سیستیت شایع ترین نوع عفونت مثانه است که به عنوان التهاب مثانه نیز شناخته می شود. اکثر موارد این عفونت ناشی از عفونت های باکتریایی است و معمولا بخش کمی از آن ها به علت عفونت های مخمر، عفونت های ویروسی، تحریکات شیمیایی مثانه یا به دلایلی ناشناخته رخ می دهد. عفونت مثانه (سیستیت عفونی) نوعی از عفونت ادراری (UTI) است. با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید تا با علل، عوامل خطر، نشانه ها و عوارض و روش های درمان عفونت مثانه یا همان سیستیت عفونی آشنا شوید.
ادرار در مثانه معمولا عاری از باکتری (استریل) است. با این حال، باکتری ها ممکن است بتوانند وارد مثانه شوند. اما اکثر آن ها باعث التهاب یا علائم عفونت نمی شوند. این حالت باکتریوری بدون علامت نامیده شده و موجب التهاب مثانه نمی شود.
سیستیت می تواند پیچیده یا بدون عارضه باشد. عفونت مثانه در یک فرد سالم با یک دستگاه ادراری طبیعی و دارای عملکرد عادی معمولا عوارضی ندارد. عفونت مثانه شامل عوارضی است که در افزایش شانس عوامل ایجاد کننده عفونت باکتریایی و کاهش شانس درمان با آنتی بیوتیک موثر هستند. چنین ناهنجاری هایی شامل انسداد مجرای ادراری توسط سنگ، انسداد مادرزادی، انقباضات مجرای ادراری و افزایش حجم پروستات است.
علت عفونت مثانه چیست؟
تمام عفونت های دستگاه ادراری نتیجه تعاملات بین ارگانیسم های آلوده (باکتری، مخمر و ویروس)، تعداد موجودات موجود در مثانه و توانایی بدن برای مبارزه با این ارگانیزم ها (مکانیزم های دفاعی میزبان) می باشند.
باکتری های شایع که از طریق مجرای ادرار (لوله ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می کند) به سیستم ادراری راه دارند عبارتند از:
- شایع ترین منبع باکتریایی که باعث ایجاد UTI می شود در مدفوع است.
- در زنان، باکتری از مدفوع، ابتدا به واژن منتقل می شود و سپس به مجرای ادرار وارد می شود.
- گاهی اوقات باکتری ها ممکن است از طریق پوست مجاور مجاری ادراری وارد مثانه شوند.
- به طور کلی، زنان به علت کوتاه بودن مجرای ادرار بیشتر حساس به عفونت های مثانه هستند.
- در اولین سال زندگی، پسران در معرض خطر ابتلا به UTI هستند، اما پس از آن دختران بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
از نظر باکتری های خاص، اشریشیا کلی، رایج ترین ارگانیسم مسئول عفونت مثانه یا سیستیت شناخته شده تا کنون می باشد. ارگانیسم های استافیلوکوک (استاف) و دیگر باکتری های روده (Proteus، Klebsiella، Enterococcus) نیز دیگر باکتری هایی هستند که می توانند باعث ایجاد سیستیت و دیگر انواع عفونت های ادراری شوند. نوع ارگانیسمی که باعث عفونت مثانه می شود می تواند بسته به سن فرد متفاوت باشد. به عنوان مثال، استافیلوکوک ساپروفیتیکس، یک باکتری پوستی است که باعث تقریبا ۱۰٪ عفونت های مثانه در زنان فعال از نظر جنسی می شود، در حالی که به ندرت باعث عفونت های مثانه در مردان و سالمندان خواهد شد.
به ندرت، عفونت مثانه می تواند توسط قارچ نیز ایجاد شود. کاندیدا شایع ترین قارچی است که مسئول ایجاد عفونت مثانه می باشد. شیوع عفونت های کاندیدا در مثانه و دستگاه ادراری بسیار کمتر از شیوع عفونت های باکتریایی است. عفونت مثانه ناشی از کاندیدا در بیماران مبتلا به ضعف در سیستم ایمنی بدن، افرادی که از آنتی بیوتیک های قوی برای عفونت های دیگر استفاده می کنند و افرادی که کاتتر ادراری دارند، بیشتر رخ می دهد.
ویروس ها به ندرت می توانند عفونت مثانه ایجاد کنند. التهاب مثانه ویروسی در افرادی که تحت عمل پیوند مغز استخوان بوده اند و سایر افراد مبتلا به ضعف در سیستم ایمنی می تواند رخ دهد. آدنوویروس ویروسی است که معمولا عفونت های ویروسی مثانه را به وجود می آورد. اما ویروس BK نیز می تواند در افرادی که عمل پیوند مغز استخوان انجام داده اند موجب عفونت مثانه شود.
عوامل خطر ابتلا به عفونت مثانه چیست؟
داشتن جنسیت مونث یکی از عوامل خطر اصلی عفونت مثانه است. زنان به دلایل مختلف از جمله موارد زیر بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت مثانه هستند:
- زنان دارای مجرای ادراری کوتاه تری نسبت به مردان هستند و این موضوع اجازه می دهد تا دسترسی باکتری ها به مثانه در بدن آن ها نسبت به بدن مردان بسیار راحت تر باشد.
- فعالیت جنسی می تواند خطر عفونت ادراری را افزایش دهد. زنان فعال از نظر جنسی نسبت به زنان که از نظر جنسی فعال نیستند بیشتر به عفونت های دستگاه ادراری مبتلا می شوند.
- روش جلوگیری از بارداری که زنان استفاده می کنند نیز می تواند خطر ابتلا به عفونت های دستگاه ادراری را تحت تاثیر قرار دهد. زنانی که از دیافراگم یا اسپرم کش ها برای جلوگیری استفاده می کنند ممکن است با خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت مثانه مواجه باشند.
- زنان یائسه بیشتر در معرض ابتلا به عفونت های دستگاه ادراری هستند. کاهش سطح استروژن باعث تغییر در دستگاه ادراری می شود و حساسیت به باکتری ها را بالا می برد.
سایر علل
سایر عوامل خطر عبارتند از:
- اختلالات دستگاه ادراری مانند انسداد جریان ادرار در هر سطح، ریفلاکس ادرار از مثانه به حالب (اختلال ساختاری که اجازه می دهد ادرار از مثانه به کلیه ها باز گردد) و بیماری های عصبی که بر عملکرد مثانه اثر می گذارند، خطر ابتلا به عفونت مثانه را افزایش می دهند.
- در مردان مبتلا به بزرگ شدن پروستات، عفونت مثانه بیشتر از مردان معمولی است. بزرگ شدن پروستات می تواند منجر به انسداد جریان طبیعی ادرار از مثانه و داخل مجرای ادرار شود. ادرار باقی مانده می تواند آلوده شود. فشار روی مثانه که ناشی از بزرگ شدن ادرار است موجب کاهش جریان ادرار به مثانه می شود.
- کاتترهای ادراری یکی دیگر از خطرات بالقوه عفونت مثانه هستند. کاتترهای ادراری مسیری ساده برای انتقال باکتری از خارج به داخل مثانه و سیستم ادراری می باشد.
- عفونت مثانه در بیماران مبتلا به بیماری های عصبی مانند مولتیپل اسکلروز (MS)، سکته مغزی و سایر بیماری های عصبی بیشتر از افراد معمول دیده می شود. در این بیماری ها و دیگر بیماری های مشابه مغز و اعصاب، به علت کنترل غیر طبیعی عصب، عملکرد مثانه می تواند کاهش یابد. در نتیجه، ادرار ممکن است در مثانه بماند و کامل تخلیه نشود. در این شرایط احتباس ادرار علت عفونت مثانه است. علاوه بر این، اگر احتباس ادراری جدی باشد و باعث اختلال در عملکرد شود، برای جلوگیری از نارسایی کلیه باید از کاتتر استفاده شود. همان طور که گفتیم خود کاتتر نیز عامل خطری برای ایجاد عفونت مثانه می باشد.
- علاوه بر کاتتر هر وسیله ای که در دستگاه ادراری یا ساختارهای مجاور نصب شود می تواند منجر به عفونت مثانه شود. انجام روش های پزشکی (سیستوسکوپی، بیوپسی مثانه و پروستات)، و نصب IUD (دستگاه داخل رحمی) می تواند خطر ابتلا به عفونت مثانه را افزایش دهد.
- در کودکان دختر، مردان ختنه نشده، افراد مبتلا به اختلالات ساختاری دستگاه ادراری و سفید پوستان خطر این عفونت بیشتر است.
- افراد سالمند نیز در معرض خطر ابتلا به عفونت مثانه هستند.
- افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند نیز می توانند به این عفونت مبتلا شوند.
علائم و نشانه های عفونت مثانه در زنان چیست؟
از آنجا که سیستیت در زنان بیشتر دیده می شود، بیشتر نشانه ها و علائم ذکر شده در زیر به سیستیت در زنان مربوط می شود. علائم عمومی عفونت مثانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دیسوری (ادرار دردناک)
- تکرر ادرار
- فوریت در دفع ادرار (نیاز ناگهانی و ضروری برای ادرار کردن)
- درد مثانه (درد زیر شکم و اطراف استخوان لگن)
- دفع ناقص ادرار (باقی ماندن ادرار در مثانه بعد از ادرار کردن)
- بی اختیاری ادرار که ممکن است با اضطراب همراه باشد
تب، لرز، تهوع و استفراغ به ندرت در عفونت مثانه دیده می شود. این علائم معمولا در عفونت های دستگاه ادراری فوقانی مانند پیلونفریت (عفونت کلیه) رخ می دهد.
برخی از علائم شایع عفونت مثانه عبارتند از:
- حساسیت زیر شکم
- خون در ادرار (هماچوری)
- کمر درد و حساسیت دو طرف پایین کمر
- ادرار بد بو
علائم و نشانه های عفونت مثانه در مردان چیست؟
در مردان علائم و نشانه های احتمالی عفونت مثانه به شرح زیر است:
- دیسوری (ادرار دردناک)
- تکرر ادرار
- نیاز فوری به دفع ادرار
- درد سوپراپوبیک (درد استخوان بالای لگن در قسمت پایین شکم)
- هماچوری (خون در ادرار)
- دفع ناقص ادرار (باقی ماندن ادرار در مثانه بعد از ادرار کردن)
- بی اختیاری ادرار، که ممکن است با اضطراب همراه باشد
علائم و نشانه های عفونت مثانه در کودکان چیست؟
علائم و نشانه های عفونت مثانه و ادراری در کودکان و نوزادان ممکن است مبهم بوده و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تحریک پذیری
- گریه های مداوم
- ضعف در تغذیه
- استفراغ
- تاخیر در رشد
- اختلالات عمومی
- بوی قوی ادرار
- درد شکم
متخصصان چگونه عفونت مثانه را تشخیص می دهند؟
عفونت مثانه به طور کلی توسط آزمایش ادرار (UA) تشخیص داده می شود.
یک آزمایش ادراری به نام سنجش ادرار وجود دارد که در مطب قابل اجرا می باشد. این آزمایش برای تشخیص حضور نیتریت در ادرار و لکوسیت استراز استفاده می شود. نیتریت یک ماده شیمیایی است که وقتی باکتری در ادرار وجود دارد از تبدیل نیترات به وجود می آید. سنجش ادرار قادر به تعیین تعداد گلبول های سفید موجود در ادرار نیست، اما با اندازه گیری فعالیت لکوسیت استراز ارزیابی می کند که آیا گلبول های سفید در ادرار وجود دارد یا خیر. لکوسیت استراز یک ماده شیمیایی تولید شده توسط سلول های سفید خون است. حضور هر دو نیتریت و لکوسیت استراز زیاد، به وجود عفونت مجاری ادراری اشاره دارد. عدم وجود نیتریت به این معنا نیست که عفونت وجود ندارد، زیرا همه باکتری ها نمی توانند نیترات را به نیتریت تبدیل کنند.
آزمایش ادراری که زیر میکروسکوپ انجام می شود قادر به شناسایی وجود باکتری در ادرار و تعیین تعداد گلبول های سفید موجود در ادرار می باشد. بررسی ادرار زیر میکروسکوپ همچنین می تواند تعیین کند که آیا مخمر در ادرار وجود دارد یا خیر. ویروس ها را نمی توان زیر میکروسکوپ روییت کرد. برای تشخیص ویروس نیاز به آزمایش های خاصی می باشد.
آزمایش قطعی برای تشخیص این عفونت کشت میکروبی ادرار است. این کشت در تعیین تعداد و نوع باکتری های موجود در ادرار و همچنین حساسیت باکتری به برخی از آنتی بیوتیک های را تعیین می کند. میزان معمولی وجود باکتری در ادرار برای تشخیص عفونت مجاری ادراری، وجود بیش از ۱۰،۰۰۰ باکتری است.
اگر علائم عفونت مجاری ادراری مانند تب، درد کمر، تهوع یا استفراغ وجود داشته باشد، آزمایش خون CBC انجام می شود. اگر در مورد عفونت شدید نگرانی خاصی وجود داشته باشد، یک نمونه از خون برای بررسی حضور باکتری در جریان خون کشت می شود. آزمایشات تصویر برداری به طور معمول در مورد سیسیت انجام نمی شود. اما اگر نشانه هایی از عفونت کلیه مانند درد کمر، تب یا لرز و یا عدم پاسخ به آنتی بیوتیک وجود داشته باشد، آزمایشاتی مانند سونوگرافی کلیه، CT اسکن، یا MRI می تواند برای جلوگیری از آبسه یا سایر اختلالات انجام شود.
گزینه های درمان و داروها مورد استفاده برای عفونت مثانه کدامند؟
عفونت مثانه را می توان با استفاده مناسب از آنتی بیوتیک درمان کرد. نوع و مدت درمان با آنتی بیوتیک بستگی به شدت عفونت، سابقه قبلی عفونت مشابه و عواملی مانند سن، جنسیت، آلرژی، سایر داروها مصرفی و سایر بیماری ها دارد. آنتی بیوتیکی که در ابتدا انتخاب می شود، به این عوامل و همچنین نتایج کشت ادرار عفونت های قبلی، بستگی دارد. گاهی اوقات در صورتی که نتایج کشت ادرار نشان دهد که باکتری مقاوم به آنتی بیوتیک است، ممکن است نوع دارو تغییر کند. در اکثر عفونت های مثانه، از آنتی بیوتیک های خوراکی استفاده می شود.
طول درمان نیز با توجه به پیچیدگی عفونت و سایر عوامل خطر متفاوت است. گاهی اوقات آنتی بیوتیک های وریدی ممکن است مورد نیاز باشد. برخی از انواع آنتی بیوتیک ها که برای درمان عفونت های مثانه استفاده می شوند عبارتند از:
- سولفامتوکسازول
- نیتروفورانتوئین
- فسفومایسین
- سفالوسپورین ها
- فلوروکینولون ها
اسپاسم عضلانی مثانه و التهاب مثانه مسئول برخی از علائم مرتبط با عفونت مثانه، مانند درد مثانه، تکرر ادرا و دیسوری است. فنازوپریدین (Pyridium) دارویی است که اغلب برای درمان نشانه های دردناک ادارای استفاده می شود.
آنتی بیوتیک های پیشگیرانه (دوز کم آنتی بیوتیک که به صورت روزانه استفاده می شود) گاهی برای افراد مبتلا به علائم مکرر UTI تجویز می شود. به همین ترتیب، زنانی که به UTIs مربوط به فعالیت جنسی مبتلا می شوند، ممکن است نیاز باشد که یک دوز آنتی بیوتیک را در زمان مقاربت مصرف کنند.
عوارض احتمالی عفونت مثانه چیست؟
عوارض عفونت مثانه ممکن است در صورت تشخیص و درمان مناسب قابل پیشگیری باشد. عفونت مثانه درمان نشده می تواند به سیستم ادراری گسترش یافته و منجر به عفونت کلیه (پیلونفریت) شود. گاهی نیز عفونت وارد جریان خون شده و منجر به سپسیس (عفونت خون) می شود. به خصوص در کودکان، عفونت های کلیه می تواند باعث آسیب دائمی به کلیه شود. در زنان باردار، عوارض عفونت مثانه شامل افزایش خطر ابتلا به زایمان زودرس یا تولد نوزاد به صورت نارس می شود. در مردان عارضه جانبی شایع تنگ شدن مجرای ادراری و افزایش احتمال ابتلا به بیماری های منتقله از راه جنسی مانند گونوره می باشد.