دی اکسید تیتانیوم موجود در مواد غذایی ؛ آیا باید نگران خوردن این ماده باشیم؟

از رنگ های خوراکی گرفته تا طعم دهنده ها، بسیاری از ما هر روز در معرض مواد شیمیایی موجود در مواد غذایی مختلف هستیم. یکی از رنگدانه های غذایی بسیار پر کاربرد، دی اکسید تیتانیوم است. این ماده پودری بی بو بوده و باعث افزایش رنگ سفید یا کدری مواد غذایی و محصولات خارج از نسخه از جمله کرم قهوه، آب نبات، کرم های ضد آفتاب و خمیر دندان می شود.

در صنایع مختلف از دی اکسید تیتانیوم به منظور افزایش سفیدی پلاستیک و محصولات کاغذی استفاده می شود. اگرچه مقدار مصرف این ماده در مواد غذایی بسته به نوع محصول می تواند متفاوت باشد. با این وجود این سوال مطرح می شود که آیا مصرف خوراکی این افزودنی برای بدن بی خطر است یا خیر؟

در این مقاله مجله پیام سلامت به بررسی کاربردها، مزایا و ایمنی دی اکسید تیتانیوم می پردازیم.

موارد استفاده و مزایا دی اکسید تیتانیوم

دی اکسید تیتانیوم هم در تولید مواد غذایی و هم در تولید محصولات دیگر مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین این ماده شیمیایی دارای کاربردهای مختلفی است که در ادامه به برخی از اهداف استفاده از این ماده در محصولات مختلف اشاره می کنیم.

کیفیت غذا

به دلیل خاصیت کم کردن شفافیت، معمولا مقدار کمی دی اکسید تیتانیوم به برخی از خوراکی ها اضافه می شود تا رنگ سفید یا کدری آنها بیشتر شود.

قطر ذرات دی اکسید تیتانیوم موجود در مواد غذایی حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ نانومتر (نانومتر) است. مصرف این مقدار از این ماده امکان کم کردن شفافیت و کدر کردن رنگ محصولات خوراکی را فراهم کرده و در نتیجه رنگ بهتری به خوراکی ها خواهد داد.

برای استفاده از این ماده افزودنی در خوراکی ها باید از خلوص ۹۹٪ آن استفاده کنید. با این وجود این مقدار خلوص نیز حاوی مواد آلاینده ای مانند سرب، آرسنیک یا جیوه است.

مهترین خوراکی هایی که حاوی دی اکسید تیتانیوم هستند عبارتند از:

آدامس
آب نبات
شیرینی
شکلات
خامه قهوه (کرم قهوه)
مواد مورد استفاده برای تزیین کیک

نگهداری و بسته بندی مواد غذایی

برای افزایش ماندگاری و جلوگیری از فاسد شدن برخی از محصولات در زمان بسته بندی از دی اکسید تیتانیوم استفاده می شود. بسته بندی حاوی این افزودنی باعث کاهش تولید اتیلن در میوه می شود. بنابراین روند فاسد شدن را به تأخیر می اندازد و عمر مفید میوه را طولانی تر می کند.

علاوه بر این، بسته بندی با این ماده فعالیت ضد باکتریایی و هم فوتوکاتالیستی دارد و قرار گرفتن مواد غذایی در مغرض اشعه ماوراء بنفش (UV) را کاهش می دهد.

لوازم آرایشی

دی اکسید تیتانیوم به عنوان یک تقویت کننده رنگ در محصولات آرایشی و بهداشتی خراج از نسخه مانند رژ لب، کرم ضد آفتاب، خمیر دندان و کرم پودر نیز مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده معمولا با نام نانو تیتانیوم دی اکسید در محصولات بهداشتی و آرایشی یافت می شود و حجم مورد استفاده از آن نسبت به حجمی که مواد غذایی استفاده می شود بسیار کمتر است.

این ماده مخصوص و ضد آفتاب، به دلیل داشتن مقاومت در برابر اشعه ماوراء بنفش در کرم های ضد آفتاب کاربرد دارد و به جلوگیری از رسیدن اشعه UVA و UVB خورشید به پوست کمک می کند.

با این حال از آنجا که این ماده به نور حساس است (یعنی می تواند تولید رادیکال های آزاد را تحریک کند) معمولاً برای جلوگیری از آسیب احتمالی سلولی در بدن و بدون کاهش خصوصیات محافظ کننده آن در برابر اشعه ماوراء بنفش، این ماده را با سیلیس یا آلومینا پوشش می دهند.

اگرچه استفاده از لوازم آرایشی به معنای مصرف خوارکی نیست، اما این نگرانی وجود دارد که دی اکسید تیتانیوم موجود در رژ لب و خمیر دندان ممکن است بلعیده یا جذب بدن شود.

خطرات دی اکسید تیتانیوم

در دهه های اخیر نگرانی در مورد خطرات ناشی از مصرف دی اکسید تیتانیوم افزایش یافته است.

قرار گیری در دسته مواد سرطان زا گروه ۲B

سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) دی اکسید تیتانیوم را به طور کلی به عنوان ماده ایمن طبقه بندی کرده است. اما گفته می شود که آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) دی اکسید تیتانیوم را به عنوان ماده سرطان زایی که در گروه ۲B جای می گیرد؛ طبقه بندی کرده است. منظور از گروه ۲B موادی هستند که ممکن است سرطان زا باشند اما تحقیقات کافی در مورد آنها وجود ندارد. این موضوع باعث نگرانی از ایمنی استفاده از دی اکسید تیتانیوم در محصولات غذایی شده است.

برخی از مطالعات حیوانی نشان داده اند که استنشاق گرد و غبار دی اکسید تیتانیوم ممکن است باعث ایجاد تومور در ریه شود. با این حال محققان IARC نتیجه گرفتند که محصولات غذایی حاوی این افزودنی، این خطر را برای بدن ایجاد نمی کنند.

بنابراین امروزه فقط توصیه می شود که از استنشاق دی اکسید تیتانیوم در صنایع مختلف و قرار گرفتن در معرض گرد و غبار این ماده جلوگیری شود.

جذب

در مورد جذب نانوذرات دی اکسید تیتانیوم در پوست و روده که قطر آنها کمتر از ۱۰۰ نانومتر است؛ نگرانی هایی وجود دارد.

برخی تحقیقات کوچک آزمایشگاهی نشان داده اند که این نانوذرات توسط سلول های روده جذب می شوند و ممکن است منجر به استرس اکسیداتیو و رشد سرطان شوند. با این حال تحقیقات دیگر نشان داده اند که این ماده هیچ گونه اثری بر روی بدن ندارد.

علاوه بر این یک مطالعه که در سال ۲۰۱۹ انجام شد اظهار داشت که ذرات دی اکسید تیتانیوم موجود در مواد غذایی بزرگتر بوده و نانوذرات نیستند. از این رو نویسندگان این مقاله نتیجه گرفتند که دی اکسید تیتانیوم موجود در مواد غذایی جذب ضعیفی دارد و خطری برای سلامت بدن انسان ندارد.

سرانجام تحقیقات نشان داده اند که نانوذرات دی اکسید تیتانیوم قادر نیستند که از اولین لایه پوست عبور کنند و به همین دلیل سرطان زا نیستند.

تجمع در اعضای بدن

برخی از تحقیقاتی که روی موش ها انجام شده اند تجمع دی اکسید تیتانیوم در کبد، طحال و کلیه ها را نشان داده اند. به گفته این محققان، اکثر مطالعات انجام شده در این زمینه از دوزهای بالاتر از آنچه که معمولاً ما به صورت خوراکی آن را وارد بدن می کنیم استفاده کرده اند. بنابراین دانستن اینکه آیا این عوارض در بدن انسان اتفاق می افتد یا خیر دشوار است.

بررسی انجام شده در سال ۲۰۱۶ توسط سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا نتیجه گرفت که جذب دی اکسیدتیتانیوم توسط بدن بسیار کم است و ذرات جذب شده نیز بیشتر از طریق مدفوع دفع می شوند.

با این حال این محققان دریافتند که ۰٫۰۱٪ از این ماده توسط سلول های ایمنی بدن که معروف به بافت لنفوییدی مرتبط با روده هستند جذب می شود و ممکن است وارد اندام های دیگر شود. در حال حاضر این موضوع که چگونه دی‌اکسید تیتانیوم سلامت انسان را تحت تأثیر قرار می دهد؛ ناشناخته است.

اگرچه اکثر مطالعات تا به امروز هیچ اثر مضری برای مصرف این ماده کشف نکرده اند؛ اما مطالعات کمی به صورت دراز مدت بر روی تاثیر استفاده از این ماده بر روی بدن انسان تمرکز کرده اند. بنابراین برای درک بهتر نقش این ماده بر روی سلامت بدن انسان به تحقیقات بیشتری نیاز داریم.

مسمومیت

در ایالات متحده، کارخانه ها نمی توانند بیش از ۱٪ از وزن محصول را به دی‌اکسید تیتانیوم اختصاص دهند. همانطور که گفتیم دی اکسید تیتانیوم به دلیل توانایی عالی که در روشن کردن رنگ و ایجاد کدری دارد، تولید کنندگان مواد غذایی فقط برای دستیابی به نتایج مطلوب باید از مقدار کمی از این ماده استفاده کنند.

کودکان زیر ۱۰ سال بیشتر از این افزودنی استفاده می کنند. آنها می توانند هر روز به طور متوسط ۰٫۰۸ میلی گرم به ازای هر پوند (۰٫۱۸ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم) وزن بدن دی اکسید تیتانیوم وارد بدن کنند. میانگین مصرف مجاز برای بزرگسالان حدود ۰٫۰۵ میلی گرم به ازای هر پوند (۰٫۱ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم) وزن بدن در روز است.

با توجه به تحقیقات محدود موجود، میزان مصرف روزانه قابل قبولی (ADI) برای دی اکسید تیتانیوم وجود ندارد. با این حال یک بررسی عمیق که توسط سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا انجام شد هیچ گونه عارضه جانبی در موش هایی که ۱٫۰۲۳ میلی گرم به ازای هر پوند (۲۲۵۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم) وزن بدن در روز دی‌اکسید تیتانیوم مصرف کرده بودند مشاهده نشد.

البته که هنوز به تحقیقات انسانی بیشتری نیاز داریم.

عوارض جانبی

در مورد عوارض جانبی دی‌اکسید تیتانیوم تحقیقات محدودی وجود دارد و این امر تا حد زیادی به مسیر دسترسی بستگی دارد:

مصرف خوراکی. هیچ عارضه جانبی شناخته شده ای کشف نشده است.
چشم ها. این ترکیب ممکن است باعث تحریک جزئی شود.
استنشاق. در مطالعات حیوانی مشخص شده است که تنفس گرد و غبار دی اکسید تیتانیوم با سرطان ریه در ارتباط است.
پوست. ممکن است باعث تحریک جزئی پوست شود.

بیشتر عوارض جانبی مربوط به استنشاق گرد و غبار دی اکسید تیتانیوم است. بنابراین رعایت استانداردهای ایمنی در صنایعی که از این ماده استفاده می کنند؛ بسیار ضروری است.

آیا باید از مصرف این ماده دوری کرد؟

تا به امروز متخصصان استفاده از دی‌اکسید تیتانیوم را بی خطر می دانند. بیشتر تحقیقات نتیجه گرفته اند که میزان مصرف این ماده از طریق مواد غذایی به حدی کم است که خطری برای سلامت انسان ندارد.

با این حال اگر هنوز هم می خواهید از مصرف این افزودنی خودداری کنید؛ حتما برچسب درج شده روی مواد غذایی و نوشیدنی ها را با دقت بخوانید. آدامس، آبناب، کرم قهوه و مواد تزیین کیک رایج ترین خوراکی هایی هستند که حاوی دی اکسید تیتانیوم می باشند.

به خاطر داشته باشید که ممکن است نام های تجاری مختلفی برای این ترکیب وجود داشته باشد که تولید کنندگان به جای کلمه “دی‌اکسیدتیتانیوم” آنها را بر روی برچسب محصول خود درج کنند.

با توجه به اینکه دی اکسیدتیتانیوم بیشتر در غذاهای فرآوری شده وجود دارد؛ بنابراین با انتخاب یک رژیم غذایی پر از خوراکی های کامل و غیر فرآوری شده، اجتناب از مصرف این افزودنی آسان است.

نکته آخر

دی اکسیدتیتانیوم ماده ای است که علاوه بر مواد آرایشی، صنایع تولید رنگ و کاغذ، برای سفید کردن بسیاری از محصولات غذایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

اگرچه نگرانی هایی در مورد ایمنی این ماده وجود دارد. اما دی‌اکسید تیتانیوم توسط FDA بی خطر شناخته شده است. علاوه بر این بیشتر افراد زیاد از این ماده در طول روز استفاده نمی کنند.

اگر هنوز هم می خواهید از مصرف این ماده اجتناب کنید؛ حتما برچسب محصولات را با دقت بخوانید و بیشتر از خوراکی های فرآوری نشده استفاده کنید.