علائم، علل، عوارض، درمان و پیشگیری از سنگ مثانه

سنگ مثانه زمانی ایجاد می شود که مواد معدنی در مثانه سفت شده و شکلی شبیه به سنگ به خود بگیرند. این عارضه بیشتر در مردان مسن دیده می شود. گزینه های درمانی زیادی نیز برای این عارضه وجود دارد.

در این مقاله مجله پیام سلامت توضیح می دهیم که سنگ مثانه چگونه تشکیل می شود. ضمن این که این مطلب علائم، علل، عوارض، درمان، و راه های کاهش خطر ابتلا به این سنگ ها را نیز توضیح خواهیم داد.

محتویات این مقاله عبارتند از:

  • سنگ مثانه چیست؟
  • علائم وجود سنگ در مثانه
  • علل ایجاد سنگ در مثانه
  • عوامل خطری که منجر به تشکیل سنگ در مثانه می شوند
  • عوارض وجود سنگ در مثانه
  • آزمایش و تشخیص این بیماری
  • درمان سنگ مثانه
  • روش های جلوگیری از تشکیل سنگ در مثانه

سنگ مثانه چیست؟

سنگ مثانه، که همان سنگ موثر بر دستگاه ادراری نیز نامیده می شود، توسط تجمع مواد معدنی در این اندام ایجاد می شود. این تجمع معمولا زمانی ایجاد می شود که مثانه به طور کامل تخلیه نمی شود. به این ترتیب ادرار باقی مانده در مثانه با گذشت زمان متمرکز تر شده و مواد معدنی موجود در آن تشکیل کریستال های سنگ مانند را می دهند.

این سنگ ها گاهی اوقات و زمانی که بسیار کوچک هستند به خودی خود دفع می شوند. اما برخی از آن ها نیز ممکن است به دیواره مثانه و یا حالب (لوله هایی که ادرار را از کلیه به مثانه می رسانند) گیر کنند. اگر این اتفاق بیافتد، به مرور زمان، مواد معدنی بیشتری تجمع پیدا کرده و سنگ ها کوچک تبدیل به کریستال های بزرگ می شوند.

سنگ مثانه می تواند مدت زمان طولانی در بدن بوده و همیشه همراه با علائم نباشند. به همین دلیل اغلب این سنگ ها پس از استفاده از اشعه ایکس برای یافتن علل بیماری های دیگر، کشف می شوند. سنگ های بزرگ برای دفع و حذف نیاز به مراقبت های پزشکی دارند.

گاهی اوقات تنها یک سنگ در مثانه وجود دارد و گاهی اوقات نیز تجمعی از سنگ ها در این اندام مشاهده می شود. اشکال این کریستال ها نیز مختلف است. برخی از سنگ ها به شکل کروی هستند و برخی نیز دارای اشکال نامنظم می باشند.

سنگ های کوچک با چشم قابل مشاهده نیستند. اما برخی از آن ها به شدت رشد کرده و بزرگ می شوند. بزرگترین سنگ مثانه، با توجه به رکوردهای جهانی گینس، وزن تقریبی ۴ پوند (یک کیلو و هشتصد گرم) و ابعادی تقریبی ۱۸ در ۱۲ در ۱۰ سانتی متر داشته است. (ابعاد دقیق ثبت شده این سنگ ۱۷٫۹ * ۱۲٫۷ * ۹٫۵ است)

علائم سنگ مثانه

سنگ مثانه، ممکن است علائم فوری در بدن ایجاد نکند. اما، اگر سنگ موجب تحریک مثانه شود، نشانه های زیر در بدن ایجاد می شود:

  • ناراحتی یا درد در آلت تناسلی برای مردان
  • ادرار کردن منظم و بیشتر از حد معمول که ممکن است جریان آن قطع و وصل نیز شود
  • طولانی شدن شروع جریان ادرار بیش از حد معمول
  • درد شکم به خصوص در ناحیه زیر شکم
  • درد و ناراحتی هنگام دفع ادرار
  • وجود خون در ادرار
  • ابری و یا تیره شدن غیر طبیعی ادرار

علل ایجاد سنگ در مثانه

سنگ مثانه زمانی شروع به شکل گیری می کند که همه ادرار به درستی از مثانه خارج نشود. این عارضه اغلب به دلیل بیماری زمینه ای که از تخلیه مثانه جلوگیری می کند، ایجاد می شود. شرایط و بیماری هایی که موجب می شوند مثانه به درستی تخلیه نشود عبارتند از:

  • نوروژنیک مثانه: در این اختلال اعصابی که بین مثانه و سیستم عصبی وجود دارند بر اثر امراض مختلف مانند سکته مغزی یا آسیب نخاعی آسیب دیده و مانع از تخلیه کامل مثانه می شود.
  • بزرگ شدن پروستات: اگر پروستات بزرگ شود، می تواند به مجرای ادرار فشار وارد کرده و باعث اختلال در جریان خروجی ادرار از مثانه شود.
  • دستگاه های پزشکی: سنگ مثانه می تواند با کاتتر و یا دیگر دستگاه های پزشکی نیز ایجاد شود.
  • التهاب مثانه: عفونت های دستگاه ادراری یا پرتو درمانی با ایجاد التهاب، توانایی مثانه را برای تخلیه دچار تغییر کند.
  • سنگ کلیه: سنگ کلیه سنگی است که از کلیه خارج شده و از طریق حالب وارد مثانه می شود. این سنگ گاهی در مثانه می ماند و ضمن ایجاد انسداد، تشکیل سنگ مثانه می دهد. سنگ کلیه شایع ترین علت ایجاد سنگ در مثانه است.
  • دیورتیکول مثانه: در این اختلال کیسه ای در داخل مثانه تشکیل می شود. اگر کیسه بسیار بزرگ شود، می تواند ادرار را نگه دارد و از تخلیه کامل مثانه جلوگیری کند.
  • سیستوسل: این اختلال در زنان و بر اثر ضعیف شدن دیواره مثانه و افتادن آن بر روی واژن ایجاد می شود. در این حالت جریان ادرار دچار تغییراتی می شود.

عوامل خطری که منجر به تشکیل سنگ در مثانه می شوند

برخی از عواملی که می توانند خطر ابتلا به سنگ مثانه را افزایش دهند عبارتند از:

  • سن و جنسیت: مردان نسبت به زنان بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند. در بین مردان نیز مردان مسن تر ریسک بالاتری دارند.
  • فلج شدن: افرادی که مبتلا به آسیب های جدی ستون فقرات هستند و کنترل عضلات موجود در منطقه لگن خود را از دست داده اند، قادر به دفع ادرار به طور کامل نیستند.
  • انسداد خروجی مثانه: هر موقعیتی که جریان ادرار را از مثانه به خارج مسدود کند برای تشکیل سنگ در مثانه یک عامل خطر محسوب می شود. روش های مختلفی برای ایجاد این انسداد وجود دارد. اما شایع ترین آن ها بزرگ شدن پروستات است.
  • جراحی تقویت مثانه: عمل جراحی انجام شده برای درمان بی اختیاری در زنان می تواند به سنگ مثانه منجر شود.

عوارض سنگ مثانه

اگر چه برخی از سنگ های مثانه هیچ علامتی ایجاد نمی کنند، اما آن ها هنوز هم قادرند که منجر به عوارض شوند. دو عارضه اصلی وجود سنگ در مثانه عبارتند از:

  • اختلال مزمن در عملکرد مثانه: تکرر ادرار که دردناک و ناراحت کننده است عارضه اصلی این بیماری است. گاهی اوقات، وجود سنگ در مثانه می تواند به طور کامل خروج ادرار از بدن را مسدود کند.
  • عفونت های دستگاه ادراری: گاهی فرد به دلیل ایجاد انسداد و تجمع ادرار در مثانه به عفونت های مکرر مبتلا می شود.

آزمایش و تشخیص این بیماری

سنگ مثانه با آزمون های مختلف مانند موارد زیر تشخیص داده می شود:

  • معاینه فیزیکی: پزشک با معاینه فیزیکی می تواند بزرگ شدن مثانه را با مشاهده قسمت تحتانی شکم تشخیص دهد. اگر پزشک به بزرگ شدن پروستات مشکوک شده باشد، راست روده را مورد معاینه فیزیکی قرار می دهد.
  • آزمایش ادرار: نمونه ادرار ممکن است نشانه هایی از خون، باکتری ها و تبلور مواد معدنی را در این اندام نشان دهد.
  • توموگرافی اسپیرال کامپیوتری (CT): سی تی اسکن ترکیبی از چندین عکس اشعه X برای ایجاد یک تصویر دقیق از اندام های داخلی می باشد.
  • سونوگرافی: ایجاد یک تصویر توسط امواج صوتی قوی از اندام های داخلی می تواند در تشخیص موثر باشد.
  • اشعه ایکس: همه انواع سنگ های مثانه، با استفاده از اشعه X قابل تشخیص هستند.
  • پیلوگرافی داخل وریدی: در این آزمایش یک مایع خاص به وریدها تزریق شده و از آن طریق وارد کلیه ها و مثانه می شود. در سراسر این مسیر از پرتوهای ایکس استفاده شده تا علائم سنگ کلیه مشاهده شود.

درمان سنگ مثانه

اگر سنگ مثانه کوچک باشد، می توان آن را به سادگی با مصرف آب زیاد و کافی، به طور طبیعی دفع و درمان کرد. اما اگر این سنگ به قدری بزرگ باشد که خروج آن از طریق ادرار امکان پذیر نباشد باید برای درمان آن از روش های دیگر بهره برد. برای این کار نیز از دو شیوه درمان شکستن سنگ و عمل جراحی استفاده می شود.

شکستن سنگ مثانه

در یک روش به نام سیستولیتولاپاکسی، پزشک یک لوله نازک را که به دوربین مجهز است وارد مجرای ادرار که در مردان در نوک آلت تناسلی است و در زنان بالای واژن قرار دارد، می کند. پزشک با دوربینی که بر روی این کاتر وجود دارد سنگ را دیده و آن را می شکند. برای شکستن سنگ نیز از اولتراسوند استفاده می کند. این روش معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می شود.

عوارض ناشی از سیستولیتولاپاکسی نادر است. اما می تواند منجر به پارگی دیواره مثانه و عفونت شود.

عمل جراحی برای برداشتن

اگر سنگ بیش از حد بزرگ باشد که نتوان آن را به کمک سیستولیتولاپاکسی شکست، جراحی یک گزینه درمانی جایگزین است. جراح مثانه از طریق یک برش در شکم و حذف سنگ مثانه انجام می شود. هر عمل جراحی همراه با خطراتی است. بنابراین سیستولیتولاپاکسی همیشه اولین انتخاب می باشد.

روش های جلوگیری از تشکیل سنگ در مثانه

از آنجا که سنگ مثانه توسط طیف وسیعی از امراض پزشکی ایجاد می شود، هیچ راه خاصی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. با این حال، اگر فردی علائم ادراری زیر را تجربه می کند، باید سریعا به پزشک مراجعه کند:

  • احساس درد در زمان دفع ادرار
  • تغییر در رنگ و شکل ادرار
  • وجود خون در ادرار

نوشیدن مقدار زیادی مایعات نیز می تواند سنگ های کوچک و درحال شکل گیری را دفع کند. برخی از افراد که به عفونت های دستگاه ادراری مبتلا هستند، ممکن است در زمان تخلیه ادرار احساس کنند که مثانه شان خالی نشده است. در این مورد بهتر است مجددا ۱۰ تا ۲۰ ثانیه دیگر با فشار سعی کنند تا ادرار باقی مانده را خارج کنند. دفع کامل ادرار می تواند از تشکیل سنگ و عفونت به طور جد جلوگیری کند.

برخی از تحقیقات نشان می دهند که اگر بدن در حال حاضر در حال تجربه بزرگ شدن پروستات باشد، استفاده از توالت ایرانی به جای توالت فرنگی می تواند برای تخلیه مثانه آن ها مفید باشد. این کار به نوبه خود، مانع از تشکیل سنگ مثانه شده و یا روند شکل گیری آن را کند می کند.