایمان نوزادی با وزن بالاتر از ۴٫۵ کیلو گرم در بارداری های قبلی
  • داشتن پدر، مادر یا خواهر و برادر مبتلا به دیابت نوع ۲
  • سابقه شخصی سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
  • داشتن قومیت خاص
  • داشتن پیش دیابت

تاثیر دیابت بارداری بر روی نوزاد

زنان مبتلا به دیابت حاملگی که مراقبت های مناسب را در طول دوران بارداری دریافت می کنند، نوزادی سالم به دنیا خواهند آورد. با این حال اگر همواره سطح قند خون در طول بارداری بالا باشد، سطح قند خون جنین نیز بالا می رود. قند خون بالا جنین می تواند باعث شود جنین بزرگتر از حد نرمال شده و زایمان سخت شود. ضمن این که باعث می شود، نوزاد بلافاصله پس از تولد در معرض خطر کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) قرار بگیرد. دیگر عوارض جدی دیابت حاملگی کنترل نشده در نوزاد شامل افزایش خطر ابتلا به زردی، افزایش خطر سندرم دیسترس تنفسی، و افزایش شانس مرگ نوزاد قبل یا بعد از تولد می باشد. نوزادنی که از چنین مادرانی به دنیا می آیند با خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ و اضافه وزن در مراحل بعدی زندگی خود رو به رو هستند. اگر دیابت در اوایل بارداری ایجاد شود، خطر نقص تولد و سقط جنین نسبت به مادرانی که دیابت ندارند افزایش خواهد یافت.

عوارض ناشی از دیابت بارداری برای مادر چیست؟

  • زنان مبتلا به دیابت حاملگی نیاز بیشتری به سزارین دارند. چون معمولا نوزادشان بزرگتر از حد طبیعی است.
  • دیابت بارداری ممکن است خطر ابتلا به پره اکلامپسی را افزایش دهد. در این بیماری فشار خون مادر بالا رفته و پروتئین در ادرار افزایش می یابد.
  • احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ بعد از زایمان در زنان مبتلا به دیابت حاملگی بیشتر است.

علائم و نشانه های دیابت بارداری

دیابت بارداری معمولا هیچ علامت یا نشانه ای قابل توجه ایجاد نمی کند. به همین دلیل تست های غربالگری بسیار مهم هستند. اما گاهی نیز به ندرت افزایش تشنگی و یا افزایش تکرر ادرار ممکن است به وجود آید.

آزمایشات لازم برای تشخیص

دیابت حاملگی با آزمایش خون تشخیص داده می شود. برای اغلب زنان باردار، بین هفته ۲۴ تا ۲۸ تست غربالگری خون تجویز می شود. اما اگر هر کدام از خطرات ذکر شده در بالا را داشته باشید ممکن است پزشک قبل از هفته ۲۴ نیز این آزمایش را انجام دهد. در این آزمایش که تست تحمل گلوکز نامیده می شود، یک نوشیدنی شیرین مصرف شده و یک ساعت پس از آن قند خون اندازه گیری می شود. اگر قند خون در این آزمون طبیعی نباشد، به آزمایشات اضافی نیاز است.

نوع دیگری تست تحمل گلوکز (OGTT) وجود دارد که در آن به ترتیب ۱، ۲، و گاهی اوقات ۳ ساعت پس از مصرف نوشیدنی شیرین سطح قند خون اندازه گیری می شود. در ۸۰ درصد از زنان مبتلا به دیابت حاملگی، سطح گلوکز خون ۱۴۰ میلی گرم در هر دسی لیتر (mg / dL) یا بالاتر از آن است. حدود ۹۰ درصد از زنان مبتلا نیز قند خونی بالای ۱۳۰ میلی گرم در هر دسی لیتر دارند. معمولا به زنانی که در گروه دوم قرار دارند یعنی قند خونشان ۱۳۰ به بالا است، توصیه می شود که تست غربالگری را ناشتا نیز انجام دهند.

هموگلوبین گلیکوزیله یا هموگلوبین A1c، آزمون دیگری است که ممکن است برای تشخیص دیابت بارداری انجام شود. این آزمون  برای نظارت بر سطح گلوکز خون در دراز مدت در افراد مبتلا به دیابت استفاده می شود. میزان هموگلوبین A1c سطح متوسط قند خون در طول چند ماه گذشته را نشان می دهد.

درمان دیابت حاملگی

دیابت بارداری به همراه درمان های مناسب و عوارض ناشی از آن برای جنین و مادر
دیابت بارداری به همراه درمان های مناسب و عوارض ناشی از آن برای جنین و مادر

درمان مناسب برای دیابت بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا مطالعات پژوهشی نشان داده که بروز مشکلات و عوارض در سطح نرمال گلوکز خون کاهش می یابد. تمرکز اصلی درمان دیابت بارداری، بر روی  رژیم غذایی مناسب است. ورزش منظم نیز می تواند به کنترل قند خون کمک کند. اصلاح تغذیه ای، اصلی از درمان است، و بسیاری از زنان با انجام این کار قادر هستند که قند خون خود را کنترل کنند.

در راستای همین درمان ها معمولا توصیه می شود قند خون بعد از غذا خوردن و در زمان های خاص اندازه گیری شود. زنان مبتلا به دیابت بارداری حداقل باید روزی ۴ بار قند خون خود را چک کنند. ضمن این آزمایش ادرار برای بررسی میزان کتون در ادرار نیز ممکن است توصیه شود. کتون ماده ای سمی است که در اثر سوخت چربی در بدن آزاد می شود. زمانی که بدن نتواند بر اثر دیابت انرژی خود را از گلوکز تامین کند، به سراغ چربی می رود و چربی را می سوزاند. این موضوع باعث می شود که کتون آزاد شود. ضمن این که افزایش میزان کتون در ادرار بر روی توانایی بدن برای استفاده از گلوکز نیز تاثیر می گذارد و این توانایی را مدام کاهش می دهد.

اگر رژیم غذایی یا ورزش در کنترل قند خون ناموفق باشد ممکن است نیاز به تزریق انسولین وجود داشته باشد. انسولین تنها داروی تایید شده دیابت توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای زنان باردار است. اما با این وجود گاهی بنا به شرایط خاص، پزشک استفاده از داروهای خوراکی را جهت کنترل قند خون توصیه می کند. در صورتی که انسولین تجویز شود ممکن است میزان و دوز مصرفی آن به مرور زمان تغییر کند.

آیا یک رژیم غذایی خاص برای زنان باردار جهت کنترل قند خون وجود دارد؟

در حالی که هیچ رژیم غذایی خاص و یکسانی برای تمام زنان مبتلا به دیابت بارداری وجود ندارد اما برنامه غذایی که شامل ویژگی های زیر باشد می تواند به حفظ سطح قند خون و جلوگیری از عوارض دیابت موثر باشد:

  • در رژیم غذایی خود انواع مواد غذایی را بگنجانید. اما سعی کنید حجم مواد غذایی را کم کرده و آن را به مرور در طول روز مصرف کنید. به عنوان مثال به جای مصرف ۳ وعده غذای حجیم، غذای خود را به ۵ وعده کوچک تقسیم کنید.
  • متخصصان به بسیاری از زنان مبتلا به دیابت حاملگی توصیه می کنند که میزان کربوهیدرات ساده را در رژیم غذایی کم کرده و به جای آن از کربوهیدرات های پیچیده که دارای فیبر هستند استفاده کنند. محدود کردن مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیادی قندهای ساده نیز در این رژیم از اهمیت زیادی برخوردار است.
  • غذاهای با فیبر بالا مانند میوه ها و سبزیجات تازه، و همچنین غلات، نه تنها مغذی هستند بلکه سطح قند خون را پایدار نگه می دارند.
  • هرگز وعده های غذایی خود را حذف نکنید زیرا این کار باعث ایجاد نوسانات نامطلوب در سطح قند خون می شود.
آیا دیابت حاملگی قابل پیشگیری است؟

دیابت بارداری همیشه قابل پیشگیری نیست. با این حال، چاقی عامل نخست و تعیین کننده در پیشرفت بیماری است. وزن متعادل، رعایت رژیم غذایی مناسب قبل و در طول دوران بارداری می تواند شانس ابتلا به دیابت بارداری را کاهش دهد. تناسب اندازم و وزن سالم همچنین می تواند شانس ابتلا به دیابت نوع ۲ را در بارداری کاهش دهد.

بسیاری از زنان مبتلا به دیابت حاملگی که درمان شده اند، نوزادان سالمی به دنیا آورده اند. اما زمانی که سطح قند خون به درستی کنترل نشود عوارضی ذکر شده در بالا در انتظار نوزاد و مادر است. برخی از زنان که در طی بارداری دیابت داشته اند، ممکن است تا ۱۰ سال بعد از زایمان به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند. تغذیه خوب، ورزش و وزن متعادل، خطر ابتلا به این عارضه را نیز کاهش می دهد.