سروتونین (۵ هیدروکسی تریپتامین، ۵-HT) یک ماده شیمیایی موجود در بدن انسان است. این ماده سیگنال های را بین اعصاب حمل می کند. به همین دلیل آن را به عنوان یک انتقال دهنده عصبی می شناسند. سروتونین، عمدتا در مغز، روده ها و پلاکت های خون یافت می شود.
متخصصان معتقدند که این ماده به خصوص در فعال کردن و منقبض کردن ماهیچه ها، انتقال تکانه های بین سلول های عصبی، تنظیم فرایند چرخه ای بدن و ایجاد احساس شادی نقش دارد. سروتونین توسط برخی از محققان به عنوان یک ماده شیمیایی معرفی شده که برای حفظ تعادل خلق و خوی مفید است. به همین دلیل کمبود این ماده علت افسردگی می شود. در ادامه این مطلب به اهمیت سروتونین، کارکرد آن، ارتباط آن با افسردگی و روش های طبیعی افزایش این ماده اشاره کرده ایم.
محتویات این مقاله پیام سلامت عبارت است از:
- سروتونین چیست؟
- چه نقشی در بدن دارد؟
- سروتونین و افسردگی چه ارتباطی با هم دارند؟
- سطح سروتونین و SSRI ها
- سندرم سروتونین چیست؟
- راه های طبیعی برای افزایش سطح این ماده در بدن کدامند؟
سروتونین چیست؟
سروتنین توسط فرآیند تبدیل بیوشیمیایی ایجاد شده و از ترکیب پروتئینی به نام تریپتوفان با تریپتوفان هیدرولاز ایجاد می شود. این ماده یک انتقال دهنده عصبی است که سیگنال ها را از یک بخش به بخش دیگر در مغز منتقل می کند. نام دیگر این ماده ۵- هیدروکسی تریپتامین (۵-HT) می باشد. این ماده توسط اکثر متخصصان به عنوان یک انتقال دهنده عصبی شناخته می شود. اما برخی نیز آن را یک هورمون می دانند.
سروتونین در مغز و روده ها ساخته می شود. بیشتر حجم این ماده در بدن، بین ۸۰ تا ۹۰ درصد آن در دستگاه گوارش (GI) یافت می شود. در پلاکت های خون و سیستم عصبی مرکزی (CNS) نیز مکان های دیگری هستند که می توانید هیدروکسی تریپتامین را در آن بیابید.
سروتونین به طور گسترده ای در سراسر بدن یافت می شود. اعتقاد بر این است که این ماده شیمیایی نقش مهم و تاثیرگذاری بر انواع عملکردهای فیزیکی و روانی بدن ایفا می کند. این ماده نمی تواند از سد خونی مغز عبور کند. بنابراین میزان مورد نیاز هیدروکسی تریپتامین در مغز باید داخل خود مغز تولید شود. یعنی از خارج مغز امکان ورود آن به داخل مغز وجود ندارد.
سروتونین چه نقسی در بدن دارد؟
به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، سروتونین، سیگنال های بین سلول های عصبی (نورونها) را تقویت کرده و آن ها را تنظیم می کند. متخصصان معتقدند که این ماده نقش کلیدی در سیستم عصبی مرکزی، و همچنین در عملکردهای عمومی بدن به ویژه دستگاه گوارش بازی می کند. مطالعات ارتباط بین سروتونین، و متابولیسم استخوان، تولید شیر مادر، بازسازی کبد و تقسیم سلولی را نشان می دهد.
به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، تأثیرات سروتونین بطور مستقیم و غیرمستقیم، اکثرا بر روی سلول های مغز است. در زیر لیستی از مواردی که تصور می شود این ماده بر روی آن ها تاثیر گذار است را ارائه کرده ایم:
عملکرد روده: بخش زیادی از سروتونین بدن که در دستگاه گوارش وجود دارد برای تنظیم عملکرد روده و حرکت آن صرف می شود. این ماده همچنین نقش موثری در کاهش اشتها بعد از مصرف وعده های غذایی دارد.
خلق و خوی: این ماده با نقش مهمی که در مغز دارد برای تنظیم خلق و خو، جلوگیری از اضطراب و ایجاد شادی نیز کاربرد دارد. مواد مخدری مانند اکستازی و LSD در واقع با افزایش این ماده در مغز ایجاد سرخوشی و شادی می کنند.
لخته شدن خون: نقش عمده و سوم این ماده در بدن در شکل گیری لخته شدن خون نهفته است. سروتونین موجود در پلاکت های خونی زمانی که زخمی در بدن ایجاد می شود، موجب انقباض عروق خونی شده در نتیجه جریان خون کاهش می یابد. این کار به لخته شدن خون کمک می کند.
حالت تهوع: اگر شما به طور اتفاقی سمی را بخورید یا ماده غذایی تحریک کننده ای را مصرف کنید، میزان این ماده در روده بیشتر شده و موجب می شود که این محرک یا سم از طریق اسهال از بدن خارج شود. این افزایش در سطح سروتونین خون همچنین با تحریک منطقه ای خاص در مغز، باعث ایجاد حالت تهوع می شود.
تراکم استخوان: مطالعات نشان داده اند که سطح بالای و مزمن سروتونین در استخوان ها می تواند به افزایش پوکی استخوان منجر شود.
عملکرد جنسی: سطوح پایین این ماده در بدن در حالت مستی موضوعی است که باعث افزایش میل جنسی خواهد شد. این در حالی است که کسانی که برای افزایش سطح سروتونین، دارو مصرف می کنند با کاهش میل جنسی و عملکرد جنسی مواجه می شوند.
سروتونین و افسردگی
هنوز معلوم نیست که دقیقا چه چیزی باعث افسردگی می شود. اما این تصور وجود دارد که عدم تعادل در انتقال دهنده های عصبی و یا هورمون ها در بدن می تواند به این اختلال منجر شود. ارتباط بین افسردگی و سروتونین، نیز از همین جا ناشی می شود. هر چند دانشمندان مطمئن نیستند که آیا کاهش سطح سروتونین، به افسردگی کمک می کند یا افسردگی باعث کاهش سطح این ماده در بدن می شود.
اندازه سطح این ماده در خون با یک آزمایش ساده امکان پذیر است. اما تعیین میزان آن در مغز هنوز غیر ممکن است. برخی معتقدند که وجود و میزان این ماده در خون بیانگر میزان سروتونین موجود در مغز است. اما دانشمندان هنوز نتوانسته اند این موضوع را ثابت کنند.
اعتقاد بر این است که داروهایی از جمله مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRI ها) که می توانند سطح این ماده را در بدن افزایش دهند، برای درمان افسردگی مفید هستند. به همین دلیل هم SSRI ها را به عنوان داروی ضد افسردگی معرفی می کنند. این داروها قادرند علائم افسردگی را کاهش دهند. کارکرد دقیق این داروها هوز به طور کامل واضح و روشن نیست.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۴ منتشر شده است شواهدی را نشان می دهد که دقیقا برعکس این نظریه است. در این مطالعه از یک سری موش که ظرفیت تولید این ماده را در بدن ندارند استفاده شد. این موش ها هیچ نشانه ای از افسردگی را از خود بروز ندادند. این موضوع نشان می دهد که عوامل دیگری نیز به غیر از سروتونین با ایجاد افسردگی در ارتباط است. نتیجه مشابهی توسط استاد روانپزشکی تحریریه BMJ در آوریل سال ۲۰۱۵ منتشر شد. او معتقد است که میزان کم سروتونین، یک علت افسانه ای برای افسردگی است. و این دو عامل ارتباط کمی با یکدیگر دارند.
سطح سروتونین و SSRI ها
SSRI ها برای درمان افسردگی و به عنوان یک داروهای ضد افسردگی توسط سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) تایید شده اند. انواع متداول این داروها عبارتند از:
- فلوکستین (Prozac)
- سیتالوپرام (Celexa)
- سرترالین (زولوفت)
به طور معمول داروهای MAOI (مهارکننده های مونوآمین اکسیداز) مانند ایزوکاربوکسازید (Marplan) برای جلوگیری از تجزیه سروتونین، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. معروف ترین داروهایی که با ایجاد تغییر در این ماده نقش مهمی در درمان افسردگی دارند، مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRI ها) و مهارکننده بازجذب نوراپی نفرین (SNRI ها) هستند.
SSRI ها مانع از جذب مجدد انتقال دهنده های عصبی سروتونین (و نوراپی نفرین) شده در نتیجه با افزایش سطح این مواد در سیناپس اعصاب در مغز، خلق و خوی بهبود پیدا خواهد کرد.
این داروها همچنین در درمان اضطراب، اختلالات وحشت و اختلال وسواسی-اجباری موثر هستند. داروهای روانگردان مانند MDMA و کوکائین نیز باعث مهار جذب مجدد سروتونین شده، بنابراین میزان این ماده را در مغز به حداکثر خود می رسانند.
عوارض جانبی جزئی توسط SSRI ها و SNRI ها ایجاد می شود که پس از ۱ الی ۲ هفته استفاده از آن ها، این عوارض کاهش پیدا می کنند. این عوارض عبارتند از:
- حالت تهوع
- اسهال
- کاهش یا افزایش وزن
- افزایش تعریق
- سرگیجه
- خواب آلودگی یا بی خوابی
- لرزش
- خشکی دهان
- سردرد
- بی قراری
- افکار خودکشی
- اختلال عملکرد جنسی
“سندرم سروتونین “چیست؟
سندرم سروتونین، در نتیجه تحریک بیش از حد گیرنده های سروتونین در سیستم عصبی مرکزی و محیطی به وجود می آید. این سندرم می تواند به علت مصرف دارو، مواد مخدر یا مکمل های غذایی به وجود آیند. اما بیشتر زمانی رخ می دهد که دو دارو که بر روی سطح سورتونین تاثیر دارند، همزمان استفاده شود. به عنوان مثال استفاده از دارو میگرن در کنار داروهای ضد افسردگی می تواند این سندرم را ایجاد کند.
تومور کارسینوئید نیز می تواند باعث افزایش سطح سروتونین شود. این تومور سرطانی است و معمولا در دستگاه گوارش یافت می شود. تومورها باعث می شوند که عرضه این انتقال دهنده عصبی در بدن زیاد شود. اکثر تومورهای کارسینوئید هیچ نشانه ای ندارند و اغلب آن ها زمانی کشف می شوند که بیمار برای یافتن علت بیماری دیگری تحت آزمایشات خاصی قرار گرفته است.
سندرم سروتونین منجر به فعالیت بیش از حد عصب می شود. این سندرم به طور بالقوه کشنده است. علائم و نشانه ها آن عبارتند از:
- تحریک و بی قراری
- گیجی
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- اتساع مردمک چشم
- اسهال
- سردرد
- لرز
- تعریق
- کاهش توانایی در هماهنگی عضلات
- پوست مرغی
- سفتی عضلانی
موارد شدید و کشنده این سندرم نیز نشانه های زیر را دارد:
- تب بالا
- ضربان نامنظم قلب
- تشنج
- بیهوشی
درمان
سندرم سروتونین را نمی تواتن با یک آزمایش ساده و منفرد تشخیص داد. علائم آن نیز مشابه بیماری های دیگر است. بنابراین اولین چیزی که چک می شود، رد سایر شرایط است. اما اگر این سندرم تشخیص داده شود، تمرکز بر روی درمان آن خواهد بود. اگر علائم بیمار جزئی باشد، آن ها بعد از چند روز خود به خود از بین خواهند رفت.
اما اشکال شدید این بیماری نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند. بسته به درجه علائم بیمار، داروهای مختلف می توانند برای شل شدن و یا فلج کردن عضلات استفاده شوند. ضمن این که کنترل ضربان قلب و فشار خون برای جلوگیری از تولید سروتونین ضروری است. اکسیژن و تزریق مایعات وریدی نیز به منظور حفظ سطح نرمال اکسیژن در جریان خون و درمان تب و کم آبی تجویز می شوند.
راه های طبیعی برای افزایش سطح سروتونین
پزشکان معتقدند که علاوه بر SSRI ها و داروهای دیگر، برای افزایش سطح این ماده در بدن روش های دیگری نیز وجود دارد. این روش ها عبارتند از:
القا: در صورتی که تعامل بین سنتز سروتونین و خلق و خوی یک رابطه دو طرفه باشد، تغییر در تفکر، از طریق روان درمانی و یا خود القایی، می تواند سطح سروتونین را افزایش دهد.
نور درمانی: نور درمانی در حال حاضر به عنوان یک درمان برای اختلال خلقی فصلی استفاده می شود. اما مطالعات نشان داده اند که می توان آن را برای درمان افسردگی نیز استفاده کرد.
ورزش: ورزش یک اثر ضد افسردگی دارد و برخی تحقیقات نشان داده اند که می تواند عملکرد سروتونین را افزایش دهد.
رژیم غذایی: غذاهایی که دارای سطح بالایی از تریپتوفان هستند، می توانند با افزایس سطح سروتونین در بدن، موجب بهبود خلق و خو شوند. این غذا عبارتند از:
- تخم مرغ
- پنیر
- آناناس
- توفو
- ماهی سالمون
- آجیل ها و دانه ها
- بوقلمون