کزاز یک عفونت باکتریایی جدی است که بر روی سیستم عصبی تاثیر می گذارد و باعث می شود عضلات در سراسر بدن سفت شود. کزاز؛ تریسموس نیز نامیده می شود. زیرا عفونت این بیماری اغلب باعث انقباضات عضلانی در فک و گردن شده، و در نهایت می تواند به سایر قسمت های بدن گسترش یابد. عفونت کزاز، در صورتی که درمان نشود می تواند کشنده باشد. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشکیری از بیماری های آمریکا (CDC) در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از عفونت های کزاز، کشنده هستند.
در صورت ابتلا به این عفونت، فرد بیمار حتما باید در بیمارستان بستری شود. خوشبختانه واکنس عفونت کزاز کشف شده است. البته این واکسن در بدن دوام ندارد و متخصصان می گویند برای اطمینان به ایمنی بدن در مقابل این عفونت، واکسن باید هر ۱۰ سال یک بار تمدید شود.
چه عواملی باعث کزاز می شوند؟
باکتری به نام کلستریدیوم تتانی علت کزاز است. هاگ های باکتری را می توان در ذرات مدفوع، خاک، و حیوانات یافت. تخم های این باکتری بسیار کوچک هستند و قادرند در بدن برخی از موجودات خاص بارور شده و زندگی کنند. اغلب این تخم ها در برابر شرایط سخت محیطی، مانند حرارت بالا مقاوم هستند.
این تخم ها می توانند با ایجاد برش و زخم عمیق وارد جریان خود انسان شود. تخم های باکتری کزاز، پس از ورود به بدن، به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافته و سمی به نام tetanospasmin تولید می کنند. این سم، سمی است که پیام های عصبی که از نخاع به ماهیچه های می رود را بلوکه و مسدود می کند. این انسداد می تواند به اسپاسم شدید عضلانی منجر شود.
عفونت گزاز از طرق زیر قابل انتقال است:
- سوختن پوست
- زخم و سوراخ شدن ناشی از خالکوبی و یا استفاده از مواد مخدر تزریقی
- گزش حیوانات
- زخم آلوده به گرد و خاک، مدفوع یا بزاق آلوده
- عفونت های دندانی
- نیش حشرات
- زخم های مزمن و عفونت
کزاز مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود. میزان شیوع این بیماری در سراسر جهان تقریبا وجود دارد اما در مناطقی با آب و هوای گرم و مرطوب و مناطقی خاکی (مانند کویر) شایع تر است. علاوه بر این مناطق پر جمعیت نیز بیشتر این بیماری در آنجا رخ می دهد.
علائم کزاز چیست؟
کزاز، بر روی اعصابی که ماهیچه های کنترل کننده بلع را تحت نظر دارند، تاثیر می گذارد. بنابراین اختلال در بلع، یکی از علائم ابتلا محسوب می شود. علاوه بر عدم کنترل بلع، اسپاسم و سفتی به ویژه در فک، شکم، قفسه سینه، کمر و گردن تجربه خواهد شد.
سایر علائم کزاز عبارتند از:
- ضربان قلب سریع
- تب
- تعریق
- فشار خون بالا
دوره کمون (زمان بین قرار گرفتن در معرض باکتری ها و بروز بیماری) بین ۳ تا ۲۱ روز است. اما علائم معمولا ظرف ۱۴ روز از عفونت اولیه ظاهر می شوند. عفونت هایی که پس از مواجه شدن سریعا علائم خود را بروز می کنند، معمولا شدید هستند و عواقب بدی به همراه خواهند داشت.
تشخیص بیماری
معمولا در معاینه فیزیکی برای تشخیص علائم کزاز، مواردی مانند سفتی عضلات و اسپاسم دردناک چک می شود.
بر خلاف بسیاری از بیماری های دیگر، کزاز به طور کلی از طریق تست های آزمایشگاهی تشخیص داده نمی شود. با این حال، پزشک ممکن است برای رد کردن احتمال ابتلا به بیماری های مشابه مانند مننژیت (عفونت باکتریایی که بر روی مغز و نخاع اثر می گذارد) یا هاری (عفونت ویروسی است که باعث تورم مغز می شود) آزمایشاتی را تجویز کند.
کزاز چگونه درمان می شود؟
درمان این بیماری به شدت علائم بستگی دارد. اما کزاز به طور معمول با انواع روش های درمانی و داروها زیر، درمان می شود:
- تمیز کردن زخم و از بین بردن منبع باکتری، اولین اقدامی است که انجام می شود. در برخی موارد، عمل جراحی به نام دبریدمان استفاده می شود که طی آن بافت مرده و یا آلوده برداشته می شود.
- مصرف آنتی بیوتیک هایی نظیر پنی سیلین برای کشتن باکتری در سیستم بدن توصیه می شود.
- تجویز گلوبولین ایمنی کزاز (TIG) برای خنثی کردن سمومی که باکتری ها در بدن شما ایجاد کرده اند، لازم است.
- دراوهای آرامش دهنده عضلات برای کنترل اسپاسم های عضلانی مصرف می شود.
- واکسن کزاز نیز همراه با سایر درمان ها داده می شود.
اگر فرد نتواند تنفس کند یا غذا بلعد، یک لوله تنفسی و یا ونتیلاتور (یک ماشین است که موجب خروج هوا از ریه ها می شود) برای او استفاده می شود.
عوارض کزاز چیست؟
اسپاسم های عضلانی شدید، نتیجه کزاز است که می تواند باعث عوارض جدی مانند موارد زیر شود:
- مشکلات تنفسی به علت اسپاسم تارهای صوتی (لارنگواسپاسم) و اسپاسم عضلاتی که تنفس را کنترل می کنند.
- پنومونی (عفونت ریه)
- آسیب های مغزی به دلیل کمبود اکسیژن
- ریتم غیر طبیعی قلب
- شکستگی استخوان و شکستگی های ستون فقرات به علت اسپاسم عضلات و تشنج
- عفونت ثانویه به دلیل بستری شدن در بیمارستان به مدت طولانی
چگونه می توان از این بیماری جلوگیری کرد؟
واکسیناسیون می تواند از عفونت کزاز جلوگیری کند. در بیشتر کشورها واکسن این بیماری همراه با دیفتری و سیاه سرفه تزریق می شود. این واکسن سه در یک است که از بدن در برابر دیفتری، سیاه سرفه و کزاز محافظت می کند. با این حال، حفاظت آن مادام العمر نیست. بهتر از کودکان این واکسن سه گانه را در ۱۱ تا ۱۲ سالگی تزریق کنند.
بزرگسالان باید واکسن Td که شامل کزاز و دیفتری است را هر ۱۰ سال یک بار تزریق کنند. علاوه بر این تمرین کردن و درمان جدی زخم های ایجاد شده ای که با خاک در تماس بوده اند، از گسترش عفونت جلوگیری می کند.
کزاز بدون درمان می تواند کشنده باشد. این نوع مرگ در کودکان و افراد مسن شایع تر است. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا CDC، در سال های اخیر حدود ۱۱ درصد از موارد گزارش شده ابتلا به کزاز، منجر به مرگ شده است. درصد این مرگ ها در افراد بالای ۶۰ سال (۱۸ درصد) و افرادی که واکسینه نشده بودند (۲۲ درصد) بیشتر بود.
اگر تصور می کنید که به باکتری این بیماری مبتلا شده اید، حتما به پزشک مراجعه کنید، زیرا در این حالت، هنوز هم شانس زنده ماندن و درمان کامل وجود دارد.