۷ نشانه از سطح پایین آهن در خون

آهن یک ماده معدنی ضروری برای بدن است. این ماده توسط بدن تولید نمی شود بلکه میزان مورد نیاز از آن، توسط مواد غذایی که می خوریم به بدن می رسد. یکی از نقش های مهم آهن در بدن این است که تا حدی هموگلوبین، که نوعی پروتئین موجود در سلول های قرمز خون بوده و اکسیژن را در بدن جا به جا می کند، تولید می کند. پس با توجه به این موضوع سطح پایین آهن در خون می تواند برای بدن مضر باشد.

علت ایجاد سطح پایین آهن در خون

بدن نه تنها از آهن به طور مداوم استفاده می کند بلکه مقداری از آهن را نیز ذخیره می کند. با این حال، اگر از این ماده به اندازه کافی استفاده نشود و یا اگر بدن خونریزی داشته باشد، مقدار ذخایر موجود آهن می تواند به سرعت کاهش یابد. در این میان گاهی بدن افراد قادر نیست آهن موجود در غذا را جذب کند بنابراین سطح آهن خون در این افراد نیز پایین است. علاوه بر این، در دوران بارداری نیز به دلیل افزایش تقاضای جنین در حال رشد، ممکن است بدن مادر سطح پایین آهن در خون را تجربه کند.

سطح پایین آهن در خون منجر به کم خونی فقر آهن می شود. این بیماری است که در آن هموگلوبین خون کمتر از حالت طبیعی است. کم خونی فقر آهن رایج ترین نوع کم خونی است، به خصوص در زنانی که خونریزی شدید قاعدگی دارند و یا باردار هستند. البته این به آن معنی نیست که کم خونی فقر آهن مختص زنان است، بلکه ممکن است در هر فردی ایجاد شود. به عنوان مثال در مردانی که مبتلا به خونریزی های طولانی مدت اندام های داخلی مثل خونریزی معده هستند، کم خونی فقر آهن ممکن است رخ دهد.

سطح پایین آهن در خون که منجر به کم خونی می شود ممکن است میزبانی از علائم و نشانه های مختلف باشد. بعضی از آنها بیشتر آشکار هستند و برخی کمتر. با این حال، هیچ نشانه مشخصه ی برای کم خونی فقر آهن وجود ندارد. این به این معنی است که علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن، ممکن است با نشانه های دیگر بیماری ها یکسان باشد. بارز ترین نشانه کم خونی فقر آهن خستگی و ناتوانی بیش از حد است که با خواب ناکافی و استرس های روانی رخ می دهد.

بنابراین تنها راه برای دانستن سطح پایین آهن در خون انجام آزمایش است. برای این کار مقداری خون از بدن خارج شده و موارد زیر در آن بررسی می شود:

  • آهن سرم: اندازه گیری مقدار آهن در خون.
  • ترانسفرین: اندازه گیری مقدار پروتئین حامل آهن که از طریق خون منتقل می شود.
  • فریتین: اندازه گیری مقدار پروتئینی است که به آهن ارتباط داشته و در داخل سلول ها ذخیره شده است.
  • هموگلوبین: اندازه گیری مقدار پروتئین سلول های قرمز خون که از آهن ساخته شده اند.

تفسیر آزمایش میزان آهن موجود در خون

آهن سرم

خون انسان از مواد جامد و مایع ساخته شده است. آزمایش آهن سرم مقدار آهن در بخش مایع خون را اندازه گیری می کند. این میزان، آهن در سلول های قرمز خون که در گردش خون در عروق وجود دارد را شامل نمی شود. اساسا آهن سرم، به معنی اندازه گیری آهنی است که در مغز استخوان برای تولید سلول های قرمز خون وجود دارد. این مقدار می تواند در طول روز متفاوت باشد.

نتایج

کم * = کم خونی فقر آهن
عادی * = کم خونی سیدروبلاستیک
بالا * = هموکروماتوز، کم خونی همولیتیک، مسمومیت با آهن، کم خونی سیدروبلاستیک

  • سرم آهن خون به خودی خود این شرایط را نشان نمی دهد مگر اینکه با نتایج حاصل از دیگر تست های آهن در نظر گرفته شود.

ترانسفرین

آهن با اتصال به یک پروتئین به نام ترانسفرین، در خون حرکت می کند. این پروتئین حامل، برای حرکت آهن از طریق جریان خون طراحی شده و نباید با هموگلوبین که توسط آهن برای حمل اکسیژن ساخته می شود، اشتباه گرفته شود. میزان زیادی از آهنی که برای تولید سلول های قرمز خون در مغز استخوان مورد نیاز است از ترانسفرین ماخوذ می شود. آهن باقی مانده، که نیاز نیست به سرعت استفاده شود، در بافت هایی به نام فریتین و هموسیدرین ذخیره می شود.

نتایج

آزمون های زیادی برای اندازه گیری سطح ترانسفرین انجام می شود. این آزمون ها شامل ظرفیت تام اتصال به آهن (TIBC) و یا ظرفیت اتصال آهن غیر اشباع (UIBC) می باشد. هنگامی که این آزمون ها با نتایج حاصل از آزمون آهن سرم در نظر گرفته می شود، سطح اشباع ترانسفرین، که یک شاخص مفید تر از فعل و انفعال بین ترانسفرین و آهن در خون است را نشان می دهد. سطح پایین این شاخص نشان می دهد که کم خونی فقر آهن اتفاق افتاده و سطح بالای آن نشان می دهد که کبد ترانسفرین به اندازه کافی تولید نمی کنند.

فریتین

فریتین فرم ذخیره سازی آهن است. این ماده در واقع یک پروتئین است که به آهن متصل و آن را در داخل سلول ذخیره می کند. بنابراین فریتین، ظرفیت ذخیره سازی آهن در بدن را منعکس می کند. بیشتر این ذخیره سازی در هموسیدرین انجام می شود. زمانی که نیاز بدن به آهن زیاد است، فریتین پایین آمده و تخلیه می شود. سطح فریتین بالا زمانی اتفاق می افتد که بیش از حد آهن در بدن وجود دارد. این افزایش سطح، معمولا در طی زمانی که طول می کشد تا ذخیره سازی انجام شود، رخ می دهد. اما به طور معمول مقدار کمی از فریتین در خون یافت می شود.

نتایج

کم * = کم خونی فقر آهن
عادی * = مسمومیت با آهن
بالا * = بیماری مزمن، هموکروماتوز، کم خونی همولیتیک، کم خونی سیدروبلاستیک

  • نتایج آزمون های دیگر آهن خون نیز باید با فریتین در نظر گرفته شود تا نشان دهنده این شرایط باشد.

هموگلوبین

انجام آزمایش هموگلوبین، اغلب به عنوان بخشی از آزمایش (CBC) است و یا با تست های دیگر مانند هماتوکریت انجام می شود. این آزمون اغلب همراه با آزمایش آهنی انجام می شود که برای مشکوک شدن به کم خونی فقر آهن تجویز می شود. آهن یکی از اجزای هموگلوبین است. سطح بالایی هموگلوبین به نام پلی سیتمی و سطح پایین آن به عنوان کم خونی نامیده می شود. سطح هموگلوبین پایین ممکن است نشان دهنده کمبودهای تغذیه ای آهن، از دست دادن آهن در اثر خونریزی یا افزایش مصرف آهن در دوران بارداری باشد.

نتایج

سطح هموگلوبین نرمال برای بزرگسالان به شرح زیر است:

مردان = ۱۳٫۸ الی ۱۷٫۲ گرم / دسی لیتر (گرم هموگلوبین در هر دسی لیتر خون)
زنان = ۱۲٫۱الی ۱۵٫۱ گرم / دسی لیتر

نتایج برای کودکان ممکن است با توجه به سن و جنس متفاوت باشد. نوزادان سطح هموگلوبین بالاتری نسبت به کودکان و بزرگسالان دارند. این موضوع کاملا موقت است.

۷ نشانه از سطح پایین آهن در خون
۷ نشانه از سطح پایین آهن در خون

علائم سطح پایین آهن در خون

اگر سطح آهن برای دوره های طولانی مدت کم باشد، در نهایت از تشکیل سلول های قرمز خون جلوگیری شده و منجر به کم خونی می شود. در این شرایط ظرفیت حمل اکسیژن خون کمتر از حد طبیعی شده و یا بدن سلول های قرمز خون کمتری تولید می کند. به احتمال زیاد این موضوع نتیجه مصرف و یا جذب کم آهن و یا از دست دادن خون است. علائم و نشانه سطح پایین آهن در خون به شرح زیر است:

خستگی

بدن نیاز به یک منبع ثابت از اکسیژن برای فعالیت های متابولیک و تولید انرژی دارد. بدون اکسیژن کافی، خستگی یک علامت شایع است. در موارد خفیف سطح پایین آهن در خون ، خستگی تنها پس از فعالیت فیزیکی ایجاد می شود. در موارد شدیدتر، خستگی مداوم است و حتی با استراحت کافی، از بین نمی رود.

رنگ پریدگی و پوست مایل به آبی

رنگ پریدگی پوست نشانه ای از سطح پایین آهن در خون است. رنگ پوست نه تنها به دلیل ملانین (رنگدانه طبیعی پوست است که قهوه ای می باشد)، بلکه ناشی از جریان خون در رگ های خونی پوست است. با توجه به تغییرات بدن در زمان کم خونی فقر آهن، جریان خون به پوست کاهش می یابد. این باعث می شود غشاهای مخاطی خاص مانند پوشش پلک داخلی، رنگ پریده شود. در موارد شدید ممکن است یک اثر خفیفی از رنگ مایل به آبی در پوست وجود داشته باشد، به خصوص هنگامی که در معرض سرما قرار گرفته باشیم. این عارضه به احتمال زیاد در انگشتان دست و پا دیده می شود.

تنگی نفس

تنگی نفس یکی دیگر از علائم شایع سطح پایین آهن در خون است. روش بدن برای مبارزه با کمبود اکسیژن، کشیدن نفس ها عمیق است. در موارد خفیف این عارضه تنها با فعالیت بدنی ایجاد می شود اما در موارد شدید، تنگی نفس حتی در مواقع استراحت نیز ثابت است.

ضربان سریع قلب

از آنجا که بدن سعی می کند سطح پایین اکسیژن خون را جبران کند، قلب سریع تر می زند و سریع تر خون را پمپاژ می کند. اگرچه سطح پایین آهن در خون باعث می شود ظرفیت حمل اکسیژن خون کاهش یابد اما با این روش، سلول ها می توانند اکسیژن بیشتری عرضه کنند. با وجود ضربان قلب سریع، فشار خون ممکن است کم باشد.

سرگیجه و سبکی سر

سرگیجه و سبکی سر علائم کم خونی فقر آهن است. این عارضه به احتمال زیاد با فعالیت بدنی و زمانی که تقاضا بدن برای اکسیژن افزایش می یابد، رخ می دهد. سرگیجه و سبکی سر ممکن است نشانه ای از این باشد که به مغز اکسیژن کافی نمی رسد. از آنجا که مغز به اکسیژن بسیار حساس است، حتی یک نارسایی خفیف نیز ممکن است به نشانه هایی مانند سرگیجه و سردرد منجر شود.

هوس های فانتزی

یکی دیگر از نشانه های غیر معمول سطح پایین آهن در خون ولع مصرف مواد غیر خوراکی مانند شن، ماسه و رنگ است. این عارضه را به نام پیکا می شناسند. به نظر می رسد میل شدید به این مواد غیر خوراکی خاص، به کمبود آهن و دیگر مواد معدنی مرتبط است. پیکا به احتمال زیاد زمانی رخ می دهد که کم خونی فقر آهن شدید و طولانی مدت است.

دیگر علائم سطح پایین آهن در خون

بسته به شدت و مدت زمان کم خونی فقر آهن، یک فرد ممکن است یک یا بیشتر از این علائم و نشانه را تجربه کند: