از نظر بالینی افسردگی جدی به حالتی گفته می شود که در توانایی فرد برای انجام عملکردهایش تداخل ایجاد کند. افسردگی در هر سنی ممکن است رخ دهد. به طوری که طبق آمارهای رسمی حدود ۱۶ درصد ار جمعیت آمریکا در بازه ای از زندگی خود دچار افسردگی می شوند. در آمارهای دیگر آمده است که ۲ درصد از کل افراد مبتلا به این اختلال زیر سن نوجوانی یعنی در کودکی قرار دارند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد همین موضوع یعنی علت، نشانه ها، درمان و روش های پیشگیری از افسردگی در کودکان صحبت کنیم.
علل و عوامل خطر افسردگی در کودکان چیست؟
افسردگی در کودکان یک علت خاصی ندارد. در عوض، افراد مبتلا به آن پیش زمینه ای زیستی، روانی، و محیطی برای توسعه آن دارند. از نظر بیولوژیکی، افسردگی با کمبود انتقال دهنده عصبی سروتونین در مغز، اندازه کوچکتر بخشی از مناطق مغز و افزایش فعالیت در بخش های دیگر آن مرتبط است. دختران بیشتر از از پسران به افسردگی مبتلا می شوند. به همین دلیل در این بیماری تفاوت های بیولوژیکی بر اساس جنسیت نیز وجود دارد. از طرفی کودکانی که پدر و مادر افسرده دارند ۴ برابر بیشتر از سایر کودکان ممکن است به افسردگی مبتلا شوند. همچنین کودکانی که افسردگی می گیرند و از مادرانی کمتر از ۱۸ سال سن به دنیا می آید، بیشتر مستعد ابتلا به سایر مشکلات بیولوژیکی، مانند کاهش وزن هنگام تولد و مشکلات خواب هستند.
مشکلات روانی که به افسردگی منتهی می شوند عبارتند از:
- عزت نفس پایین
- داشتن تصویر منفی از بدن
- داشتن تفکر انتقام جویی
- احساس درماندگی در هنگام برخورد با رویدادهای منفی
کودکانی که از اختلال سلوک، اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اضطراب بالینی رنج می برند، یا کسانی که دارای مشکلات شناختی و یا یادگیری هستند، و در فعالیت های اجتماعی شرکت نمی کنند نیز بیشتر به افسردگی مبتلا می شوند.
افسردگی در کودکان ممکن است به دلایل زیر نیز رخ دهد:
- آسیب کلامی یا فیزیکی
- قرار گرفتن در معرض سوء استفاده جنسی
- از دست دادن دوستان و اعضای خانواده
- داشتن مشکلات مختلف در مدرسه
- قرار گرفتن در معرض زورگویی و یا فشار همسالان
ضمن این که محققان هنوز در حال کشف رابطه بین چاقی و افسردگی در کودکان هستند. نتایج تحقیقات مختلف در این زمینه متفاوت است. علاوه بر عوامل خطر مشخص تر برای افسردگی در کودکان که قبلا شرح داده شد، دیگر عوامل بالقوه عبارتند از:
- فقر
- قرار گرفتن در معرض خشونت
- انزوای اجتماعی
- تعارض والدین
- طلاق
- اختلال در زندگی خانوادگی
کودکانی که فعالیت بدنی و عملکرد تحصیلی ضعیفی دارند و یا ارتباطشان با یکی از والدین قطع می شود در معرض ابتلا به افسردگی هستند.
علائم و نشانه های هشدار دهنده افسردگی در کودکان
افسردگی بالینی که افسردگی اساسی نیز نامیده می شود، به غم و اندوهی گفته می شود که بیش از یک یا دو روز طول می کشد. در افسردگی درمان نشده، علائم هفته ها، ماه ها و یا گاهی سال ها ادامه خواهد داشت. افسردگی در کودکان اغلب موجب می شود که بیمار نتواند فعالیت های روزانه خود مانند بیرون آمدن از رختخواب و یا لباس پوشیدن، رفتن به مدرسه و یا بازی با همسالان را انجام دهد. نشانه های عمومی افسردگی، بدون در نظر گرفتن سن، شامل داشتن خلق و خوی افسرده یا تحریک پذیری یا ناتوانی در داشتن تجربه لذت برای حداقل دو هفته و داشتن حداقل پنج نمونه از علائم و نشانه های زیر است:
- احساس غم و یا تحریک پذیری
- تغییر در اشتها که با یا بدون کاهش وزن قابل توجه است. (اضافه وزن زیاد یا کاهش وزن زیاد)
- تغییر در الگوی خواب
- تحریک فیزیکی و یا عقب ماندگی
- خستگی یا احساس کم انرژی بودن
- ناتوانی در تمرکز کردن
- احساس بی ارزش و یا احساس گناه
- فکر کردن به مرگ یا خودکشی
کودکان مبتلا به افسردگی ممکن است علائم کلاسیک بالا را تجربه کنند. اما علائم دیگری از جمله موارد زیر نیز برای آن ها وجود دارد:
- اختلال عملکرد در مدرسه
- خستگی مداوم
- به سرعت خشمکین شدن
- ناراحتی های جسمی مکرر، مانند سردرد و دل درد
- بروز رفتارهای ریسک پذیر
نمونه هایی از رفتارهای ریسک پذیری در کودکان انجام بازی های نا امن، مانند بالا رفتن از ارتفاع است.
والدین این کودکان، اغلب افسردگی را با توجه به تغییرات رفتاری زیر در کودک گزارش می دهند:
- گریه کردن بیشتر و ساده تر
- افزایش حساسیت نسبت به انتقادها و یا دیگر تجارب منفی
- خلق و خوی بیشتر از حد معمول تحریک پذیر در مقایسه با همسالان و همجنسان خود که منجر به طغیان صوتی و یا فیزیکی، عصبانیت و یا دیگر رفتارها می شود.
- تغییر الگوهای خواب و غذا خوردن و یا افزایش یا کاهش قابل توجهی در وزن
- ناراحتی های جسمی
- بازگشت های اجتماعی که در آن کودک ترجیح می دهد بیشتر تنها باشد
- بدبینی، ناامیدی، درماندگی، و یا احساس بی ارزشی و گناه بیش از حد
- بیان افکاری که در مورد صدمه زدن به خود است و یا درگیر شدن در رفتارهای بالقوه مضر و بی پروا
درمان افسردگی در کودکان
اگر مشخص شد که فرزند شما از افسردگی بالینی رنج می برند، روانپزشک به احتمال زیاد درمان های زیر را توصیه می کند. این درمان ها ممکن است شامل کاهش هر وضعیت پزشکی باشد که در ایجاد یا تشدید افسردگی نقش دارند. به عنوان مثال، فردی که به دلیل سطوح پایین هورمون تیروئید مبتلا می شود ممکن است با جایگزینی هورمون با لووتیروکسین (Synthroid) درمان شود. جنبه دیگر درمان می تواند شامل درمان حمایتی، تغییر در شیوه زندگی و تغییر در رفتار، روان درمانی و درمان های مکمل باشد. اگر علائم بیماری شدید نبود معمولا دارو به تنهایی برای درمان کافی است اما اگر بخواهیم علائم را به سرعت بهبود دهیم ترکیبی از دارو و روان درمانی مناسب است.
اما به طور کلی درمان افسردگی در کودکان عبارتند از:
- روان درمانی
- داروهایی مانند:
- فلوکستین
- سرترالین
- پاروکستین
- فلووکسامین
- سیتالوپرام
- ورتیوکستین
- درمان های جایگزین مانند:
- گل راعی
- ویتامین C
- ویتامین B کمپلکس
نقش والدین در درمان افسردگی کودکان
بعد از تشخیص بیماری کودک، نقش والدین در درمان او بیشتر خواهد شد. آن ها می توانند با انجام مشاوره و روان درمانی منظم کودک، منبعی مناسب از درمان را در اختیار او قرار دهند. هنگامی که کودک تحت درمان است نیز والدین و اعضای خانواده می توانند او را به داشتن زندگی سالم از طریق روش های زیر تشویق کنند:
- داشتن رژیم غذایی سالم
- خواب کافی
- فعالیت بدنی منظم
- انجام فعالیت های اجتماعی و شرکت در اجتماع
- شرکت در فعالیت هایی که منجر به کاهش استرس می شوند.
ضمن این که دور کردن دلسردی از کودک و جلوگیری از انجام فعالیت های مخاطره آمیز می تواند در روند بهبود او نقش داشته باشد.
عوارض افسردگی در کودکان چیست؟
افسردگی در دوران کودکی ممکن است مشکلات روانی دیگری را ایجاد کند. کودکان مبتلا به افسردگی عملکرد ضعیف تحصیلی دارند و بیشتر به مصرف الکل و مواد مخدر در بزرگسالی روی می آورند. ضمن این که این کودکان در زمان بزرگسالی توانایی حفظ شغل خود را ندارند و ممکن است از دیگر اختلالات اجتماعی رنج ببرند.
آیا جلوگیری از افسردگی در کودکان ممکن است؟
پیشگیری از افسردگی در دوران کودکی با جلوگیری از عوامل خطر خاص و غیر اختصاصی و تقویت عوامل محافظ، با استفاده از یک روش مناسب با سطح رشد نوجوان امکان پذیر است. برای این منظور از روش های شناختی رفتاری و همچنین استراتژی های پیشگیری مبتنی بر خانواده استفاده می شود. زیرا تحقیقات نشان می دهد که این دو از جمله موثرترین مداخلات برای پیشگیری از افسردگی در کودکان است.
عوامل حفاظتی برای پیشگیری از افسردگی در کودکان شامل موارد زیر می باشد:
- حمایت بزرگسالان از کودک
- داشتن روابط قوی در خانواده و همسالان
- یادگیری مهارت های مقابله
- یادگیری مهارت های تنظیم هیجان
ضمن این که کودکانی که والدین افسرده دارند، زمانی که کارهای متناسب با سن خود را با گروه همسالان انجام می دهند نسبت به زمانی که کاری را در کنار اعضای خانواده انجام می دهند، تمرکز بیشتری دارند.