شاخص گلیسمی چیست؟

شاخص گلیسمی ابزاری است که معمولاً برای بهبود مدیریت قند خون به کار می رود. عوامل مختلفی بر روی شاخص گلیسمی یک ماده غذایی تأثیر می گذارد. ترکیب مواد مغذی، روش پخت و پز، میزان پختن و میزان فرآوری روی این شاخص تاثیرگذار هستند.

شاخص گلیسمی نه تنها می تواند به افزایش آگاهی شما از آنچه در بشقاب خود قرار می دهید کمک کند بلکه باعث کاهش وزن، کاهش قند خون و کاهش کلسترول خون نیز می شود.

در این مقاله نگاهی دقیق تر به شاخص گلیسمی، از جمله اینکه این شاخص چیست؟ چگونه می تواند بر روی سلامت بدن شما تاثیر بگذارد و چگونگی استفاده از آن برای کنترل قند خون می اندازیم.

شاخص گلیسمی چیست؟

شاخص گلیسمی (GI) عددی است که برای اندازه گیری میزان تاثیر مواد غذایی خاص بر روی افزایش قند خون استفاده می شود.

غذاها بر اساس این شاخص به غذاهای کم گلیسمی، با گلیسمی متوسط ​​یا گلیسمی زیاد طبقه بندی می شوند. این شاخص بین ۰ تا ۱۰۰ بسته به تاثیری که ماواد خوراکی مختلف روی قند خون دارند، متغییر است. هرچه GI یک غذای خاص پایین تر باشد، ممکن است سطح قند خون شما را کمتر تحت تأثیر قرار دهد.

در اینجا سه ​​رتبه بندی GI آورده شده است:

  • خوراکی های کم گلیسمی: ۵۵ یا کمتر
  • خوراکی های حاوی گلیسمی متوسط: ۵۶ الی ۶۹
  • خوراکی های حاوی گلیسمی بالا: ۷۰ یا بالاتر

غذاهای پر از کربوهیدرات تصفیه شده و قند سریع تر هضم می شوند و غالباً دارای GI زیادی هستند. در حالی که غذاهای پر از پروتئین، چربی یا فیبر به طور معمول دارای GI پایینی هستند. به غذاهایی که حاوی کربوهیدرات نیستند، شاخص گلیسمی اختصاص داده نمی شود. این خوراکی ها عبارتند از:

  • گوشت
  • ماهی
  • مرغ
  • آجیل
  • دانه ها
  • گیاهان
  • ادویه جات
  • روغن ها

از دیگر عواملی که بر میزان GI یک ماده غذایی تأثیر می گذارد می توان به میزان رسیده بودن، روش پخت و پز، نوع قند موجود در آن و میزان پردازش آن اشاره کرد.

به خاطر داشته باشید که شاخص گلیسمی متفاوت از بار گلیسمی (GL) است.

بر خلاف GI، که مقدار غذای خورده شده را در نظر نمی گیرد، در GL تعداد کربوهیدرات های موجود در یک وعده غذایی برای تعیین چگونگی تاثیر آن بر روی سطح قند خون در نظر گرفته می شود.

به همین دلیل مهم است که هنگام انتخاب مواد غذایی، شاخص گلیسمی و بار گلیسمی آنها را در نظر داشته باشید تا به حمایت از سطح قند خون در بدن خود کمک کنید.

رژیم غذایی کم گلیسمی

رژیم غذایی حاوی گلیسمی پایین شامل جایگزین کردن غذاهایی حاوی GI بالا با خوراکی هایی است که دارای GI پایینی هستند.

فواید این رژیم

پیروی از یک رژیم غذایی کم گلیسمی ممکن است مزایای زیر را برای بدن به دنبال داشته باشد:

  • بهبود تنظیم قند خون. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که پیروی از رژیم غذایی کم GI ممکن است سطح قند خون را کاهش داده و مدیریت قند خون را در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بهبود بخشد.
  • کاهش وزن. برخی تحقیقات نشان داده اند که پیروی از این رژیم غذایی ممکن است کاهش وزن را در کوتاه مدت افزایش دهد. برای تعیین چگونگی تأثیر این شاخص بر روی مدیریت وزن در طولانی مدت، به مطالعات بیشتری نیاز داریم.
  • کاهش کلسترول. پیروی از رژیم غذایی کم GI ممکن است به پایین آمدن کلسترول تام و LDL (کلسترول بد) منجر شود. هر دو این عوامل از عامل خطر ابتلا به بیماری های قلبی هستند.

چگونه می توانیم از این رژیم استفاده کنیم؟

یک رژیم غذایی کم گلیسمی و سالم باید حاوی خوراکی هایی باشد که GI آنها کم است. این خوراکی ها عبارتند از:

میوه هایی مانند:

  • سیب
  • توت
  • پرتقال
  • لیمو
  • گریپ فروت

سبزیجات غیر نشاسته ای مانند:

  • کلم بروکلی
  • گل کلم
  • هویج
  • اسفناج
  • گوجه فرنگی

غلات سبوس دار مانند:

  • کوینوا
  • کوسکوس
  • جو
  • گندم سیاه
  • فارو
  • جو دوسر

حبوباتی مانند:

  • عدس
  • لوبیای سیاه
  • نخود
  • لوبیا قرمز

همچنین می توان از غذاهای فاقد ارزش GI یا دارای شاخص گلیسمی بسیار پایین به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی کم گلیسمی و متعادل استفاده کرد. این خوراکی ها عبارتند از:

انواع گوشت مانند:

  • گوشت گاو
  • گوشت بره

غذاهای دریایی مانند:

  • ماهی قزل آلا
  • میگو
  • ماهی خال مخالی
  • ماهی ساردین

گوشت پرندگان مانند:

  • مرغ
  • بوقلمون
  • اردک
  • غاز

روغن هایی مانند:

  • روغن زیتون
  • روغن نارگیل
  • روغن آووکادو
  • روغن نباتی

آجیل هایی مانند:

  • بادام
  • آجیل ماکادامیا
  • گردو
  • پسته

تخم هایی مانند:

  • تخم چیا
  • دانه کنجد
  • تخم کنف
  • تخم کتان

گیاهان و ادویه جاتی مانند:

  • زردچوبه
  • فلفل سیاه
  • زیره
  • شوید
  • ریحان
  • رزماری
  • دارچین

اگرچه در این رژیم غذایی مصرف هیچکدام از خوراکی ها محدود نشده است، اما غذاهایی که دارای GI بالایی هستند باید با احتیاط استفاده شوند.

مواد غذایی که شاخص گلیسمی بالایی دارند شامل موارد زیر می شوند:

انواع نان ها مانند:

  • نان سفید
  • انواع شیرینی
  • نان پیتا

انواع برنج سفید

غلاتی مانند:

  • جو دوسر فوری
  • غلات صبحانه

ماکارونی و رشته فرنگی و مشتقات آنها مانند:

  • لازانیا
  • اسپاگتی
  • راویولی
  • پاستا

سبزیجات نشاسته ای مانند:

  • سیب زمینی پوره شده
  • سیب زمینی پخته
  • سیب زمینی سرخ کرده
  • سیب زمینی کبابی

تنقلات و محصولات پخته شده در کارخانه ها مانند:

  • کیک
  • دونات
  • کلوچه
  • کروسانت
  • بیسکویت

میان وعده هایی مانند:

  • شکلات
  • کراکر
  • پاپ کورن های مخصوص پخت در مایکروویو
  • چیپس
  • پفک

نوشیدنی های شیرین و قندی مانند:

  • نوشابه
  • آب میوه
  • نوشیدنی های ورزشی

در حالت ایده آل سعی کنید هر زمان که ممکن این غذاها را با غذاهایی کم گلیسمی جایگزین کنید تا به سلامت بدنتان کمک کرده باشید.

فهرست شاخص گلیسمی غذاهای مختلف

شاخص گلیسمی چیست؟
شاخص گلیسمی چیست؟

اگر رژیم غذایی کم گلیسمی را دنبال می کنید، تعیین GI غذاهایی که زیاد از آنها استفاده می کنید می تواند برایتان مفید باشد. در اینجا مقدار GI برای چند ماده غذایی خاص ذکر شده است:

میوه ها

  • سیب: ۳۶
  • توت فرنگی: ۴۱
  • خرما: ۴۲
  • پرتقال: ۴۳
  • موز: ۵۱
  • انبه: ۵۱
  • زغال اخته: ۵۳
  • آناناس: ۵۹
  • هندوانه: ۷۶

سبزیجات

  • هویج (آب پز): ۳۹
  • بارهنگ (پخته): ۶۶ (میوه موز مانندی است که به صورت خام سفت است و باید قبل از خوردن پخته شود)
  • سیب زمینی شیرین (آب پز): ۶۳
  • کدو تنبل (آب پز): ۷۴
  • سیب زمینی (آب پز): ۷۸

دانه ها

  • جو: ۲۸
  • کوینوآ: ۵۳
  • جو دوسر: ۵۵
  • کوسکوس: ۶۵
  • پاپ کورن: ۶۵
  • برنج قهوه ای: ۶۸
  • برنج سفید: ۷۳
  • نان گندم کامل: ۷۴
  • نان سفید: ۷۵

حبوبات

  • سویا: ۱۶
  • لوبیا: ۲۴
  • نخود: ۲۸
  • عدس: ۳۲

محصولات لبنی و جایگزین های لبنی

  • سویا: ۳۴
  • شیر بدون چربی: ۳۷
  • شیر کامل: ۳۹
  • بستنی: ۵۱
  • شیر برنج: ۸۶

شیرین کننده ها

  • فروکتوز: ۱۵
  • شکر نارگیل: ۵۴
  • شربت افرا: ۵۴
  • عسل: ۶۱
  • شکر معمولی: ۶۵

اثرات پخت و پز و رسیدن مواد غذایی بر روی این شاخص

برای خمواد غذایی خاص، روش پخت و پز مورد استفاده می تواند بر روی شاخص گلیسمی تأثیر بگذارد. به عنوان مثال غذاهای سرخ شده حاوی مقدار زیادی چربی هستند که می تواند باعث کاهش جذب قند در جریان خون و کاهش GI شود.

در همین حال بو دادن و پختن می تواند نشاسته مقاوم را تجزیه کند. نشاسته مقاوم نوعی نشاسته است که در برابر هضم مقاومت می کند و معمولاً در غذاهایی مانند حبوبات، سیب زمینی و جو دوسر وجود دارد. بنابراین این روش های پخت GI را افزایش می دهند.

برعکس تصور می شود که جوشاندن خوراکی ها در آب به شما کمک می کند تا بیشتر نشاسته مقاوم را حفظ کرده و در مقایسه با سایر روش های پخت و پز، باعث پایین آمدن شاخص گلیسمی می شود.

هرچه غذاهایی مانند ماکارونی یا برنج به مدت طولانی تری پخته شوند، هضم محتوای نشاسته آنها بیشتر می شود و بنابراین GI آنها نیز بالا می رود. به این ترتیب بهتر است که این غذاها را تا زمانی که به یک بافت آل دنته نرسند، طبخ کنید. منظور زمانی است که دیگر ماده غذایی اصطلاحا وا می رود. بنابراین حتما برنج و ماکارونی را تا وقتی بپزید که اصطلاح زیر دنبال می آیند و دون هستند.

علاوه بر روش پخت و پز، درجه رسیده بودن نیز می تواند در GI برخی از میوه ها از جمله موز تأثیر بگذارد. این امر به این دلیل است که میزان نشاسته مقاوم در طی فرآیند رسیدن کاهش می یابد و منجر به افزایش GI می شود.

به عنوان مثال موزهایی که به طور کامل رسیده می شوند GI آنها حدود ۵۰ است. در حالی که موزهای نرسیده دارای شاخص گلیسمی ۳۰ هستند.

خلاصه ای از آنچه که در این مقاله خوانده اید

شاخص گلیسمی یا GI معیاری است که برای تعیین میزان تأثیر غذا بر روی قند خون مورد استفاده قرار می گیرد. فاکتورهای مختلفی بر روی شاخص گلیسمی یک ماده غذایی تأثیر می گذارند. این فاکتورها عبارتند از:

  • ترکیبات مغذی
  • میزان رسیده شدن
  • روش پخت و پز
  • میزان فرآوری انجام شده روی آنها

پیروی از یک رژیم غذایی کم گلیسمی ممکن است مزایای زیادی را به همراه داشته باشد. زیرا این سبک غذا خوردن می تواند به متعادل کردن قند خون، کاهش کلسترول و کاهش وزن در کوتاه مدت کمک کند.

منابع:

  1. The Role of Glycemic Index Concept in Carbohydrate Metabolism
  2. Decrease in Glycemic Index Associated With Improved Glycemic Control Among Latinos With Type 2 Diabetes
  3. The Use of Low-Glycaemic Index Diets in Diabetes Control
  4. An 18-mo Randomized Trial of a Low-Glycemic-Index Diet and Weight Change in Brazilian Women
  5. Low Glycaemic Index Diets as an Intervention for Obesity: A Systematic Review and Meta-Analysis
  6. Low-glycaemic Index Diets in the Management of Blood Lipids: A Systematic Review and Meta-Analysis
  7. International Tables of Glycemic Index and Glycemic Load Values
  8. ?Can the Glycemic Index (GI) be Used as a Tool in the Prevention and Management of Type 2 Diabetes
  9. Resistant Starch: Promise for Improving Human Health
  10. Relationship between Processing Method and the Glycemic Indices of Ten Sweet Potato (Ipomoea batatas) Cultivars Commonly Consumed in Jamaica
  11. Association of Pasta Consumption with Diet Quality and Nutrients of Public Health Concern in Adults: National Health and Nutrition Examination Survey 2009–۲۰۱۲
  12. Effect of cooking on glycemic index, antioxidant activities, α‐amylase, and α‐glucosidase inhibitory properties of two rice varieties