کیست ها؛ حفره های خالی غیر طبیعی در درون یک ارگان است که با مایع پر شده است. این توده توسط یک غشای اپی تلیال، که آن را از بافت اطراف جدا می کند، محصور شده است. کیست در هر نقطه از بدن می تواند رخ دهد و ممکن است یک یا چند کیست همزمان وجود داشته باشد. هنگامی که این حفره در پانکراس رخ می دهد، آن را به عنوان کیست پانکراس می شناسند.
این کیست ها ممکن است غیر نئوپلاستیک یا نئوپلاستیک (خوش خیم یا بدخیم) باشند. اغلب کیست ها پانکراس از نوع کیست شبه غیر نئوپلاستیک هستند اما برخی از توده های نیز نئوپلاستیک هستند. از این توده ها، برخی ممکن است خوش خیم (غیرسرطانی) و برخی بدخیم (سرطانی) باشند. کیست گاهی اوقات ممکن است از بدو تولد به دلیل نقص در رشد جنین ایجاد شود. به این نوع کیست پانکراس، کیست مادرزادی گفته می شود.
لوزالمعده غده ای چند منظوره نهفته است که در قسمت فوقانی شکم بالاتر از دوازدهه روده کوچک قرار دارد. این عضو هم عملکرد درون ریز دارد و هم عملکرد برون ریز. فعالیت غدد درون ریز پانکراس در میان سایر عملکردهای متابولیک بدن، وظیفه ترشح هورمون هایی مثل انسولین و گلوکاگون به جریان خون را به عهده دارد. این فرایند موجب تنظیم سطح گلوکز خون می شود.
فعالیت برون ریز این غده نیز مربوط به هضم غذا است. در این فرایند، آنزیم های گوارشی لوزالمعده از طریق یک مجرای که در اولین بخش از روده کوچک که به نام دوازدهه شناخته می شود، ترشح می شود. این آنزیم ها از نظر شیمیایی در تجزیه مواد غذایی کمک می کند. این آنزیم ها تجزیه را به حدی انجام می دهند که معده قادر به جذب مواد و ورود آن به جریان خون باشد.
انواع کیست پانکراس
کیست واقعی
زمانی که برخی از اختلال در تکثیر بافت های بدن ایجاد می شود، کیست تشکیل می شود. این حالت می تواند در زندگی جنینی و در حالی که لوزالمعده هنوز تشکیل نشده رخ دهد یا بعدا در زمانی که برخی از عوامل باعث رشد غیر طبیعی بافت ها می شود، به وجود آید. گاهی اوقات کیست پانکراس همراه با کیست های دیگر قسمت های بدن به وجود می آیند (بیماری پلی کیستیک).
در این موارد کیست پانکراس اغلب با بیماری های ژنتیکی همراه است. مایع درون این کیست ها توسط پوشش اپیتلیال محصور شده است. کیست واقعی پانکراس به عنوان کیست غیر التهابی شناخته می شود.
کیست مادرزادی
این کیست ها از بدو تولد و به دلیل برخی از ناهنجاری که در زندگی جنینی در مجرای لوزالمعده به وجود می آیند، رشد می کند. اندازه کیست ها می تواند از کمتر از ۱ میلیمتر تا ۵ سانتی متر متفاوت باشد. این کیست ها معمولا توسط یک غشای خارجی بسیار نازک احاطه شده است. این کیست ها می توانند در طول زمان گسترش پیدا کرده و با وجود مایع و فشار زیاد پاره شود.
کیست نئوپلاستیک
کیست نئوپلاستیک یا نئوپلاسم کیستیک، توده ای است که در طول زندگی از اختلال در رشد بافت ها ایجاد می شود. این نوع کیست پانکراس ممکن است خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. برخی نیز ممکن است معنای پیش سرطانی داشته باشند. کیست پیش سرطانی به معنی خوش خیم بودن با پتانسیل برای تبدیل شدن به کیست بدخیم است. این نوعه از کیست ها به دسته های زیر تقسیم می شوند:
- آدنوم کیست سروز: کیست های خوش خیمی هستند که اغلب در زنان با افزایش سن رخ می دهد. این کیست ها کوچک هستند و اندازه آن ها بین ۱ میلی متر تا ۳ میلی متر می باشد. درمان این کیست ها معمولا عمل جراحی است.
- نئوپلاسم کیستیک موسینوس: کیست های خوش خیم هستند، اما دارای پتانسیل برای تبدیل شدن به نوع بدخیم می باشند. این نوع کیست پانکراس تقریبا به طور انحصاری در زنان رخ می دهد و بسیاری از آن ها در بدنه و یا دم پانکراس به وجود می آیند. این کیست ها به طور کلی بزرگتر از آدنوم کیست سروز می باشند.
- نئوپلاسم موسینوس پاپیلاری داخل مجرا (IPMNs): این نوع کیست ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشد. نئوپلاسم کیستیک موسینوس، IPMNs اغلب در مردان دیده می شود و تمایل دارد که در دماغه پانکراس رشد کند. این کیست ها معمولا مجرای های بزرگ پانکراس را درگیر می کنند.
- نئوپلاسم کاذب جامد: توده ای جامد است که از هموراژیک پر شده است. این نوع از کیست اغلب در زنان جوان دیده می شود. این توده خوش خیم است هر چند ممکن است مانند برخی از انواع کیست های نئوپلاسم، بر اثر تهاجم، به کیست بدخیم تبدیل شوند.
شبه کیست
pseudocysts یا همان شبه کیست، یک حفره پر از مایع شبیه یک کیست است اما فاقد یک دیوار و یا پوشش می باشد. همان طور که گفتیم، این نوع کیست پانکراس فاقد پوشش اپیتلیال است و با آنزیم های گوارشی ترشح شده از لوزالمعده، سلول های التهابی و بافت اسکار پر شده است. Pseudocysts معمولا پس از یک دوره پانکراتیت حاد (التهاب پانکراس) به علت آسیب، سنگ کیسه صفرا و یا پانکراتیت مزمن الکلی ایجاد می شود. تقریبا ۷۵٪ از تمام کیست های پانکراس pseudocysts هستند و خود به خود بر طرف خواهند شد. با این حال، با فشرده شدن، خطر پاره شدن آن ها و آلوده شدن بافت های اطراف وجود دارد.
اغلب شبه کیست ها منفرد می باشند. این کیست ها بر اثر کارکرد آنزیم های گوارشی، در بخشی از لوز المعده تشکیل می شوند که بر اثر التهاب آسیب دیده اند. شبه کیست پانکراس اغلب حاوی بافت نکروز و خون است و توسط بافت فیبروز احاطه شده است. سلول های التهابی و آنزیم های گوارشی نیز ممکن است در کیست به دام افتاده باشند. اندازه این کیست ها می تواند از ۲ تا ۳۰ سانتی متر متفاوت باشد. کیست ها کوچکتر معمولا بدون علامت هستند.
علل ایجاد کیست پانکراس
علت ایجاد کیست پانکراس همیشه شناخته شده نیست. به طوری که برخی از کیست ها ممکن است با یک جهش ژنتیکی یا اختلال در ارتباط باشند. اما علت ایجاد Pseudocysts معمولا مشخص است. این نوع کیست پانکراس در کودکان اغلب با آسیب و سنگ کیسه صفرا در ارتباط است. یکی از علل احتمالی و بسیار شایع ابتلای بزرگسالان به کیست پانکراس، پانکراتیت مزمن مرتبط با اعتیاد به الکل است.
علائم و نشانه های کیست پانکراس
کیست پانکراسی که کمتر از ۲ سانتی متر باشد معمولا بدون علامت است. نشانه های بالینی عمدتا به محل و اندازه کیست بستگی دارد. برخی از علائم و نشانه های شایع تر عبارتند از:
- درد شکم
- کمر درد
- توده شکمی با و یا بدون حساسیت به لمس
- تهوع و استفراغ
علاوه بر این برخی از نشانه ها بر اثر فشار ایجاد شده توسط کیست بر روی ارگان ها داخل شکم به وجود می آیند. یکی از شایع ترین بخش های بدن که توسط کیست پانکراس تحت فشار است، مجرای صفراوی است. فشرده شدن مجرای مانع دفع صفرا شده و این منجر به تغییر رنگ پوست و چشم (یرقان)، مدفوع کم رنگ و ادرار تیره می شود. کیست آلوده ممکن است که با درد شدید و تب همراه باشد. اگر کیست پاره شود موقعیت اورژانسی رخ داده و نیاز به درمان فوری دارد. نشانه های پاره شدن کیست پانکراس نیز به شرح زیر می باشد:
- کاهش هوشیاری
- غش
- استفراغ خونی (هماتمز)
- ضربان ضعیف و یا سریع قلب