هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول های قرمز وجود دارد و برای اکسیژن رسانی به سراسر بدن ضروری است. خون شما نیاز به سطح طبیعی هموگلوبین دارد تا بتواند اکسیژن را منتقل کند. کاهش سطح هموگلوبین منجر به انواع مختلفی از کم خونی می شود که می تواند علائمی مانند خستگی، سرگیجه، سردرد و تنگی نفس ایجاد کند. افزایش سطح هموگلوبین کمتر رایج است و می تواند علائم مشابهی را با کاهش هموگلوبین ایجاد کند.
کمبود ویتامین و مواد معدنی در رژیم غذایی، خونریزی، اختلالات تیروئیدی و بارداری بعضی از علل کاهش هموگلوبین و کم خونی هستند. برای مقابله با کاهش سطح هموگلوبین باید بدانید که چه نوع کم خونی دارید و چه چیزی باعث آن شده است؟ در اغلب موارد مصرف مکمل های آهن یا ویتامین B12 به افزایش سطح هموگلوبین خون کمک می کنند.
در این مقاله مجله پیام سلامت، به دلایل پزشکی که باعث کاهش سطح هموگلوبین خون می شوند اشاره کرده و روش چگونگی افزایش سطح این ماده در خون را با رژیم غذایی یا مصرف مکمل ها آموزش می دهیم.
هموگلوبین چیست؟
هموگلوبین (Hgb یا Hb) پروتئینی است که در گلبول های قرمز یافت می شود و مسئول حمل اکسیژن در بدن است.
پزشکان MedicalNet می گویند که هر مولکول هموگلوبین شامل ترکیباتی از آهن است که رنگ قرمز مجزایی را به خون می دهند. هنگامی که گلبول های قرمز از بین می روند، آهن به مغز استخوان جذب می شود و به تولید گلبول های قرمز جدید (RBCs) کمک می کند. هموگلوبین باقی مانده نیز به بیلی روبین تبدیل می شود و وارد کیسه صفرا می شود. این ماده شیمیایی مسئول ایجاد رنگ مدفوع است.
تست هموگلوبین چیست؟
آزمایش هموگلوبین میزان هموگلوبین خون را اندازه گیری می کند. این آزمایش خون معمولا به عنوان بخشی از آزمایش کامل خون انجام می شود که نشانگرهای گلبول قرمز (RBC) در آن یافت می شود.
آزمایش بررسی سطح هموگلوبین معمولا زمانی انجام می شود اگر فرد علائم کم خونی را نشان می دهد. اگر آزمون هموگلوبین سطح هموگلوبین را پایین نشان دهد، پزشک ممکن است تست های اختصاصی گلبول قرمز را برای تعیین دقیق نوع آنمی تجویز کند.
آزمایش هموگلوبین اغلب با آزمایش خون هماتوکریت (Hct) انجام می شود که میزان گلبول قرمز را در حجم خون اندازه گیری می کند.
سطح هموگلوبین طبیعی در مردان و زنان
نتایج آزمایش Labs برای تعیین سطح هموگلوبین سطح این ماده را با واحد گرم در دسی لیتر (g / dL) اندازه گیری می کند. دکتر بریان یانگ مریت، متخصص خونشناسی می گوید که میزان طبیعی هموگلوبین در مردان و زنان به شرح زیر است:
- سطح هموگلوبین طبیعی برای مردان: ۱۴٫۰ الی ۱۷٫۵ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۵٫۷ گرم در دسی لیتر)
- سطح هموگلوبین طبیعی برای زنان: ۱۲٫۳ الی ۱۵٫۳ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۳٫۸ گرم در دسی لیتر)
البته در آزمایشگاه های مختلف ممکن است این اعداد کمی متفاوت باشد. به عنوان مثال، دکتر Abimola Farinde در Medscape می گوید که سطح هموگلوبین طبیعی برای مردان می تواند ۱۳٫۰ گرم در دسی لیتر باشد.
سطح نرمال هموگلوبین نیز به سن فرد بستگی دارد. به عنوان مثال، نوزادان زیر یک هفته، سطح هموگلوبین طبیعی شان بین ۱۶٫۵ تا ۱۸٫۵ گرم در دسی لیتر است. با این حال، سطح نرمال هموگلوبین در کودکان ۲ تا ۶ ساله به ۱۲٫۵ گرم در دسی لیتر کاهش می یابد. بین سال های ۱۲ تا ۱۸، یعنی در دوران نوجوانی سطح هموگلوبین مشابه بزرگسالان است.
نمودار سطح هموگلوبین
در زیر می توانید نمودار سطح هموگلوبین را با اطلاعات دقیق تر در مورد محدوده طبیعی هموگلوبین برای بزرگسالان، کودکان و نوزادان ببینید.
| مردان | |
| ۱۲ تا ۱۸ ساله | ۱۳٫۰ تا ۱۶٫۰ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۴٫۵ گرم در دسی لیتر) |
| بالای ۱۸ سال | ۱۳٫۶ تا ۱۷٫۷ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۵٫۵ گرم در دسی لیتر) |
| زنان | |
| ۱۲ تا ۱۸ ساله | ۱۲٫۰ تا ۱۶٫۰ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۴٫۰ گرم در دسی لیتر) |
| بالای ۱۸ سال | ۱۲٫۱ تا ۱۵٫۱ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۴٫۰ گرم در دسی لیتر) |
| کودکان | |
| تازه متولد شده | ۱۳٫۵ تا ۲۴٫۰ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۶٫۵ گرم در دسی لیتر) |
| زیر ۱ ماه | ۱۰٫۰ تا ۲۰٫۰ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۳٫۹ گرم در دسی لیتر) |
| ۱ تا ۲ ماهه | ۱۰٫۰ تا ۱۸٫۰ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۱٫۲ گرم در دسی لیتر) |
| ۲ تا ۶ ماهه | ۹٫۵ تا ۱۴٫۰ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۲٫۶ گرم در دسی لیتر) |
| ۶ ماهه تا ۲ ساله | ۱۰٫۵ تا ۱۳٫۵ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۲٫۰ گرم در دسی لیتر) |
| ۲ تا ۶ ساله | ۱۱٫۵ تا ۱۳٫۵ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۲٫۵ گرم در دسی لیتر) |
| ۶ تا ۱۲ ساله | ۱۱٫۵ تا ۱۵٫۵ گرم در دسی لیتر (متوسط ۱۳٫۵ گرم در دسی لیتر) |
کاهش سطح هموگلوبین
کاهش سطح هموگلوبین به حالتی گفته می شود که این ماده در خون کمتر از ۱۳٫۰ گرم در دسی لیتر در مردان و کمتر از ۱۲٫۰ گرم در دسی لیتر در زنان شود. کاهش این ماده می تواند با بیماری همراه باشد و منجر به کم خونی شود. کم خونی به این معنی است که اکسیژن کافی به بدن شما نمی رسد.
کاهش خطرناک سطح هموگلوبین
برخی از افراد نشانه هایی از کاهش سطح هموگلوبین بروز می دهند که خطرناک هستند. علت کاهش این ماده در خون که می تواند زندگی شما را در معرض خطر قرار دهد خونریزی شدید است که RBC ها را به سرعت از بین می برد یا مشکلات عمده ای در ارگان ها ایجاد می کند.
مجله Critical Care گزارش می دهد که کاهش خطرناک هموگلوبین به طور کلی چیزی زیر ۸ یا ۸٫۵ گرم در دسی لیتر طبقه بندی می شود.
هنگامی که میزان هموگلوبین پایین می آید، پزشکان عمل جراحی را برای قطع خونریزی و افزایش هموگلوبین توصیه می کنند. در موارد بحرانی پزشک ممکن است تزریق خون را برای افزایش سطح هموگلوبین تجویز کند.
با این حال، بعضی از پزشکان می گویند که در بعضی موارد، نقطه شروع برای تزریق خون، ۷٫۰ گرم در دسی لیتر است.
علائم کاهش سطح هموگلوبین
بدن همیشه نمی تواند علائم کاهش هموگلوبین را نشان دهد. در حقیقت، محققان National Heart, Lung, and Blood Institute می گویند که کم خونی خفیف و متوسط ناشی از کمبود آهن نمی تواند علائمی داشته باشد. معمولا علائم زمانی بدتر می شوند که میزان هموگلوبین خیلی کم می شود.
به گفته پزشکان کلینیک کلیولند، برخی از علائم شایع آنمی عبارتند از:
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه (این نوع درد هرگز نباید نادیده گرفته شود)
- تپش قلب
- احساس خستگی تمام وقت و کمبود انرژی
- سندرم پای بی قرار
- رنگ پریدگی پوست
- مشکلات حافظه
- سردی دست ها و پاها
علل کاهش سطح هموگلوبین
کمبود آهن
کمبود آهن می تواند باعث کم خونی شود. این بدین معنی است که میزان هموگلوبین در خون شما کم است. کم خونی ناشی از کمبود آهن کم خونی فقر آهن نیز نامیده می شود. این اتفاق زمانی می افتد که بدن نمی تواند به اندازه کافی آهن را ذخیره کند یا آهن کمی در رژیم غذایی وجود دارد.
به گفته محققان، کمبود هموگلوبین و کمبود آهن به مرور زمان و به آرامی رشد می کنند. کمبود آهن در بدن باعث کاهش سرعت تولید گلبول های قرمز می شود. در نهایت، شما احساس خستگی، تنگی نفس و درد سینه خواهید داشت.
کمبود ویتامین B12
کمبود ویتامین B12 یا فولات در رژیم غذایی می تواند نوع آنمی به نام کم خونی مگالابلاستیک ایجاد کند.
مجله Medical Clinics of North America گزارش داد که مشکلات مختلف دستگاه گوارش می تواند از جذب ویتامین B12 و فولات جلوگیری کند. این کمبود می تواند منجر به علائمی مانند زردی، خستگی و برخی بیماری های عصبی شود.
دلایل دیگری برای جذب و کمبود ویتامین B12 وجود دارد که عبارتند از:
- اختلال التهابی روده (IBD)
- جراحی معده
- آلوده شدن با کرم
کم شدن ویتامین B12 در بدن می تواند منجر به کم خونی شدید شود.
به گفته دکتر Neha Pathak در WebMD، کم خونی کمبود ویتامین B12 می تواند به آهستگی رشد کند. مصرف مواد غذایی زیر می توانند به تقویت خون و جلوگیری از کم خونی کمک کنند:
- تخم مرغ
- گوشت
- شیر
کمبود ویتامین یا مواد معدنی
برخی از کمبود های ویتامین و مواد معدنی که می توانند منجر به کاهش سطح هموگلوبین شوند، عبارتند از:
- ویتامین A. ویتامین A برای کمک به ذخیره سازی آهن در بدن ضروری است.
- ویتامین D. بر اساس تحقیقات علمی منتشر شده در مجله Renal Failure، کمبود ویتامین D می تواند منجر به کم خونی و کاهش هموگلوبین شود. کمبود ویتامین D می تواند باعث سردرد، خستگی و درد کمر شود.
- روی. کم خونی فقدان آهن می تواند با کمبود روی ارتباط داشته باشد. مجله Annals of Hematology گزارش داد که روی یک ماده معدنی مهم برای حفظ سلامت سیستم ایمنی بدن است و باعث می شود سلول ها به درستی عمل کنند. افراد مبتلا به کمبود روی اغلب سطح هموگلوبین شان کمتر از حد نرمال است.
- مس. یک گزارش منتشر شده در International Journal of Surgery Case Reports گزارش داد که مس با کم خونی و تعداد گلبول های سفید خون ارتباط دارد. پزشکان می گویند شناسایی کم خونی ناشی از کمبود مس دشوار است.
کم خونی در دوران بارداری
کم خونی مرتبط با بارداری بسیار شایع است به دلیل کاهش درصد مولکول های هموگلوبین در گلبول های قرمز و تقاضای اضافی آهن.
دکتر Fidelma B. Rigby می گوید که در طول بارداری حتی اگر تعداد بیشتری از گلبول های قرمز تولید شود، باز سطح هموگلوبین می تواند ایجاد شود. کم خونی فقر آهن در صورت افزایش حجم پلاسما و غلظت هموگلوبین (هماتوکریت) پایین تر از حد نرمال است. سطح هموگلوبین پایین در دوران بارداری به شرح زیر است:
- سه ماهه اول: زیر ۱۱ گرم در دسی لیتر
- سه ماهه دوم: زیر ۱۰٫۵ گرم در دسی لیتر
- سه ماهه سوم: کمتر از ۱۱ گرم در دسی لیتر
اگر مقدار متوسط حجم گلبول قرمز (MCV) کمتر از ۸۰ باشد، می تواند منجر به کم خونی میکروسیتیک می شود. کاهش تعداد هموگلوبین با MCV بالا (بیش از ۱۰۰ FL) می تواند منجر به کمبود ویتامین B12 و یا کمبود فولیک اسید شود.
کم خونی در دوران بارداری معمولا با مصرف مکمل فولات و آهن درمان می شود.
خونریزی
کاهش سطح هموگلوبین ممکن است به علت خونریزی مزمن یا خونریزی حاد اتفاق بیفتد.
بر اساس گزارشات Biomedical Reports، خونریزی گوارشی ممکن است باعث کم شدن میزان هموگلوبین شود. خونریزی در معده یا دستگاه گوارش اغلب به علت زخم های گوارشی رخ می دهد. سایر علائم خونریزی گوارشی عبارتند از:
- سیاه شدن مدفوع
- احساس سوزش معده پس از خوردن غذا
- درد زیر دنده
خونریزی در حین جراحی یا زایمان می تواند باعث کاهش ناگهانی میزان هموگلوبین شود که ممکن است خطرناک باشد.
کم کاری تیروئید
اگر تیروئید به درستی عمل نکند، ممکن است کاهش سطح هموگلوبین و علائم آن ایجاد شود.
کم کاری تیروئید باعث می شود هورمون تیروئید به اندازه کافی در بدن تولید نشود و منجر به عوارض جانبی مانند آنمی شود. با این حال، طبق گزارش روزنامه ISRN Endocrinology، کم کاری تیروئید نیز باعث کاهش میزان هموگلوبین می شود. آزمایش خون برای بررسی عملکرد تیروئید و سلامت گلبول های قرمز نشان دهنده کاهش اندک در میزان هموگلوبین است.
بیماری التهابی روده (IBD)
از آنجا که بیماری التهابی روده بر جذب آهن اثر می گذارد، بیماری هایی مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون می تواند باعث کاهش میزان هموگلوبین (Hgb) شود.
مجله World Journal of Gastrointestinal Pathophysiology گزارش داد که کم خونی فقر آهن اغلب یکی از عوارض IBD است. التهاب می تواند از جذب ویتامین ها و مواد معدنی مهم جلوگیری کند. به غیر از ایجاد مشکلات گوارشی، IBD می تواند منجر به خستگی، ضعف، رنگ پریدگی پوست و سایر علائم کم خونی شود.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که می تواند باعث کاهش سطح هموگلوبین و درد مفاصل شود.
مجله Clinical and Experimental Reumatology گزارش داد که بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید اغلب سطح هموگلوبین پایین تری از حد نرمال دارند. اگر سابقه مشکلات دستگاه گوارش، دیابت یا مشکلات قلبی عروقی وجود داشته باشد، افزایش سطح هموگلوبین (Hgb) گاهی اوقات دشوار است. مهم است که توجه داشته باشیم که کمبود ویتامین D همراه با آرتریت رخ می دهد.
بیماری کلیوی
کلیه ها، نقش مهمی در تولید گلبول های قرمز خون دارند. محققان National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases گزارش داده اند که بیماری مزمن کلیه اغلب منجر به کم خونی می شود. اختلال در عملکرد کلیه می تواند کمبود آهن یا کم خونی کمبود ویتامین B12 ایجاد کند. این عارضه زمانی اتفاق می افتد که کلیه ها تولید هورمونی به نام erythropoietin را که باعث تولید RBC های غنی از اکسیژن می شود کاهش می دهند.
اگر فشار خون بالا یا دیابت دارید، احتمال ابتلا به بیماری کلیوی در شما بیشتر است. مهم است که روزانه مقدار کافی آب بنوشید تا سموم از سیستم ادراریتان بیرون بروند.
زخم معده (عفونت هلیکوباکتر پیلوری)
عفونت باکتریایی در معده که ناشی از H. pylori است، می تواند زخم معده ایجاد کند و باعث کاهش سطح هموگلوبین شود.
سایر علل کاهش سطح هموگلوبین
- پیری
- اختلالات خونی مانند تالاسمی و سلول های داسی شکل
- ورزش استقامتی
- جراحی بای پس معده
- بیماری کبد
- سرطان
روش های درمان کاهش سطح هموگلوبین (نحوه افزایش هموگلوبین)
- مکمل آهن برای کم خونی کمبود آهن
- افزایش جذب آهن
- افزایش مصرف فولات
- رژیم کم هموگلوبین
با افزودن غذاهای حاوی ویتامین B-12، اسید فولیک و آهن در رژیم غذایی ممکن است سطح هموگلوبین به حد طبیعی برسد. American Society of Hematology گزارش داد که کم خونی کمبود ویتامین B12 اغلب نتیجه رژیم غذایی نادرست است. با این حال، مشکلات جذب در دستگاه گوارش نیز می توانند باعث کم خونی شوند زیرا در این شرایط ویتامین B12 کمی جذب می شود.
برای کمک به افزایش سطح هموگلوبین، پزشکان توصیه می کنند که غذاهای زیر را بخورید:
- سبزیجات برگ دار به دلیل آهن و اسید فولیک زیاد
- میوه ها و آجیل های خشک برای افزایش سطح آهن
- گوشت گاو چون حاوی آهن هم و ویتامین B12 است و به راحتی توسط بدن جذب می شود
- مرکبات به دلیل اسید فولیک زیاد
افزایش سطح هموگلوبین
افزایش سطح هموگلوبین در خون بسیار نادر است. اگر این ماده در خون بیش از ۱۷٫۵ گرم در دسی لیتر برای مردان و ۱۵٫۳ گرم در دسی لیتر برای زنان شود، افزایش سطح هموگلوبین تعریف شده است.
هموگلوبین بیش از حد در خون می تواند غلظت خون را افزایش دهد و موجب مشکلاتی در گردش خون شود. محققان American Journal of Clinical Nutrition می گویند که افزایش میزان هموگلوبین بر مقدار اکسیژنی که به سلول های بدن منتهی می شود، تاثیر می گذارد. این عارضه می تواند منجر به فشار خون بالا و مشکلات مختلف قلبی عروقی شود.
علائم افزایش سطح هموگلوبین
دکتر لورا ج. مارتین در WebMD می گوید، برخی از علائم رایج افزایش هموگلوبین عبارتند از:
- خارش سراسر بدن
- بی حس شدن دست ها و پاها
- سردردهای مکرر
- عرق کردن بیش از حد در شب
- سرگیجه
- کاهش وزن بدون علت
علل افزایش سطح هموگلوبین
شایعترین علت افزایش سطح هموگلوبین که نتیجه یک وضعیت طبیعی نیست، زندگی در ارتفاعات است. به گفته دکتر چارلز پاتریک دیویس از eMedicineNet، علل دیگر Hgb بالاتر از محدوده طبیعی عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- انواع سرطان
- پلی سیتمی ورا (اختلال مغز استخوان شما)
- بیماری ریه
- کم آبی شدید بدن
روش های درمان افزایش سطح هموگلوبین
درمان علل افزایش سطح هموگلوبین می تواند یک چالش باشد. دکتر سیامک ن. نبیلی در eMedicineNet گزارش می دهد که مداخلات پزشکی معمولا برای کاهش میزان هموگلوبین ضروری است. اگر مستعد ابتلا به افزایش هموگلوبین هستید، مهم است که خوب به بدنتان آبرسانی کنید.