سطح گلوکز خون یا قند خون، میزان قندی است که از طریق جریان خون به همه سلول های بدن و جهت تامین انرژی منتقل می شود. اندازه گیری این معیار نشان دهنده میزان قند خون در یک لحظه است.
قند از طریق مواد غذایی که ما می خوریم وارد بدن می شود. بدن انسان میزان قند خون را تنظیم می کند. محیط داخلی خون، برای عملکرد صحیح بدن، باید پایدار باشد. این تعادل به عنوان هموستازیس شناخته می شود. قند در خون همانند ساکارز، یعنی قند موجود در قندان نیست. قند به انواع مختلفی تقسیم می شود. قند در خون به عنوان گلوکز شناخته می شود.
سطح قند خون در طول روز تغییر می کند. پس از خوردن غذا، این ماده در خون افزایش می یابد و سپس حدود یک ساعت بعد کم کم پایین می آید. سطح گلوکز خون قبل از مصرف اولین وعده غذایی روزانه، که معمولا صبحانه است، در پایین ترین نقطه خود قرار دارد.
قند خون و سلول ها
وقتی کربوهیدرات هایی مانند قند یا ساکارز را می خوریم، بدن ما آن را به گلوکز تبدیل می کند. گلوکز یک قند ساده است که به راحتی می تواند به انرژی تبدیل شود. سیستم گوارش انسان، کربوهیدرات های موجود در مواد غذایی را به مولکول های مختلف قند تجزیه می کند.
یکی از این قندها، گلوکز است که منبع اصلی انرژی بدن می باشد. پس از مصرف و هضم غذا، گلوکز مستقیم از سیستم گوارش به جریان خون منتقل می شود. اما گلوکز تنها زمانی می تواند وارد سلول ها شود، که انسولین نیز در جریان خون وجود داشته باشد. بدون انسولین، سلول ها گرسنه خواهند ماند.
پس از خوردن غذا، غلظت قند خون افزایش می یابد. پانکراس انسولین را به طور خودکار آزاد می کند تا گلوکز وارد سلول ها شود. همزمان با این که سلول ها بیشتر و بیشتر گلوکز دریافت می کنند، سطح قند خون دوباره به حالت طبیعی باز می گردد.
گلوکز مازاد، به عنوان گلیکوژن یا ذخیره گلوکز در کبد و عضلات ذخیره می شود. گلیکوژن نقش مهمی در هوموستازی دارد، زیرا به عملکرد بدن ما در حالت گرسنگی نیز کمک می کند.
اگر به مدت طولانی غذا نخورید، غلظت قند خونتان کاهش می یابد. در این شرایط پانکراس هورمون دیگری به نام گلوکاگون را آزاد می کند. گلوکاگون باعث تخریب گلیکوژن به گلوکز می شود و این باعث می شود که سطح قند خون به حالت طبیعی برسد.
سطح گلوکز خون
افزایش سطح گلوکز خون
در افراد سالم، سطح قند خون ناشتا باید کمتر از ۹۹ میلی گرم در دسی لیتر (mg / dL) باشد. در افرادی که مبتلا به دیابت هستند، سطح این ماده در خون بیشتر تغییر می کنند. بنابراین هدف از کنترل قند خون، حفظ سطح این ماده در محدوده سالم است.
متخصصان انجمن دیابت آمریکا سطح استاندارد قند خون را برای افراد مبتلا به دیابت بین ۷۰ تا ۱۳۰ میلی گرم در دسی لیتر قبل از خوردن غذا و کمتر از ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر ۲ ساعت بعد از خوردن غذا اعلام کرده اند.
شاخص گلیسمی
شاخص گلیسمی می تواند به افرادی کمک کند که مواد غذایی را انتخاب کنند که میزان قند خونشان را زیاد بالا نبرند. این شاخص، میزان تغییر قند خون بعد از خوردن مواد غذایی خاص را نشان می دهد. به این ترتیب افراد می توانند بفهمند که باید از کدام یک از مواد غذایی اجتناب کنند.
مواد غذایی که سطح قند خون را به طور چشمگیری افزایش می دهند، مانند آب نبات، شاخص گلیسمی بالایی دارند. مواد غذایی که به دلیل هضم آرام تر، نوسانات قند خون را به حداقل می رسانند، شاخص گلیسمی پایینی دارند. به عنوان مثال، شاخص گلیسمی عسل ۶۱ و نخود ۱۰ است.
هیپرگلیسمی چیست؟
اگر سطح قند خون همیشه بالاتر از حد طبیعی باشد، آن را به عنوان هیپرگلیسمی می شناسند.
افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده، سندرم کوشینگ و برخی بیماری های دیگر، اغلب هیپرگلیسمی را تجربه می کنند. افراد استفاده کننده از داروهای خوراکی استروئیدی نیز ممکن است هیپرگلیسمی را در زمانی که این داروها را مصرف می کنند، تجربه کنند.
هیپرگلیسمی معمولا هنگامی اتفاق می افتد که انسولین به اندازه کافی در بدن وجود نداشته یا بدن به درستی به انسولین پاسخ نمی دهد. بدون انسولین، گلوکز نمی تواند به سلول ها منتقل شود. بنابراین در جریان خون تجمع می یابد.
علائم و نشانه های هیپرگلیسمی یا افزایش سطح گلوکز خون عبارتند از:
- خشکی دهان
- تکرر ادرار
- افزایش تشنگی
همچنین ممکن است علائم زیر نیز وجود داشته باشد:
- خستگی
- سرگیجه
- تاری دید
- سردرد
- تهوع
- ضعف
عوارض ناشی از دیابت کنترل نشده در درازمدت بر روی رگ های خونی کوچک که خون عصب، کلیه، شبکیه و سایر اندام ها را تامین می کنند، تاثیر می گذارد. در این شرایط مشکلات جدی زیادی ممکن است برای بدن ایجاد شود. برخی از این مشکلات عبارتند از:
- کاهش قدرت بینایی
- بیماری کلیوی که منجر به نارسایی کلیه می شود
- اختلال نعوظ
- زخم شدن پا
- وارد آمدن آسیب دائمی به عصب که باعث ایجاد بیحسی و سوزن شوزن شدن می شود
- دیر خوب شدن زخم ها
- افزایش خطر ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی
تحقیقات مختلف نیز افزایش سطح گلوکز خون را با کاهش قدرت شناختی مرتبط می دانند.
کاهش سطح گلوکز خون
هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می افتد که غلظت قند خون پایین تر از حد نرمال می شود. افراد مبتلا به دیابت شانس بیشتری برای ابتلا به هیپرگلیسمی و هیپوگلیسمی دارند. علائم و نشانه های اولیه هیپوگلیسمی عبارتند از:
- سوزن سوزن شدن لب
- لرزش دست و سایر قسمت های بدن
- رنگ پریدگی صورت
- تعریق بیش از حد
- تپش قلب یا افزایش ضربان قلب
- اضطراب
- سبکی سر یا سرگیجه
مغز انسان نیاز به یک منبع ثابتی از گلوکز دارد. اگر گلوکز به شدت پایین باشد، ممکن تاثیرات زیر را بر روی مغز بگذارد:
- احساس سردرگمی و عدم تمرکز
- بروز رفتارهایی مانند رفتار مستی
- مشکل در تمرکز کردن
- ایجاد یک ذهنیت پارانوئیدی یا تهاجمی
گاهی اوقات نیز ممکن است فرد دچار تشنج شده و هوشیاری خود را از دست بدهد. در افراد مبتلا به دیابت، هیپوگلیسمی شدید می تواند حتی کشنده باشد.
هیپوگلیسمی
علل هیپوگلیسمی عبارتند از:
- دیابت
- مصرف بعضی از داروها، مانند کوینین که برای درمان مالاریا تجویز می شود
- مصرف الکل بدون غذا، زیرا کبد در این شرایط ممکن است گلیکوژن را آزاد نکند
- برخی از بیماری ها، به ویژه هپاتیت شدید و اختلالات کلیوی
- بی اشتهایی
اگر کلیه ها و کبد به درستی کار نکنند، بدن برای تجزیه و استفاده از داروها دچار مشکل می شود. بی اشتهایی نیز معمولا به عنوان یکی از علائم هیپوگلیسمی شناخته می شود. تولید انسولین زیاد می تواند منجر به هیپوگلیسمی شود. بعضی از تومورها، مواد شیمیایی مانند انسولین تولید می کنند یا گاهی ممکن است تومور گلوکز را مصرف کرده و باعث کمبود این ماده در خون شود.
بیمارانی که تحت عمل جراحی بای پس معده قرار گرفته اند نیز ممکن است هیپوگلیسمی را تجربه کنند.
Nesidioblastosis، بیماری است که سبب افزایش سلول های بتا می شود. افزایش این سلول ها اغلب منجر به تولید بیش از حد انسولین می شود. سلول های بتا سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس هستند.
اختلالات سیستم غدد درون ریز مانند برخی از اختلالات غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی نیز ممکن است منجر به تولید غیرطبیعی انسولین و انتشار برخی از هورمون هایی که نقش کلیدی در تولید گلوکز دارند، شوند.
سطح نرمال گلوکز خون
افرادی که مبتلا به دیابت هستند باید به طور خاص مراقب سطح گلوکز خون خون باشند. کسانی که دیابت ندارند نیز باید عادت های سالم را دنبال کنند تا خود را در معرض بیماری قرار ندهند.
[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]
پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:
قند خون و هندوانه ؛ این میوه چگونه بر روی قند خون تاثیر می گذارد؟
بهترین منابع فیبر برای افراد دیابتی جهت کنترل قند خون
[/quote]
نظارت بر روی قند خون چیست؟
نظارت بر قند خون به معنی انجام منظم آزمایش گلیسمی یا میزان گلوکز خون است. این آزمایش بخش مهمی از کنترل دیابت است. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت باید هر روز چند بار سطح گلوکز خون خود را بررسی کنند تا بتوانند فعالیت ها و غذاهایی که مصرف می کنند را برنامه ریزی کرده و زمانی که باید دارو مصرف کنند را مشخص کنند.
این افراد می توانند سطح گلوکز خون را با یک گلوکز متر یا گلوکومتر آزمایش کند. گلوکومتر سطح قند خون را اندازه گیری می کند.
نحوه استفاده از گلوکومتر
استفاده از یک گلوکز متر نسبتا آسان است. برای استفاده از این دستگاه مراحل زیر را طی کنید:
- دست های خود را با آب گرم و صابون بشویید.
- گلوکومتر را روشن کنید و وقتی آماده شد، نوار آزمایش را به آن بچسبانید.
- با استفاده از یک پد الکلی، محل جایی که قصد دارید از آن جا نمونه برداری کنید (انگشت اشاره) را تمیز کنید.
- صبر کنید تا الکل خشک شود.
- انگشت را به آرامی فشار دهید تا یک قطره خون از آن بیرون بزند.
- قطره خون را بر روی نوار نصب کرده در انتهای دستگاه بمالید.
- منتظر پردازش داده ها توسط دستگاه باشید.
- نتیجه درج شده بر روی صفحه نمایش گلوکومتر را بخوانید.
- بسته به آنچه که بر روی این صفحه نمایش درج شده است، دستورالعمل های پزشک خود را دنبال کنید
یک گزارش از میزان قند خونتان در ساعات و روزهای مختلف بنویسید. زیرا این گزارش کمک می کند که پزشکان بهترین برنامه درمانی را برای شما تجویز کند. در گلوکومترهای مدرن، نتایج به دست آمده در آزمایش به طور خودکار ذخیره می شود.
بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ معمولا حداقل یک بار در روز باید میزان قند خون خود را بررسی کنند. کسانی که نیاز به تزریق انسولین دارند، (افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و برخی از افراد نوع ۲)، باید چندین بار در روز خون خود را آزمایش کنند. اندازه گیری دقیق میزان قند خون می تواند به کنترل دیابت کمک کند.
راهنمایی های لازم در مورد شیوه زندگی
انتخاب سبک زندگی سالم اغلب می تواند به کنترل قند خون کمک کند. رعایت رژیم غذایی سالم همراه با مصرف مقدار زیادی میوه و سبزیجات، متعادل نگه داشتن وزن و ورزش منظم می تواند در این راه به شما کمک کند. راهنمایی های دیگری که برای کنترل قند خون وجود دارد عبارتند از:
- مصرف منظم غذا و اجتناب از حذف یک وعده غذا
- مصرف آب آشامیدنی به جای نوشابه و آبمیوه
- انتخاب میوه به جای آب نبات
- کنترل وعده های غذایی به طوری که بشقاب غذا شامل یک چهارم گوشت، یک چهارم مواد غذایی نشاسته دار و یک دوم سبزیجات غیر نشاسته ای باشد
- هر کسی که علائم قند خون پایین و یا بالا را تجربه می کند، باید به پزشک متخصص غدد مراجعه کند.