سرطان غدد بزاقی به معنی رشد بافت غیر قابل کنترل در یکی از غدد بزاقی است. در سراسر دهان ما غدد بزاقی فراوانی وجود دارد. تومور می تواند در هر یک از این غدد شکل بگیرد. ضمن این که این تومورها انواع مختلفی مانند، تورموهای خوش خیم و سرطانی را در بر می گیرند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد یکی دیگر از انواع سرطان به نام سرطان غدد بزاقی صحبت می کنیم.
درباره غدد بزاقی
غدد بزاقی، بزاق تولید می کنند. بزاق مایع روان کننده موجود در دهان و گلو است. این مایع حاوی آنزیم هایی است که می توانند روند هضم غذا را آغاز کنند. آنتی بادی ها و مواد دیگر موجود در بزاق به جلوگیری از عفونت های دهان و گلو کمک می کند. ۲ نوع اصلی از غدد بزاقی به نام غدد بزاقی اصلی و غدد بزاقی فرعی وجود دارد.
۳ مجموعه از غدد بزاقی اصلی در هر طرف صورت به شرح زیر واقع شده اند:
- غدد بناگوشی: بزرگترین غدد بزاقی هستند که در کنار گوش واقع شده اند. از هر ۱۰ سرطان غدد بزاقی، ۷ موردش در این غدد شروع می شوند. بسیاری از غدد ایجاد شده در این مکان خوش خیم هستند.
- غدد زیر فکی: این غدد کوچکتر از غدد بناگوشی هستند و زیر فک قرار دارند. از هر ۱۰ توموری که در غدد بزاقی تشکیل می شود ۱ یا ۲ مورد آن در این نواحی است و حدود نیمی از آن ها سرطانی هستند.
- غدد زیر زبانی: که کوچکترین غدد بزاقی می باشند و زیر زبان در دو طرف فک واقع شده اند. شروع تومور در این غدد معمولا نادر است.
چند صد غدد بزاقی فرعی خیلی کوچک که بدون میکروسکوپ قابل رویت نیستند نیز در زیر پوشش لب ها، زبان، سقف دهان، داخل گونه ها، بینی، سینوس ها و حنجره وجود دارند. تومور در این غدد غیر معمول و معمولا خوش خیم است. سرطان غدد بزاقی فرعی اغلب در سقف دهان شروع می شود.
سرطان غدد بزاقی (تومورهای بدخیم غدد بزاقی)
انواع مختلفی از سرطان غدد بزاقی وجود دارد. غدد بزاقی عادی از چندین نوع مختلف سلول های ساخته شده اند و تومور می تواند در هر یک از این سلول ها شروع شود. پزشکان از رتبه بندی زیر برای تفکیک درجات مختلف این نوع سرطان استفاده می کنند.
- درجه ۱: در این درجه سلول ها بسیار شبیه به سلول های طبیعی غدد بزاقی هستند و به آهستگی رشد می کنند.
- درجه ۲: سلول ها در این مرحله از نظر ظاهری چیزی بین درجه ۱ و ۳ قرار دارند.
- درجه ۳: در این مرحله سلول ها بسیار متفاوت از سلول های طبیعی هستند و رشدشان اکثرا به سرعت رخ می دهد.
موکواپیدرموئید کارسینوما
سرطان موکواپیدرموئید، رایج ترین نوع سرطان غدد بزاقی است. این سرطان اغلب در غدد پاروتید شروع می شود. آنها کمتر در غده بزاقی زیر فکی و یا در غدد بزاقی فرعی در داخل دهان ایجاد می شوند. این سرطان ها معمولا در درجه ۱ قرار می گیرند.
آدنوئید سیستیک کارسینوما
رشد آدنوئید سیستیک کارسینوما معمولا آهسته است و اغلب در زیر میکروسکوپ در درجه بندی سطح ۱ قرار می گیرد. اما از آن جا که این تومور ها تمایل دارند که در امتداد عصب رشد کنند، کنترل آن ها کمی دشوار است. گاهی نیز پس از درمان باز می گردند.
آدنوکارسینوم
آدنوکارسینوم یک اصطلاح مورد استفاده برای توصیف سرطانی است که در سلول های غده ای (سلول هایی که به طور معمول یک ماده ترشح می کنند) شروع می شود.
سایر اشکال سرطان غدد بزاقی عبارتند از:
- تومور مختلط بدخیم
- سرطان سابق پلئوموزمیک آدنوما
- Carcinosarcoma
- تومور مختلط متاستاز
- سرطان سلولی فلسی
- سرطان اپیتلیال myoepithelial
- آناپلاستیک کارسینوم سلول کوچک
- سرطان نامشخص
سرطان های دیگری که می توانند غدد بزاقی را تحت تاثیر قرار دهند نیز عبارتند از:
- لنفوم غیرهوچکین
- سارکوم
- سرطان ثانویه غدد بزاقی
عوامل خطر برای سرطان غدد بزاقی چیست؟
عوامل خطری که موجب می شود یک فرد بیشتر از دیگران احتمال ابتلا به سرطان غدد بزاقی را داشته باشد عبارتند از:
سن بالا: خطر ایجاد سرطان در غدد بزاقی در افراد مسن تر بیشتر است.
جنسیت: این نوع از سرطان در مردان شایع تر از زنان است.
قرار گرفتن در معرض اشعه: پرتو درمانی در منطقه سر و گردن برای درمان سایر مشکلات می تواند آغاز کننده سرطان در غدد بزاقی شود.
سابقه خانوادگی: به ندرت، افرادی که در خانواده سابقه چنین سرطانی را دارند، به این بیماری مبتلا می شوند. این در حالی است که بیشتر افرادی که به این سرطان مبتلا می شوند، هیچ سابقه خانوادگی ندارند.
مواجهه با برخی از مواد در محیط کار: برخی مطالعات نشان داده اند که افرادی که با فلزات خاص (گرد و غبار آلیاژ نیکل) و یا مواد معدنی (گرد و غبار سیلیس) سر و کار دارند و افرادی که در معادن آزبست، صنایع تولید لوله و لاستیک و نجاری ها کار می کنند، در معرض خطر سرطان غدد بزاقی قرار دارند. ارتباط این شغل ها با این نوع سرطان هنوز دقیقا مشخص نیست.
مصرف توتون، تنباکو و الکل: استعمال دخانیات و مصرف الکل خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان های سر و گردن را افزایش می دهد. اما در بسیاری از مطالعات مشخص شده که ارتباط آن ها با سرطان غدد بزاقی زیاد هم شدید نیست.
رژیم غذایی: برخی مطالعات نشان داده اند که رژیم غذایی که حاوی سبزیجات کم و چربی حیوانی زیاد است ممکن است خطر ابتلا به سرطان غدد بزاقی را افزایش دهد. اما تحقیقات بیشتری برای تایید این ارتباط احتمالی مورد نیاز است.
استفاده از تلفن همراه: در یک مطالعه مشخص شد که خطر ابتلا به تومور غده پاروتید در میان افرادی که زیاد از تلفن همراه استفاده می کنند، افزایش پیدا می کند. در این مطالعه مشخص گردید که بیشتر این تورموها خوش خیم هستند. تحقیقات در این زمینه هنوز در حال پیشرفت است.
علت ابتلا به سرطان غدد بزاقی چیست؟
محققان معتقدند که قرار گرفتن در معرض عوامل خطر، همان علت ابتلا به سرطان غدد بزاقی است. آن ها معتقدند که سابقه خانوادگی از سایر عوامل خطر نقش کمتری در شکل گیری این بیماری دارد. این عوامل خطر با ایجاد تغییر در DNA سلول ها موجب می شوند ژن هایی که مسئول تولید و تکثیر سلول ها هستند دچار تغییر شده بنابراین رشد سلولی از کنترل خارج شود.
علائم و نشانه های سرطان غدد بزاقی چیست؟
غدد بزاقی اصلی در هر طرف صورت و زیر زبان واقع شده اند. چند عصب و ساختار مهم دیگری نیز در این ناحیه و در نزدیکی غدد بزاقی وجود دارند. بنابراین با ایجاد تومور در غدد بزاقی ممکن است این ساختار ها تحت تاثیر قرار گرفته و علائم متفاوتی ظاهر شوند.
علائم و نشانه های احتمالی سرطان غدد بزاقی عبارتند از:
- توده یا تورم در دهان، گونه، فک و یا گردن
- درد در دهان، گونه، فک، گوش و یا گردن که برطرف نمی شود
- تفاوت بین اندازه و یا شکل دو طرف چپ و راست صورت و یا گردن
- بی حسی در بخشی از صورت
- ضعف عضلانی در یک طرف صورت
- مشکل در باز کردن دهان
- ترشح مایع از گوش
- مشکل در بلع
بسیاری از این علائم و نشانه می توانند با تومورهای خوش خیم (غیر سرطانی) غدد بزاقی یا مشکلات دیگر نیز ایجاد شوند. بنابراین داشتن این علائم، نشان دهنده سرطان نیست. برای تشخیص درست باید به پزشک مراجعه کنید.
آیا می توان از سرطان غدد بزاقی پیشگیری کرد؟
از آنجا که علت دقیق سرطان غدد بزاقی مشخص نیست. برای جلوگیری از آن نیز نمی تواند اقدام خاصی انجام داد. اما کاهش خطرات مطرح شده در بالا می تواند یک راه معقول برای پیشگیری احتمالی باشد. به عنوان مثال اجتناب از مصرف دخانیات و الکل و داشتن رژیم غذایی غنی از سبزیجات، می تواند احتمال ابتلا به سرطان را کم کند. و یا افرادی که در صنایع خاص کار می کنند می توانند با رعایت نکات ایمنی حین کار مانند استفاده از لباس مناسب و محافظ، خطر ابتلا را به حداقل برسانند.
برای تشخیص سرطان غدد بزاقی چه آزمایشاتی لازم است؟
برای تشخیص این نوع سرطان علاوه بر معاینه فیزیکی و شرح حال بیمار می توان از آزمایشات زیر نیز استفاده کرد:
- عکس اشعه ایکس
- توموگرافی کامپیوتری (CT یا CAT)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- توموگرافی تابش پوزیترون (PET)
- بیوپسی آسپیراسیون با سوزن (FNA)
- بیوپسی شکافی
سرطان غدد بزاقی چگونه درمان می شود؟
عمل جراحی
عمل جراحی برای سرطان غدد بزاقی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
حذف بخشی از غدد بزاقی آسیب دیده: اگر سرطان کوچک بوده و دسترسی به آن ساده باشد، جراح تومور و بخش کوچکی از بافت سالمی که آن را احاطه کرده است را بر می دارد.
از بین بردن کل غدد بزاقی: اگر تومور بزرگ باشد، از بین بردن کل غدد بزاقی توصیه می شود. اگر سرطان به ساختارهای مجاور از جمله اعصاب صورت، مجاری اتصال غدد بزاقی و استخوان های صورت و پوست سرایت کرده باشد نیز از این عمل استفاده می شود.
از بین بردن غدد لنفاوی گردن: چنانچه مدارک و شواهد نشان دهد که سرطان به غدد لنفاوی گردن گسترش یافته، جراح غدد لنفاوی گردن را حذف می کند.
جراحی ترمیمی: اگر استخوان، پوست و یا اعصاب در حین عمل جراحی برداشته شود، ممکن است نیاز به تعمیر و یا جایگزین با جراحی ترمیمی داشته باشد. در طول عمل جراحی ترمیمی، جراح پلاستیک، اعضای برداشته شده را به گونه ای ترمیم می کند که فرد در صحبت کردن، بلع و تنفس مشکلی نداشته باشد. در این عمل، پوست، بافت یا اعصاب از سایر اعضای بدن گرفته شده و به وسیله آن مناطقی در دهان، گلو یا فک ترمیم می شود.
جراحی غدد بزاقی می تواند مشکل باشد. زیرا چندین عصب مهم در داخل و اطراف غدد واقع شده است. برای مثال، عصبی که حرکات صورت را کنترل می کند در این ناحیه واقع شده است. از بین بردن تومورهایی که به اعصاب سرایت کرده اند، ممکن است با آسیب رساندن به اعصاب موجب فلج بخشی از صورت شوند.
پرتو درمانی
رادیوتراپی از پرتوهای انرژی پرقدرت، مانند اشعه ایکس، برای کشتن سلول های سرطان استفاده می کند. در طول پرتودرمانی، بر روی تختی دراز کشیده و دستگاه بزرگی دور شما حرکت می کند و اشعه های پر قدرت را به بخش های مختلف بدن می فرستد. یک نوع جدیدتر پرتو درمانی وجود دارد که با ذرات نوترون می تواند برخی از سرطان های غدد بزاقی را درمان کند. این درمان هنوز به طور گسترده استفاده نمی شود.
پرتو درمانی می تواند بعد از عمل جراحی برای کشتن سلول های سرطانی باقی مانده استفاده شود. اگر عمل جراحی به دلیل بزرگ بودن تومور امکان پذیر نباشد و یا دسترسی به آن سخت باشد، از پرتو درمان برای از بین بردن سرطان غدد بزاقی استفاده می شود.
شیمی درمانی
در این درمان از مواد شیمیایی برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می شود. شیمی درمانی برای افرادی که سرطان در بدنشان گسترده شده است و به بخش های دیگر سرایت کرده است مناسب است. از شیمی درمانی در حال حاضر به عنوان یک درمان استاندارد برای سرطان غدد بزاقی استفاده نمی شود. اما محققان در حال مطالعه برای استفاده از آن هستند.