بیماری آلزایمر یک اختلال عصبی است که در آن با مرگ سلول های مغزی، حافظه کاهش می یابد و زوال شناختی ایجاد می شود. انحطاط عصبی نوعی از زوال عقل است. این بیماری با شدت خفیف شروع می شود به تدریج بدتر خواهد شد. در محتویات این مقاله مجله پیام سلامت در مورد:
- علل
- علائم
- شیوع
- عوامل خطر ابتلا
- آزمایش و تشخیص
- درمان و پیشگیری
از بیماری آلزایمر توضیحاتی را ارائه می کنیم.
علل بیماری آلزایمر
مانند تمام انواع جنون، آلزایمر با مرگ سلول های مغزی ایجاد می شود. این بیماری، یک بیماری های عصبی است. این بدان معنی است که با مرگ سلول های مغزی در طولانی مدت اتفاق می افتد. اندازه کل مغز در مبتلایان به این بیماری کاهش می یابد و بافت دارای سلول های عصبی به تدریج کمتر و ارتباطات آن ها نیز کم می شود.
سلول های عصبی مغز
سلولهای عصبی (نورونها) در مغز قرار دارند. در آلزایمر، پلاک های میکروسکوپی و دولایه در داخل و بین سلولهای مغز وجود دارد.
- پلاک ها بین سلول های در حال مرگ در مغز یافت می شوند. این اجزای کوچک از یک پروتئین به نام بتا آمیلوئید ساخته می شوند. به همین دلیل گاهی به آن ها پلاک های آمیلوئیدی نیز گفته می شود.
- دولایه ها نیز در سلول های عصبی مغز هستند و از فروپاشی پروتئین دیگری به نام تاو ایجاد می شوند.
این نوع از تغییرات در اعصاب مغز در اختلالات دیگر نیز مشهود است. به این اختلالات، ناهنجاری های پروتئینی گفته می شود. محققان هنوز به طور کامل نمی دانند که چرا این تغییرات منجر به بیماری آلزایمر می شود. اما عوامل متعددی را شناسایی کرده اند که در شکل گیری این بیماری نقش دارند. عواملی مانند افزایش سن، سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر، و ژنی خاص از جمله عوامل خطرساز می باشند.
علائم بیماری آلزایمر
اطلاعات ارائه شده در این بخش، به دلیل این که این بیماری در مراحل مختلف علائم متفاوتی را دارد، از آزمایشات انجام شده و مشاهدات افراد بیمار و نزدیکان آن ها جمع آوری شده است. این نشانه ها شامل نشانه های شناختی یا رفتاری است که کاهش قابل توجهی در عملکرد و انجام فعالیت ها را نسبت به قبل نشان داده و با تداخل و کاهش توانایی در فعالیت های معمول فرد در منزل و محیط کار همراه است.
کاهش شناختی در حداقل دو نشانه از پنج نشانه های ذکر شده به شرح زیر می باشد. (این نشانه ها از دستورالعمل جامع تولید شده توسط موسسه ملی پیری و انجمن آلزایمر آمریکا، استخراج شده است):
۱) بدتر شدن توانایی در به دست آوردن و یا به خاطر سپردن اطلاعات جدید:
- پرسیدن سوالات تکراری و یا مکالمات تکراری
- گذاشتن وسایل شخصی در مکان های اشتباه
- فراموشی حوادث و یا قرار ملاقات ها
- گم کردن مسیرهای آشنا
۲) اختلالات در استدلال، درک فرایندهای پیچیده و قضاوت کردن:
- درک نکردن خطراتی که در کمینشان است
- عدم توانایی در مدیریت امور مالی
- ناتوانایی در تصمیم گیری
- ناتوانی در برنامه ریزی فعالیت های پیچیده و یا پی در پی
۳) اختلال توانایی visuospatial:
- ناتوانی در تشخیص چهره و یا اشیاء معمول و یا ناتوانایی در پیدا کردن اشیایی که در دید مستقیم چشم قرار دارند
- ناتوانی در عملکردهای ساده مانند جهتی که باید لباس ها را به تن کنند.
۴) اختلال در زبان، خواندن و نوشتن:
- ناتوانی در پیدا کردن کلمات رایج و معمول در زمان صحبت کردن
- اشتباهات گفتاری، املایی و نوشتاری
۵) تغییر در شخصیت و رفتار:
- تغییرات خلق و خوی خارج از شخصیت، از جمله بیقراری، علاقه، انگیزه و ابتکار کم، بی تفاوتی و کناره گیری اجتماعی
- کاهش احساس همدلی
- رفتارهای غیر قابل قبول اجتماعی، اعمال اجبار و وسواس
مراحل بیماری آلزایمر
پیشرفت آلزایمر را می توان به سه مرحله اساسی زیر تجزیه کرد:
- مرحله پیش بالینی (هیچ علامت یا نشانه در این مرحله وجود ندارد)
- اختلال شناختی خفیف
- زوال عقل
انجمن آلزایمر، این ۳ مرحله را بر اساس شدت علائم، از خفیف تا بسیار شدید، به ۷ مرحله زیر تقسیم کرده است.
- بدون اختلال
- زوال شناختی بسیار خفیف
- زوال شناختی خفیف
- زوال شناختی متوسط
- زوال شناختی نسبتا شدید
- زوال شناختی شدید
- زوال شناختی بسیار شدید
معمولا در مرحله چهارم از این مراحل هفتگانه، بیماری توسط پزشک و اطرافیان بیمار تشخیص داده می شود.
شیوع این بیماری
در ایالات متحده، سرشماری اخیر، محققان را قادر ساخته تا برآوردی از میزان افراد مبتلا به این بیماری به دست آورند. در سال ۲۰۱۰، ۴٫۷ میلیون نفر از افراد بالای ۶۵ سال در ایالات متحده به بیماری آلزایمر مبتلا بوده اند. گزارش آماری سال ۲۰۱۳ از انجمن آلزایمر نشان می دهد که این نسبت جمعیتی تحت تاثیر قرار گرفته است. در این آمارهای آمده است که بیش از یک دهم افراد در گروه سنی بالای ۶۵ سال و حدود یک سوم از افراد بالای ۸۵ سال به این بیماری مبتلا هستند.
در گزارش ارائه شده توسط این انجمن در سال ۲۰۱۳ آمده است که گزارش دقیقی از مبتلایان به آلزایمر در ایران وجود ندارد، اما با توجه به جمعیت سالمندان ایران، تخمین زده می شود که بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر در ایران بیماری فراموشی داشته باشند.
عوامل خطر بیماری آلزایمر
برخی از عوامل وجود دارند که تنها در افراد مبتلا به این بیماری دیده می شوند. بنابراین محققان تصور می کنند که شاید این عوامل با بیماری فراموشی یا زوال عقل ارتباط مستقیم داشته باشد. برخی از این عوامل قابل پیشگیری و یا قابل اصلاح هستند. به عنوان مثال کاهش خطر ابتلا به دیابت یا بیماری های قلبی ممکن است به نوبه خود به کاهش خطر زوال عقل کمک کنند.
به طور کلی عوامل خطر مرتبط با بیماری آلزایمر عبارتند از:
عوامل خطر غیر قابل اجتناب
- سن: این اختلال به احتمال زیاد در افراد مسن که بیشتر از ۸۵ سال سن دارند شایع تر است.
- سابقه خانوادگی (توارث ژن): داشتن آلزایمر در خانواده با خطر بالاتر ابتلای سایر افراد همراه است. این دومین عامل خطر پس از سن است.
- داشتن یک ژن خاص (الکترونیکی آپولیپوپروتئین و یا ژن APOE): داشتن این ژن در بدن به ژنتیک خاص افراد بستگی دارد. افرادی که این ژن را دارند بین سه تا هشت برابر بیش از افراد بدون ژن در معرض خطر هستند. ژن های متعدد دیگری نیز با بیماری آلزایمر در ارتباط هستند.
عوامل بالقوه قابل اجتناب و یا قابل اصلاح
- عواملی که خطر بیماری های عروقی را افزایش می دهند: بیماری هایی از جمله دیابت، کلسترول بالا و فشار خون بالا می توانند خطر فراموشی را افزایش دهند. این عوامل خطر ابتلا به سکته مغزی، که خود می تواند به نوع دیگری به زوال عقل منجر شود را افزایش می دهند.
- پیشرفت تحصیلی و شغلی پایین
- ضربه به سر: آسیب های مغزی لزوما منجر به آلزایمر نمی شوند. اما تحقیقات نشان می دهد که خطر ابتلا به این اختلال با داشتن سابقه آسیب به سر مرتبط است.
- اختلالات خواب: مشکلات تنفس در خواب و آپنه خواب نیز به شکل گیری بیماری فراموشی کمک می کنند.
آلزایمر زودرس
پشت بیماری زودرس و خانوادگی آلزایمر، ژنتیک قرار دارد. این عامل معمولا بین سنین ۳۰ تا ۶۰ سال موجب بروز فراموشی می شود. البته شیوع این نوع از آلزایمر بسیار کم است و تنها کمتر از ۵٪ از تمام موارد آلزایمر را این گروه تشکیل می دهند.
آزمایش و تشخیص بیماری آلزایمر
تشخیص بیماری آلزایمر ساده نیست. هیچ آزمایش تشخیصی اختصاصی نیز برای آن وجود ندارد. به همین دلیل، اولین چیزی که پزشکان انجام می دهند این است که سایر مشکلاتی که ممکن است علائم و نشانه های روانی ایجاد کنند را رد می کنند. پزشکان در گام اول بررسی های زیر را انجام می دهند:
- بررسی سابقه بیمار (در مورد علائم و فعالیت های روزانه سوال می پرسد)
- انجام معاینه فیزیکی برای پیدا کردن نشانه هایی مانند بیماری سکته مغزی، بیماری قلبی و یا کلیوی
- بررسی عملکرد عصبی با آزمایش تعادل، حواس و رفلکس
با توجه به آنچه که پزشک چک می کند، برای تشخیص دیگر آزمایشات عبارتند از:
- آزمایش نمونه خون و ادرار
- اسکن مغزی (احتمالا CT، MRI اسکن و EEG)
- گاهی اوقات علائم زوال عقل به یک اختلال ارثی مانند بیماری هانتینگتون مربوط می شود. بنابراین آزمایش ژنتیک ممکن است انجام شود. برای برخی نیز آزمایشاتی برای تشخیص سایر اختلالات روانی مانند افسردگی انجام می شود.
آزمایش های اولیه بالا برای تشخیص بیماری آلزایمر کافی نیستند، بلکه برای رد کردن سایر مشکلات، قبل از شروع زوال عقل ناشی از AD، میزان کاهش حافظه و عملکرد ذهنی (تست شناختی) نیز انجام می شود.
درمان و پیشگیری از بیماری آلزایمر
هیچ درمان شناخته شده ای برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. بلکه درمان های موجود از مرگ سلولهای مغزی در زوال عقل جلوگیری کرده و یا آن ها را معکوس می کنند. با این وجود، بسیاری از مداخلات درمانی برای کمک به افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، موجب کسب توانایی بیشتر در زندگیشان می شود.
انجمن آلزایمر، موارد زیر را به عنوان عناصر مهم مراقبت از زوال عقل معرفی کرده است:
- مدیریت مؤثر و حمایت از بیمار در هر شرایطی
- برنامه ریزی برای مراقبت روزانه از بیمار
- حمایت و پشتیبانی صحیح از بیمار
دارودرمانی
هیچ دارویی اصلاح کننده ای برای این بیماری وجود ندارد. اما برخی از گزینه های ممکن است علائم آن را کاهش و به بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. چهار دارو که در یک کلاس به نام کولین استراز قرار دارند، داروهای تایید شده برای تسکین علام هستند. این داروها عبارتند از:
- دونپزیل
- گالانتامین
- ریواسیتگمین
- تاکرین
نوع دیگری از دارو به نام ممانتین، که یک آنتاگونیست گیرنده های NMDA است، ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با مهارکننده های کولین استراز برای درمان آلزایم مورد استفاده قرار گیرد.
پیشگیری از این بیماری
تحقیقات بسیاری در مورد عوامل خطر مرتبط با بیماری آلزایمر وجود دارد. بنابراین ممکن است تغییر در شیوه زندگی، به طور بالقوه خطر ابتلا را کاهش داده و باعث شود بتوانیم از زندگی لذت بیشتری ببریم. بنابراین با انجام چند گام زیر از عوامل خطر و پس از آن ابتلا به آلزایمر جلوگیری کنید:
- حفظ سلامت قلب
- رعایت رژیم غذایی سالم و غنی از میوه ها و سبزیجات
- داشتن فعالیت بدنی
- داشتن فعالیت ذهنی (مانند انجام دادن کارها با دست چپ برای راست دست ها و برعکس و یا انجام بازی های فکری و حل جدول)