رتینوبلاستوما (تومور شبکیه) ؛ نشانه ها، علل، عوارض، پیشگیری و روش های درمان

رتینوبلاستوما نوعی سرطان چشم است که در شبکیه چشم (پوشش حساس داخل چشم) شروع می شود. این تومور اغلب بر روی کودکان تاثیر می گذارد، اما به ندرت در بزرگسالان نیز رخ می دهد.

شبکیه شما از بافت عصبی ساخته شده است که به نور حساس است. شبکیه سیگنال ها را از طریق عصب بینایی به مغز ارسال می کند. در عصب بینایی این سیگنال ها به صورت تصاویر تفسیر می شوند. سرطان چشم یک نوع نادر سرطان است. اما رتینوبلاستوما شایع ترین نوع سرطان در چشم کودکان است. این نوع سرطان ممکن است در یک یا هر دو چشم رخ دهد.

علائم رتینوبلاستوما

از آنجا که رتینوبلاستوما بیشتر در نوزادان و کودکان ایجاد می شود، ایجاد علائم نادر است. نشانه هایی که ممکن است با نگاه کردن به وضعیت کودک متوجه آن ها شوید عبارتند از:

  • یک لکه رنگ سفید در مرکز دایره چشم (مردمک) وقتی که نور به چشم می تابد مانند افتادن نور فلش عکاسی در چشم
  • به نظر می رسد که چشم ها در جهت های مختلف هستند
  • قرمزی چشم
  • تورم چشم

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورتی که متوجه تغییراتی در چشم فرزندتان شده اید که به نظر طبیعی نمی رسد، با پزشک اطفال ملاقات کنید. رتینوبلاستوما یک سرطان نادر است، به همین دلیل پزشک ممکن است ابتدا آزمایش لازم را برای رد سایر بیماری های چشم انجام دهد.

اگر سابقه خانوادگی رتینوبلاستوما دارید، از متخصص اطفال در مورد زمان شروع این آزمایشات برای کودکتان سوال کنید.

علل رتینوبلاستوما

این سرطان زمانی رخ می دهد که سلول های عصبی در شبکیه دچار جهش های ژنتیکی می شوند. این جهش ها سبب می شود که سلول های سالم به رشد و تکثیر خود ادامه دهند. این تولید بیش از حد باعث تجمع سلول ها روی هم شده و توده یا همان تومور را تشکیل می دهد.

سلول های رتینوبلاستوما می توانند بیشتر به چشم و ساختارهای مجاور حمله کنند. این نوع سرطان همچنین می تواند به مناطق دیگر بدن، از جمله مغز و ستون فقرات گسترش (متاستاز) یابد. در اکثر موارد، علت جهش های ژنتیکی که منجر به رتینوبلاستوما می شود، مشخص نیست. با این حال، کودکان ممکن است جهش ژنتیکی را از والدین خود به ارث برده باشند.

رتینوبلاستوما ارثی

جهش های ژنی که خطر رتینوبلاستوم و دیگر سرطان ها را افزایش می دهند می توانند از والدین به کودکان منتقل شوند. رتینوبلاستوم ارثی در یک الگوی اتوزومال غالب از والدین به فرزندان منتقل می شود. یعنی تنها نیاز است که یک والد یک نسخه از ژن جهش یافته را در بدن داشته باشد. اگر یکی از والدین یک ژن جهش یافته را حمل کند، هر کودک ۵۰ درصد احتمال دارد که این ژن را به ارث ببرد. (به تصویر زیر نگاه کنید)

رتینوبلاستوما (تومور شبکیه) ؛ نشانه ها، علل، عوارض، پیشگیری و روش های درمان
رتینوبلاستوما (تومور شبکیه) ؛ نشانه ها، علل، عوارض، پیشگیری و روش های درمان

اگرچه جهش ژنتیکی خطر ابتلا به رتینوبلاستوم را در کودکان افزایش می دهد، اما به این معنا نیست که سرطان اجتناب ناپذیر است. کودکان با فرم ارثی این نوع سرطان تمایل دارند بیماری خود را در سنین پایین بروز دهند. رتینوبلاستوما ارثی می تواند در هر دو چشم نیز به وجود بیاید.

عوارض جانبی

کودکان مبتلا به رتینوبلاستوما، خطر عود سرطان در داخل و اطراف چشم را دارند. به همین دلیل، پزشک برنامه های پیگیری را برای بررسی عود رتینوبلاستوما طرح ریزی می کند. در طی این برنامه احتمالا هر چند ماه یا چند سال یک بار بعد از پایان درمان رتینوبلاستوما، آزمایش های چشم به صورت دوره ای برای کودک تجویز می شود.

علاوه بر این، کودکان با فرم ارثی رتینوبلاستوما، در سالهای بعد از درمان، در معرض خطر ابتلا به انواع سرطان ها در بخش های مختلف بدن قرار دارند. به همین علت، کودکان مبتلا به رتینوبلاستوما ارثی باید به طور منظم آزمایشات لازم را برای کشف سرطان های دیگر انجام دهند.

جلوگیری

در اغلب موارد، علت این بیماری مشخص نیست. بنابراین هیچ راه ثابتی برای جلوگیری از این بیماری وجود ندارد.

پیشگیری برای خانواده هایی که سابقه رتینوبلاستوما ارثی را دارند

در خانواده هایی که دارای فرم ارثی رتینوبلاستوما هستند، جلوگیری از این بیماری ممکن نیست. با این وجود، آزمایش ژنتیک، خانواده ها را قادر می سازد تا اطمینان حاصل کنند که کودکانشان خطر ابتلا به رتینوبلاستوما را ندارند. بنابراین آزمایش چشم برای کودکان این خانواده ها در سنین پایین الزامی است. به این ترتیب، رتینوبلاستوما ممکن است خیلی زود و وقتی که تومور کوچک است و  درمان و حفظ بینایی هنوز امکان پذیر است، تشخیص داده شود.

اگر پزشک تعیین کند که رتینوبلاستوما کودک شما توسط جهش ژنتیکی به ارث برده شده است، ممکن است کل خانواده به مشاور ژنتیکی نیاز داشته باشند.

آزمایش ژنتیکی می تواند برای تعیین موارد زیر به کار برده شود:

  • کودک مبتلا به رتینوبلاستوما تا چه حدی در معرض خطر ابتلا به سرطان های دیگر است؟
  • آیا فرزندان دیگر شما در معرض خطر رتینوبلاستوما و سایر سرطان های مرتبط هستند؟
  • شما و همسرتان امکان انتقال جهش ژنتیکی را به فرزندان آینده تان دارید؟

مشاور ژنتیک می تواند ریسک ها و مزایای آزمایش ژنتیک را مورد بحث قرار دهد.

تشخیص

آزمایشات و روش های مورد استفاده برای تشخیص رتینوبلاستوما عبارتند از:

  • معاینه چشم: چشم پزشک معاینه چشم را برای تعیین علائم و نشانه های کودک انجام خواهد داد. برای انجام آزمون کامل تر، ممکن است از بیهوشی استفاده کند.
  • آزمایشات تصویربرداری: اسکن و سایر آزمایشات تصویربرداری می تواند به پزشک کمک کند تا تعیین شود که آیا رتینوبلاستوما به ساختارهای دیگر اطراف چشم نفوذ کرده است یا خیر. تست های تصویربرداری ممکن است شامل سونوگرافی، تست کامپیوتری (CT) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) باشد.
  • مشاوره با سایر پزشکان: پزشک اطفال ممکن است شما را به متخصصین دیگری مانند پزشک متخصص در درمان سرطان (انکولوژی)، مشاور ژنتیک یا جراح ارجاع دهد.

درمان

بهترین درمان برای رتینوبلاستوما، بستگی به اندازه و محل تومور دارد و این که سرطان به چه نواحی غیر از چشم نفوذ کرده است. سلامت کلی کودک و ترجیحات شخصی شما نیز در تعیین درمان نقش دارد. پزشک تلاش می کند که تا حد امکان بینایی کودک را حفظ کند.

شیمی درمانی

شیمی درمانی یک نوع درمان دارویی است که از مواد شیمیایی برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می کند. شیمی درمانی می تواند به شکل قرص مصرف شود، یا می توان از طریق رگ های خونی آن را به خون تزریق کرد. داروهای شیمیایی برای از بین بردن سلول های سرطانی به کل بدن سفر می کنند.

در کودکان مبتلا به رتینوبلاستوما، شیمی درمانی ممکن است به کاهش تومور کمک کند تا درمان های دیگری مانند پرتودرمانی، کریوتراپی، ترموتراپی یا لیزر درمانی برای درمان سلول های باقی مانده سرطان مورد استفاده قرار گیرد.

شیمی درمانی همچنین ممکن است برای درمان رتینوبلاستومای مورد استفاده قرار گیرد که به بافت خارج از چشم و یا دیگر نقاط بدن گسترش یافته است.

پرتو درمانی

پرتو درمانی از پرتوهای پر انرژی مانند اشعه ایکس برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می کند. دو نوع پرتودرمانی مورد استفاده در درمان رتینوبلاستوما عبارتند از:

تابش داخلی (براکی تراپی): در طول تابش داخلی، دستگاه درمانی موقتا در نزدیکی تومور قرار می گیرد. تابش داخلی برای رتینوبلاستوما از یک دیسک کوچک ساخته شده از مواد رادیواکتیو استفاده می کند. دیسک به مدت چند روز در نزدیکی محل تومور قرار می گیرد و به آرامی اشعه را به تومور می تاباند.

قرار دادن تابش در نزدیکی تومور این احتمال را که درمان بر روی بافت های سالم چشم اثر بگذارد، کاهش می دهد.

پرتو تابشی خارجی: در این درمان پرتوهای پرقدرت را از یک دستگاه بزرگی که خارج از بدن قرار دارد به تومور می رسانند. برای این درمان کودک بر روی یک میز قرار می گیرد و دستگاه در اطراف او حرکت می کند و باعث تابش می شود.

پرتو خارجی، زمانی که به قسمت های ظریف اطراف چشم، مانند مغز برخورد می کند می تواند عوارض جانبی داشته باشد. به همین علت، اشعه ماوراء بنفش خارجی به طور معمول برای کودکان مبتلا به رتینوبلاستوما پیشرفته و کسانی است که درمان های دیگر در مورد آن ها بی اثر است استفاده می شود.

لیزر درمانی (فتوکوآگولاسیون لیزر)

در طول لیزر درمانی، از لیزر برای از بین بردن رگ های خونی که اکسیژن و مواد مغذی را به تومور عرضه می کنند استفاده می شود. با از بین رفتن این رگ ها تومور دیگر به اکسیژن و مواد مغذی دسترسی ندارد. بدون منبع سوخت، سلول های سرطانی از بین می روند.

سرما درمانی (کریوتراپی)

کریوتراپی برای سرکوب کردن سلول های سرطانی  از سرما استفاده می کند.

در طی سرما درمانی، یک ماده بسیار سرد مانند نیتروژن مایع روی یا در نزدیکی سلول های سرطانی قرار می گیرد. هنگامی که ماده قرار گرفته شده روی این سلول ها منجمد می شود، سلول های سرطانی ذوب می شوند. این روند انجماد و ذوب، چند بار در هر جلسه ی کریوتراپی تکرار می شود تا باعث مرگ سلول های سرطانی شود.

درمان گرما (ترموتراپی)

ترموتراپی از گرما شدید برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می کند. در طی گرمادرمانی، گرما با استفاده از سونوگرافی، مایکروویو و لیزر به سلول های سرطانی هدایت می شود.

[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]

پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:

انسداد ورید شبکیه چشم ؛ علل، نشانه ها، عوامل خطر، روش های تشخیص و درمان

علائم، علل، عوامل خطر و درمان جداشدگی شبکیه

[/quote]

عمل جراحی

وقتی تومور با روش های دیگر درمان نمی شود، جراحی ممکن است راه درمان مناسبی باشد. در این شرایط، جراحی برداشتن چشم ممکن است به جلوگیری از گسترش سرطان به سایر قسمت های بدن کمک کند. روش های جراحی رتینوبلاستوما شامل موارد زیر است:

جراحی حذف چشم آسیب دیده (انوکلئاسیون): در این جراحی، جراحان عضلات و بافت اطراف چشم را جدا کرده و چشم را تخلیه می کنند. بخشی از عصب بینایی که از پشت چشم به مغز می رود نیز حذف می شود.

جراحی ایمپلنت چشم: بلافاصله پس از برداشتن چشم، جراح یک توپ مخصوص ساخته شده از پلاستیک یا سایر مواد را درگودی چشم قرار می دهد. عضلات کنترل کننده حرکات چشم به ایمپلنت وصل می شوند. پس از بهبودی، عضلات چشم با چشم مصنوعی تطبیق پیدا می کنند. بنابراین ممکن است همانطور که چشم طبیعی حرکت دارد، چشم مصنوعی نیز حرکت کند.

نصب چشم مصنوعی: چند هفته بعد از عمل، چشم مصنوعی سفارشی می تواند بر روی ایمپلنت قرار بگیرد. چشم مصنوعی را می توان با چشم سالم مطابقت داد.

عوارض جانبی جراحی عبارتند از عفونت و خونریزی. تخلیه چشم، بینایی فرزند شما را تحت تاثیر قرار می دهد، اگر چه اکثر کودکان به مرور زمان به موقعیت جدیدشان عادت می کنند.

آزمایشات بالینی

آزمایشات بالینی، مطالعاتی هستند که برای آزمایش درمان های و روش های جدید استفاده می شوند. در حالی که آزمایش های بالینی به فرزند شما اجازه می دهد تا آخرین نسخه درمان رتینوبلاستوما را امتحان کند، اما متاسفانه این روش ها نمی توانند درمان را تضمین کنند.

منابع:

Retinoblastoma