صدای تق تق زانو که با نشستن و یا خم کردن زانو رخ می دهد، به شرط آن که با تورم و درد همراه نباشد معمولا دلیلی برای نگرانی ندارد. با این وجود ممکن است باز هم نشان دهنده بیماری باشد که علائم خاصی ندارد. در این دست مشکلات بی علامت، صدای تق تق زانو معمولا از اولین نشانه های محسوب می شود. گرچه این نوع از صداها ممکن است در هر جایی از بدن، مانند مفاصل فک (مفصل گیجگاهی) و مفاصل انگشتان دست و پا شنیده شود اما ما در ادامه اختصاصا در مورد علت صدای تق تق زانو صحبت خواهیم کرد.
ساختارهای مفصل زانو
به منظور درک علت صدای تق تق زانو بهتر است ابتدا ساختار و آناتومی زانو را بشناسیم و در مورد برخی از مفاهیم مفصل آن، اطلاعات بیشتری کسب کنیم. زانو یکی از بزرگترین و سخت ترین مفاصل بدن می باشد. این مفصل وزن بدن را در حالت ایستاده تحمل می کند. در حقیقت زمانی که ایستاده اید خیلی بیشتر از زمانی که راه می روید و می دوید به مفصل زانوها فشار وارد می شود. در مفصل زانو چهار استخوان درگیر است. در نتیجه این مفصل یکی از پیچیده ترین مفاصل در ساختار بدن می باشد.
استخوان ها و غضروف
تنها استخوان بزرگ در اطراف زانو، استخوان ران (فمور) است دو استخوان کوچکتر پا (ساق پا و استخوان نازک نی) و خود زانو (کشکک) نیز اجزای دیگر این مفصل را تشکیل می دهند. غضروف مفصلی سرپوشی است که در انتهای هر استخوان قرار دارد و باعث می شود این استخوان ها به یکدیگر بچسبند. لولای مخصوص C شکلی که از غضروف ساخته شده و menisci نام دارد برای کاهش اصطکاک، طراحی شده است. کل زانو توسط یک پوشش مشترک (سینوویوم) پوشانده شده است که روان کننده (مایع سینوویال) را احاطه کرده است. این مایع نیز در زمان حرکت استخوان موجب کاهش اصطکاک می شود.
عضلات، تاندون ها و رباط ها
چندین ماهیچه از طریق تاندون ها به استخوان های اطراف زانو متصل شده اند. عضلات و تاندون ها وظیفه حفظ ثبات مفصل زانو را به عهده دارند. با این حال، ساختار اصلی برای حمایت از زانو، قدرت و ثبات آن، رباط ها هستند. گروه های زیادی از رباط مانند رباط صلیبی و رباط جانبی در اطراف زانو وجود دارد. رابط ها نه تنها می توانند در ثبات مفصل موثر باشند بلکه محدوده حرکتی زانو را در هنگام راه رفتن بیشتر می کنند. این رباط ها به همان میزان که برای حرکت زانو ضروری هستند، در ایستادن نیز نقش مهمی دارند.
آیا صدای تق تق زانو طبیعی است؟
جالب است بدانید که زانو همیشه صدا دارد. در واقع زانو در طی حرکت خود قادر است صدا تولید کند. صدای تولید شده توسط مفصل، کریپتوس نام دارد. پس مفصل زانوی همه افراد صدا دارد. اما هر صدایی که از زانو خارج می شود برای انسان قابل شنیدن نیست. در واقع مواقعی که صدایی از زانو در نمی آید به معنی آن نیست که مفصل، صدا ندارد بلکه صدای تق تق زانو همیشه وجود دارد اما شما آن را نمی شنوید. شنیدن صدای تق تق زانو معمولا اتفاق عجیب است. این صدا معمولا زمانی که زانو تحت فشار است، حتی اگر مشکل خاصی هم وجود نداشته باشد، شنیده می شود. البته صداهای دیگری مثل صداهای تیز و دلخراش به غیر از تق تق نیز ممکن است از زانو شنیده شود اما صدای شبیه به کلیک کردن، شایع ترین صدایی است که افراد از زانوی خود می شنوند.
برخی از افراد تجربه شنیده صدای تق تق زانو را بیش از دیگران دارند به خصوص زمانی که بر روی زانوها چمباته می زنند. علت دقیق صدای تق تق زانو بدون وجود علائم دیگر مانند درد و تورم، مشخص نیست. برخی از متخصصان معتقدند که گاز حل نشده که در مایع مفصلی جمع می شود ممکن است بر اثر فشار ناگهانی ترکیده و ایجاد صدا کند. این دقیقا همان عاملی است که در موقع شکستن مفاصل انگشت دست و پا موجب صدا می شود. علت دیگری که منجر به ایجاد صدای مشترک بین مفاصل دیگر بدن می شود رباط های اطراف مفاصل هستند.
علت صدای تق تق زانو
مشکلان زانو می توانند صداهای غیر معمول مثل صدای ترک خوردن و صدای تق تق را در زانو ایجاد کنند. به طور کلی شنیدن صداهای خاص و بلند از زانو، با بیماری مربوط به ورم مفاصل مثل آرتروز در ارتباط است. نوع صدا می تواند در شناسایی مشکل تا حدی کمک کننده باشد اما صدای غیر طبیعی به تنهایی، شاخص غیر قابل اعتمادی برای تشخیص بیماری است. بلکه باید علائم دیگر در نظر گرفته شده و آزمایش های تشخیصی نیز تجویز شود. در اینجا برخی از علل شایع تر که ممکن است در ایجاد صدای تق تق زانو نقش داشته باشند را معرفی می کنیم:
آرتروز
آرتروز به هر نوع التهابی که سر پوش، پوشش داخلی، غضروف و یا انتهای استخوان های متصل به مفصل را تحت تاثیر قرار دهد، گفته می شود. پس آرتروز در درجه اول یک بیماری التهابی مفصل است. در ادامه از جزئیات بیشتر این بیماری صحبت می کنیم:
آرتریت روماتوئید یکی از انواع شایع تر و شناخته شده تر ورم مفاصل است. این بیماری زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به پوشش مشترک مفاصل حمله می کند. انواع دیگر این بیماری، آرتریت سپتیک ناشی از یک عفونت، ورم مفاصل پس از سانحه و یا جراحت حاد به زانو و نقرس ناشی از تجمع بلورهای اسید اوریک در مفصل می باشد.
علائم آرتروز
- درد مفصل
- تورم مفصل
- قرمزی و حرارت بیش از حد مفصل
- سفتی (اختلال در حرکت و محدود شدن دامنه حرکت)
- وجود غده و تغییر شکل ها زانو در آرتریت روماتوئید
پارگی منیسک
menisci (مفرد منیسک) دو نوار C شکل از غضروف هستند که بین استخوان های مفصل زانو قرار دارند. هدف آن ها کاهش اصطکاک بین ساختارها، در هنگام حرکت زانو و تحمل نیروی اضافی است. اگر چه این نوارها قوی هستند اما می توانند بر اثر فشار زیاد یا ضربه پاره شوند. پارگی منیسک معمولا در طول فعالیت های ورزشی و یا بر اثر تصادف جاده ای رخ می دهد. به غیر از پارگی، التهاب در ساختار اطراف آن ها نیز می تواند عملکردشان را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم پارگی منیسک
- صدای تق تق زانو که ممکن است قابل شنیدن باشد.
- درد و سفتی در هنگام صاف کردن پا
- تورم مفصل زانو
- در پارگی ها شدید ممکن است مفصل قفل شود.
مشکلات غضروفی
غضروف مفصلی، درپوش انتهای استخوان های درگیر در مفصل هستند. این غضروف ها محافظت استخوان ها هستند، و باعث کاهش اصطکاک آن می شود. غضروف مفصلی مانند یک کمک فنر عمل می کند. غضروف ها نیاز دارند در طول عمر خود مداوم بازسازی شوند. با این حال، زمان که غضروف مفصلی فرسوده شده و یا آسیب ببیند، کارایی کمتری پیدا می کند. کارایی کم غضروف مفصل، در افراد مسن منجر به آرتروز می شود. ضعف بیش از حد غضروف ها موجب ترک خوردن آن ها و در نتیجه پارگی شدید می شود. این عارضه آسیب شدیدی به زانو وارد می کند و در هر سنی ممکن است رخ دهد. صدای تق تق زانو تنها یکی از علائم مشکلات غضروفی است.
علائم مشکلات غضروفی
- درد در طی و یا بعد از فعالیت بدنی
- احساس ساییده شدن زانو با یک صدای تیز و دلخراش
- سفتی و عدم انعطاف پذیری زانو
- برآمدگی سفت در داخل و اطراف مفاصل (اسپرز استخوان)
مشکلات رباط
همانطور که ذکر شد رابط ها، نوارهای ضخیمی هستند که به مقاومت زانو کمک می کنند. انواع مختلفی از رابط ها در زانو وجود دارند که عبارتند از : رباط کشکک، رباط متوازی و رباط صلیبی (عقبی، جلویی و داخلی). این رباط ها می تواند دچار کشیدگی شده و حتی پاره شوند. هنگامی که این رباط ها تحت تاثیر قرار دارد، زانو دیگر ثبات قبلی خود را ندارد. این باعث می شود استخوان ها به طور غیر طبیعی به یکدیگر مالیده شوند. حتی این اختلال در حرکت استخوان ها می تواند منجر به در رفتن آن ها شود. یکی از علائمی که بر اثر ساییدگی غیر طبیعی استخوان ها ایجاد می شود صدای تق تق زانو است.
علائم مشکلات رباط
- زانو درد
- تورم زانو
- خالی کردن زانو در زمان ایستادن یا راه رفتن
دررفتگی
زانو دارای ساختارهای زیادی است که از آن حمایت می کند. این ساختارها شامل عضلات، تاندون ها، یک کشک و رباط ها می باشند. دررفتگی در مفصل زانو بدون ضربه بسیار نادر است مگر این که بسیاری از رباط ها به طور همزمان پاره شده باشند. در این شرایط کاسه زانو (کشکک) از جای خود جا به جا می شود. شایع ترین علل دررفتگی به آسیب ها مربوط می شود. آسیب های ورزشی و تصادفات از جمله مهترین عواملی هستند که منجر به دررفتگی زانو می شوند.
علائم دررفتگی
- درد شدید در زانو
- تغییر شکل جزئی (زانو ممکن است کج شود)
- عدم توانایی در ایستادن
- ایجاد صدای عجیب و بلند در لحظه در رفتن و صدای تق تق زانو پس از آن
- بی حسی و ناتوانی در حرکت دادن ساق پا (این نشانه نادر اما جدی است)