علت افزایش وزن و چاقی

چاقی یکی از بزرگترین مشکلات بهداشتی موجود در جهان محسوب می شود. این بیماری با چندین بیماری دیگر مرتبط است که در مجموع به عنوان سندرم متابولیک شناخته می شوند. فشار خون بالا، افزایش قند خون و ضعف لیپید خون از جمله مهمترین بیماری هایی هستند که با افزایش وزن ارتباط دارند. افراد مبتلا به سندرم متابولیک در مقایسه با افرادی که وزنشان در محدوده طبیعی است؛ بیشتر در معرض خطر برخی از بیماری ها مانند بیماری های قلبی و دیابت نوع ۲ قرار دارند. در طول دهه‌های گذشته، تحقیقات زیادی روی علت افزایش وزن و چاقی و چگونگی پیشگیری یا درمان آن صورت گرفته است.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد همین علل با شما صحبت کنیم.

چاقی و اراده

بسیاری از افراد تصور می کنند که افزایش وزن و چاقی ناشی از کمبود قدرت اراده است. این جمله همیشه و در مورد همه افراد صدق نمی کند. اگرچه افزایش وزن عمدتاً نتیجه رفتار، شیوه زندگی و سبک غذا خوردن ماست؛ اما برخی از افراد نمی توانند عادات غذایی خود را کنترل کنند.

نکته این است که پرخوری توسط عوامل مختلف زیستی مانند ژنتیک و هورمون ها کنترل می شود. به همین دلیل نیز برخی از افراد مستعد افزایش وزن هستند. حتما از زبان این افراد شنیده اید که می گویند “من آب هم می خورم چاق می شوم.”

البته آنها می توانند با تغییر سبک زندگی و رفتارشان بر معایب ژنتیکی خود غلبه کنند. ایجاد تغییر در سبک زندگی به اراده، فداکاری و پشتکار نیاز دارد. با این وجود، این فرضیه که رفتار صرفاً تابعی از قدرت اراده است؛ بسیار ساده لوحانه می باشد. این فرضیه همه فاکتورهای دیگری که در نهایت مشخص می کنند افراد چه کاری انجام می دهند و چه زمانی این کار را انجام می دهند را در نظر نمی گیرد.

در ادامه به ۱۰ عامل اصلی ایجادکننده افزایش وزن، چاقی و بیماری متابولیک، که بسیاری از آنها هیچ ارتباطی با اراده ندارند؛ اشاره می کنیم.

علت افزایش وزن چیست؟

ژنتیک

چاقی یک عامل ژنتیکی قوی دارد. کودکانی که والدین چاق دارند خیلی بیشتر از کودکانی که والدین لاغر دارند؛ در آینده چاق می شوند. این بدان معنا نیست که چاقی کاملاً از پیش تعیین شده است. بلکه آنچه می خورید می تواند تأثیر عمده ای بر بیان ژن ها داشته باشد.

مثلا جوامع غیر صنعتی وقتی از رژیم های غذایی معمولی که بیشتر غربی ها به آنها پایبند هستند استفاده می کنند؛ به سرعت چاق می شوند. در این حالت ژن آنها تغییر نکرده، اما محیط و سیگنال هایی که آنها به ژن های خود ارسال می کنند دچار تغییراتی شده است.

به بیان ساده تر؛ مؤلفه های ژنتیکی بر حساسیت شما در افزایش وزن تأثیر می گذارند. مطالعات انجام شده روی دوقلوهای همسان این موضوع را به خوبی نشان می دهد.

مهندسی تنقلات

تنقلات و مواد غذایی فرآوری شده اغلب کمی بیشتر از مواد تصفیه شده با مواد افزودنی ترکیب می شوند. این محصولات به گونه ای طراحی شده اند که ویژگی هایی مانند ارزانی، ماندگاری طولانی و طعم عالی در آنها ایجاد شود و به همین دلیل مقاومت در برابر آنها بسیار سخت است.

تولید کنندگان با تهیه تنقلاتی که بسیار خوشمزه هستند؛ سعی در افزایش فروش دارند. اما گاها نمی دانند که محصولاتشان باعث پرخوری می شوند. امروزه بیشتر مواد غذایی فرآوری شده اصلاً شبیه مواد غذایی نیستند که اجدادمان از آنها استفاده می کردند. این محصولات بسیار مهندسی شده هستند و برای فریب ذهن ها و فروش بیشتر طراحی شده اند.

اعتیاد به مواد غذایی

بسیاری از تنقلات شیرین، مرکز پاداش را در مغز تحریک می کنند. در حقیقت اعتیاد به این مواد غذایی اغلب با اعتیاد به موادی مانند الکل، کوکائین، نیکوتین و حشیش مقایسه می شود.

تنقلات می توانند باعث ایجاد اعتیاد در افراد مستعد شوند. این افراد کنترل رفتارهای غذایی خود را از دست می دهند و مانند افرادی که به الکل اعتیاد دارند؛ نمی توانند هوس خود را کنترل کنند.

اعتیاد موضوعی پیچیده است و همین پیچیدگی نیز می تواند حل این مشکل را دشوار کند. وقتی به چیزی معتاد می شوید، آزادی انتخاب خود را از دست می دهید و بیوشیمی موجود در مغزتان شروع به فراخوانی عکس برای شما می کند.

بازاریابی تهاجمی

تولیدکنندگان مواد غذایی فرآوری شده و به خصوص تولید کنندگان تنقلات در جهان، بیشتر مواقع از بازاریابی بسیار تهاجمی استفاده می کنند. تاکتیک های آنها گاهی اوقات غیر اخلاقی می شود. آنها بعضی اوقات سعی می کنند کالاهای بسیار ناسالم را به عنوان غذاهای سالم به بازار عرضه کنند.

این شرکت ها همچنین ادعاهای گمراه کننده ای را مطرح می کنند. از این بدتر این است که بیشتر آنها بازاریابی خود را به طور خاص بر روی کودکان متمرکز کرده اند. یعنی بیشتر کودکان بازار هدفشان هستند.

این موضوع باعث می شود که احتمالا کودکان امروزی، قبل از پیر شدن و افزایش وزن شدید، دیابتی و معتاد به تنقلات شوند. بنابراین سازمان ها بهداشتی در جهان و مراکز نظارتی باید تصمیمات آگاهانه درباره این موضوع بگیرند.

انسولین

انسولین یک هورمون بسیار مهم است که کارکردهای زیادی از جمله ذخیره انرژی در بدن دارد. یکی از کارکردهای این هورمون این است که به سلول های چربی دستور بدهد که چه مقدار از چربی را در خود ذخیره کنند و چربی هایی را که از قبل ذخیره کرده اند را نگه دارند یا مصرف کنند.

رژیم غذایی که بیشتر در غرب رواج دارد؛ در بسیاری از افراد دارای اضافه وزن و چاقی، مقاومت به انسولین را تشدید می کند. این مقاومت باعث افزایش انسولین در بدن می شود. افزایش سطح این هورمون در بدن سبب خواهد شد که انرژی به جای آن که برای استفاده در دسترس قرار بگیرد، در سلول های چربی ذخیره شود.

درست است که هنوز در مورد نقش انسولین در ایجاد چاقی بحث های زیادی وجود دارد، اما مطالعات متعدد نشان داده اند که افزایش سطح انسولین نقش علّی در رشد چاقی دارد.

یکی از بهترین راه های کاهش انسولین در بدن، کاهش مصرف کربوهیدرات های ساده یا تصفیه شده در کنار افزایش مصرف فیبر است. این عادت معمولاً منجر به کاهش کالری مصرفی و کاهش وزن می شود. با رعایت این نکته ساده دیگر نیازی به شمارش کالری یا کنترل حجم وعده های غذایی نخواهید داشت.

علت افزایش وزن و چاقی
علت افزایش وزن و چاقی

داروهای خاص

بسیاری از داروها می توانند علت افزایش وزن باشند. در واقع چاقی و افزایش وزن گاها از عوارض جانبی این داروها محسوب می شود. به عنوان مثال، داروهای ضد افسردگی به مرور زمان منجر به افزایش ​​وزن می شوند. داروهای دیابت و ضد روانپریشی نیز شرایط مشابه ای دارند و علت افزایش وزن هستند.

این داروها قدرت اراده شما را کاهش نمی دهند. آنها عملکرد بدن و مغز را تغییر داده و باعث کاهش سرعت متابولیسم یا افزایش اشتها می شوند.

مقاومت لپتین

لپتین هورمون دیگری است که در چاقی نقش مهمی دارد. این هورمون توسط سلول های چربی تولید می شود و سطح چربی خون را با افزایش چربی بدن افزایش می دهد. به همین دلیل میزان لپتین در بدن، به ویژه در افراد چاق زیاد است.

در افراد سالم افزایش میزان لپتین با کاهش اشتها ارتباط دارد. مشکل این است که لپتین در بدن افراد چاق نمی تواند از سد خونی مغز عبور کند. به این بیماری مقاومت لپتین گفته می شود و اعتقاد بر این است که عامل اصلی در پیدایش چاقی است.

در دسترس بودن غذا

یکی دیگر از عواملی که به طرز چشمگیری روی سایز دور کمر تأثیر می گذارد؛ در دسترس بودن مواد غذایی است که طی چند قرن گذشته بسیار افزایش یافته است. مواد غذایی مختلف، به خصوص تنقلات، اکنون همه جا در دسترس ما هستند. در تمام خیابان های شهر فروشگاه های وسوسه کننده ای تاسیس شده اند که احتمالاً توجه شما را جلب می کنند.

مشکل دیگر این است که تنقلات اغلب ارزان تر از غذاهای سالم و کامل هستند. به ویژه در آمریکا. به همین دلیل برخی از افراد، به ویژه کسانی که در محلات فقیرنشین زندگی می کنند؛ حتی قدرت خرید مواد غذایی سالم مانند میوه و سبزیجات تازه را ندارند. فروشگاه های مواد غذایی نیز از این موضوع سوء استفاده کرده و در این مناطق فقط تنقلات و مواد غذایی پر از سدیم و فرآوری شده را می فروشند.

قند

شکر اضافه شده به مواد غذایی مختلف نیز علت افزایش وزن و چاقی در جهان است. اگر زیاد از قند استفاده کنید؛ هورمون ها و بیوشیمیای بدن تغییر می کند. این تغییر به نوبه خود به افزایش وزن کمک می کند.

شکری که در کارخانجات استفاده می شود؛ نیمی از گلوکز و نیمی از فروکتوز تشکیل شده است. بیشتر گلوکزی که در بدن وجود دارد حاصل مصرف مواد غذایی نشاسته ای است. اما بیشتر فروکتوزی که در جهان استفاده می شود؛ نتیجه مصرف محصولاتی است که در تهیه آنها از این نوع شکر استفاده شده است.

مصرف بیش از حد فروکتوز ممکن است باعث مقاومت به انسولین و افزایش انسولین شود. ضمن این که فروکتوز مانند گلوکز، سیری را افزایش نمی دهد. به همین دلایل، قند باعث افزایش ذخیره انرژی و در نهایت چاقی می شود.

اطلاعات غلط

بیشتر جمعیت جهان اطلاعات نادرستی در مورد تغذیه و سلامت دارند. دلایل زیادی برای این موضوع وجود دارد. اما مشکل تا حد زیادی به این بستگی دارد که افراد اطلاعات خود را از کجا به دست آورده اند.

به عنوان مثال، بسیاری از وب سایت ها اطلاعات نادرستی را در مورد سلامت و تغذیه پخش می کنند. برخی از رسانه های خبری نیز در اعلام نتایج مطالعات علمی بیش از حد بزرگنمایی می کنند و نتایج غالباً از متن خارج می شوند. برخی از اطلاعات نیز ممکن است منسوخ شده باشند یا براساس تئوری هایی باشند که هرگز به طور کامل اثبات نشده اند.

شرکت های تولید کننده مواد غذایی نیز در این بین نقش دارند. مثلا برخی از محصولات نوید کاهش وزن را می دهند اما این موضوع در مورد آنها حقیقت ندارد. طراحی استراتژی های لاغری که بر اساس اطلاعات نادرست چیده شده اند؛ می تواند پیشرفت شما را در کاهش وزن آهسته کند. بنابراین بسیار مهم است که اطلاعات خود را از چه منبعی دریافت می کنید.

نکته پایانی

درست است که شما نمی توانید نحوه عملکرد بدن خود را به طور کامل کنترل کنید؛ اما می توانید یاد بگیرید که چگونه عادات غذایی خود را کنترل کنید و سبک زندگی خود را تغییر دهید. مگر در مواردی که بیماری در بدن دارید که توانایی کنترل وزن را از شما سلب می کند. این شرایط اغلب کاهش وزن را سخت می کند، اما بسیاری از افراد با وجود این که شانس کمی برای کاهش وزن دارند؛ در دراز مدت موفق می شوند.

نکته ای که سعی داشتیم در این مقاله به آن اشاره کنیم؛ روشن کردن ذهن خوانندگان در مورد این واقعیت است که چیزی غیر از مسئولیت فردی در اپیدمی چاقی نقش دارد. واقعیت این است که عادات غذایی مدرن و فرهنگ غذایی باید تغییر کند تا بتوان این مشکل را در مقیاس جهانی برطرف کرد.

این عقیده که همه علل چاقی ناشی از کمبود اراده هستند؛ دقیقاً همان چیزی است که تولید کنندگان مواد غذایی می خواهند به شما القا کنند تا بتوانند بازاریابی خود را با آرامش ادامه دهند.

منابع:

  1. The genetics of human obesity
  2. The response to long-term overfeeding in identical twins
  3. Evidence for sugar addiction: Behavioral and neurochemical effects of intermittent, excessive sugar intake
  4. Dietary patterns, insulin resistance, and prevalence of the metabolic syndrome in women
  5. A causal role for hyperinsulinemia in obesity
  6. Drug-induced weight gain
  7. Weight gain in relation to major depression and antidepressant medication use
  8. Antidiabetic medications and weight gain: implications for the practicing physician
  9. Effects of antipsychotic medications on appetite, weight, and insulin resistance
  10. Fructose, insulin resistance, and metabolic dyslipidemia
  11. Dietary fructose reduces circulating insulin and leptin, attenuates postprandial suppression of ghrelin, and increases triglycerides in women