بیماری شاگاس یک عفونت ناشی از یک انگل تک یاخته ای است که می تواند به تغییرات پوستی و التهاب حاد منجر شده و در نهایت باعث عفونت و التهاب بسیاری از بافت های دیگر بدن، به خصوص قلب و دستگاه گوارش شود. این بیماری در سال ۱۹۰۹ به نام دکتر کارلوس شاگاس نام گذاری شده است. این بیماری در سه سطح حاد، خفیف یا بدون علائم که ممکن است حدود دو ماه به طول انجامد، تقسیم بندی می شود. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت اطلاعات زیر را در مورد این بیماری کسب خواهید کرد:
- چه چیزی باعث بیماری شاگاس می شود؟
- آیا بیماری شاگاس مسری است؟
- عوامل خطر ابتلا به بیماری شاگاس چیست؟
- نشانه ها و علائم بیماری شاگاس چیست؟
- درمان بیماری شاگاس چیست؟
- عوارض ناشی از بیماری شاگاس چیست؟
- آیا این بیماری واکسن دارد؟
تاریخچه بیماری شاگاس
بیماری شاگاس اولین بار توسط دکتر کارلوس شاگاس، در سال ۱۹۰۹ کشف شد. شاگاس کشف کرد که انگل متهتن کروز پس از نشستن حشرات بر روی مدفوع حیوانات وارد بدن حشره شده و با نیش حشره آلوده بر روی پوست انسان، به بدن آن ها منتقل می شود. در این فرایند حشره ناقل پاتوژن، و انسان یا پستانداری که بیماری به آن منتقل می شد میزبان نام گذاری شد. شاگاس اولین دانشمندی بود که تمام جنبه های یک بیماری عفونی را کشف کرد.
بیماری شاگاس trypanosomiasis آمریکا نیز نامیده می شود. زیرا این بیماری به طور عمده در آمریکا و بیشتر در مرز بین آمریکا مرکزی و ایالات متحده (به عنوان مثال، آرژانتین و بولیوی) شیوع دارد. این بیماری در این مناطق توسط ساس های بوسه زن منتقل می شود. به همین دلیل شاگاس در این مناطق همه گیر است. این بیماری در مرکز و جنوب امریکا نیز نسبتا شایع است. آمار افراد آلوده به بیماری شاگاس در سراسر جهان بین ۷٫۷ تا ۱۵ میلیون نفر است. از بین افراد آلوده کودکان بیشتر علائم حاد را از خود نشان می دهند.
چه چیزی باعث بیماری شاگاس می شود؟
بیماری شاگاس، توسط یک انگل تک یاخته به نام متهتن کروز ایجاد می شود. عفونت زمانی در انسان رخ می دهد که یک حشره ناقل (عمدتا ساس های بوسه زن و یا سایر اشکالات این خانواده از حشرات) که بر روی مدفوع حیوانات نشسته است، پوست انسان را نیش بزند. پس از نیش زدن، حشره که ناقل بیماری است، انگل را به میزبان خود یعنی بدن انسان وارد می کند. گاهی اوقات، انگل از طریق سلول های مخاطی دهان و یا راه هایی هوایی و توسط عمل بلع یا تنفس وارد بدن می شوند.
زمانی که حشره پوست را نیش می زند، قرمزی و تورم در پوست ایجاد می شود. اگر انگل بتواند به جریان خون راه پیدا کند می تواند ارگان های مختلف بدن به ویژه ساختار عضلانی اندام ها را نیز درگیر کند. تکثیر انگل در نهایت باعث بروز علائم مزمن مربوط به ارگان و یا اندام خاص درگیر در بیماری می شود. این علائم مزمن می تواند شامل نارسایی قلبی، آریتمی ها، تحرک ضعیف دستگاه گوارش یا مرگ باشد.
آیا بیماری شاگاس مسری است؟
بیماری شاگاس، بیماری مسری محسوب نمی شود. زیرا از انسان به انسان قابل انتقال نیست. انگل ناقل این بیماری برای ورود به بدن تقریبا همیشه نیاز به نیش حشراتی مانند ساس های بوسه زن دارد. با این حال گزارش ها نشان می دهد که این بیماری از طریق انتقال خون، پیوند عضو و از طریق جفت به نوزاد منتقل می شود. خوشبختانه، این اشکال انتقال بسیار به ندرت رخ می دهند.
همه اشکالات ساس های بوسه زن با انگل متهتن کروز آلوده نیستند. بنابراین هر نیشی نمی تواند باعث ایجاد این عفونت شود. در واقع انتقال این انگل به انسان کار ساده ای نیست.
عوامل خطر ابتلا به بیماری شاگاس چیست؟
زندگی در یک منطقه که در آن گسترش این بیماری فراوان است یک عامل خطر عمده برای ابتلا به بیماری شاگاس است. چنین مناطق فقیر نشینی بیشتر در مکزیک، آمریکای مرکزی و جنوبی یافت می شود. عامل خطر دیگر انتقال خون در این مناطق است. ضمن این که بیمارانی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. بدن بعضی از زنان عفونی با شاگاس مزمن (که جمعیت آن ها حدود ۱۰٪ کل بیمارن است) ممکن است انگل را به نوزادان خود (بیماری مادرزادی شاگاس) انتقال دهند. همچنین، خوردن غذاهای نشسته که با مدفوع حیوانات آلوده است، ممکن است بیماری شاگاس (بیماری منتقله از غذا) را ایجاد کند.
نشانه ها و علائم بیماری شاگاس چیست؟
علائم و نشانه هایی این بیماری بسیار متغیر است و حتی ممکن است هیچ نشانه ای نداشته باشد. اولین علائم و نشانه هایی که در مرحله حاد رخ می دهند شامل موارد زیر می باشند:
- تورم و یا قرمزی در محل عفونت پوستی
- جوش های پوستی
- تورم غدد لنفاوی
- تب
- سردرد و بدن درد
- خستگی
- تهوع، استفراغ، و یا اسهال
- ناراحتی و یا درد شکم
- بزرگ شدن کبد و یا طحال
- تورم بدون درد یک طرفه بافت های اطراف چشم
- مشاهده تغییراتی در نوار قلب
- دردهای عضلانی
اکثر افرادی که علائم حاد بالا را دارند، حدود سه تا هشت هفته بعد، به خودی خود بهبود پیدا می کنند. اما گه گاهی هم، با وجود عملکرد ضعیف در سیستم ایمنی بدن، عفونت های حاد، علائم مزمن ایجاد می کنند.
اغلب محققان معتقدند که بیشتر بیماران در فاز میانی یا نامشخص بدون علامت قرار دارند. این مرحله ممکن است به گونه ای رخ دهد که فرد هرگز علائم آن را احساس نکند. اما حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد بیمارن نیز علائم مزن این بیماری را تجربه می کنند. برخی از محققان فاز مزمن بیماری شاگاس را به HIV یا AIDS تشبیه می کنند. در حالی که اچ آی وی یا ایدز به آرامی به سیستم ایمنی بدن حمله می کند، بیماری شاگاس به آرامی به قلب و بافت های دستگاه گوارش حمله ور می شود. اما برخی از محققان این مقایسه را صحیح نمی دانند.
علائم مزمن شاگاس با توجه به اندام آسیب دیده متفاوت است. در اکثر موارد، قلب یا دستگاه گوارش (یا هر دو) علائم جدی نشان می دهند. علائم مزمن بیماری شاگاس شامل موارد زیر است:
- نامنظم بودن ضربان قلب
- تپش قلب (احساس ضربان غیر طبیعی در قلب)
- غش (سنکوپ)
- کاردیومیوپاتی (بیماری مزمن عضله قلب)
- نارسایی احتقانی قلب (گشاد شدن قلب)
- تنگی نفس
- نفخ
- سکته مغزی
- مرگ ناگهانی
- دردهای مزمن شکمی
- یبوست مزمن
- اتساع مری یا کولون
- مشکل بلعیدن
این علائم ناشی از آسیب به عضوی است که انگل به صورت مداوم در بافت آن وجود دارد. واکنش بدن به این انگل نیز التهاب مزمن است. التهاب مزمن نیز موجب تاثیر بر سلول های عصبی یا نورون ها در این بافت شده و تغییراتی در هدایت الکتریکی قلب (آریتمی) و کارکرد ضعیف عضلانی در روده ایجاد می کند.
درمان بیماری شاگاس چیست؟
درمان بیماری شاگاس در اغلب موارد به مرحله بیماری و سن بیمار بستگی دارد. درمان فاز حاد با داروهای ضد انگلی انجام می شود. داروهای تجویزی مانند بنزیمیدازول و نیفورتیموکس ممکن است در از بین بردن و یا کاهش انگل در بدن نقش داشته باشند. برخی از پزشکان هم معتقدند که گاها انگل ها به دارو مقاوم می شوند و هرگز کامل از بین نمی روند. به همبن دلیل محققان مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریک (CDC) توصیه می کند که حتما برای افراد مبتلا به عفونت حاد شاگاس، عفونت مادرزادی، افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، و برای همه کودکان مبتلا به عفونت مزمن، از دارو درمانی استفاده شود. ضمن این که طرح درمان برای بزرگسالان بالای ۵۰ سال باید با احتیاط انجام شود.
عوارض ناشی از بیماری شاگاس چیست؟
عوارض بسیاری با وجود این بیماری در فاز مزمن، در بدن ایجاد می شود. بیشتر عوارض ایجاد شده توسط این انگل و این بیماری بر روی تغییرات عضلانی (آتروفی عضلانی، فیبروز، و التهاب) ناشی از انگل در دو ارگان اصلی بدن یعنی قلب، و دستگاه گوارش رخ می دهد. در نتیجه، نارسایی قلبی و مری و بزرگ شدن روده بزرگ (مگاازوفاگوس و مگاکولون) عوارض جدی بیماری شاگاس هستند. این تغییرات می توانند منجر به ضعف، بلع دردناک، درد شکم، و مرگ شوند. سایر ارگان ها مانند حالب و مجرای صفراوی نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
آیا این بیماری واکسن دارد؟
متاسفانه در حال حاضر هیچ واکسنی برای این بیماری وجود ندارد. اما راه هایی برای پیشگری از ابتلا به آن وجود دارد. به عنوان مثال استفاده صحیح از حشره کش ها و رعایت نظافت در منزل می تواند گام مهمی برای پشیگیری باشند. محل زندگی نیز در ابتلا به بیماری شاگاس نقش دارد. برای مثال، دیوارهای گچی که به درستی مهر و موم نشده اند و دارای منفذ می باشند و یا سقف های فلزی تکه ای مانند شیروانی و یا سقف های کاهگلی موجب می شوند ضمن ورود حشرات، نتوان خانه را به خوبی تمیز کرد. مطالعات متعدد نشان می دهد که تمیز نگه داشتن و برطرف کردن اشکالات خانه، یک راه موثر برای جلوگیری از بیماری شاگاس است. علاوه بر این، مواد دافع حشرات و حشره کش ها نیز ممکن است شانس ابتلا به این بیماری را با دفع و یا کشتن ناقل بیماری، کاهش دهند.