عفونت کلیه (پیلونفریت) یک بیماری دردناک و ناخوشایند است که از ورود باکتری از مثانه به یک یا هر دو کلیه ناشی می شود. این عفونت از التهاب مثانه، که یکی از رایج ترین عفونت های مثانه است و درد زیادی دارد نیز جدی تر است. اگر عفونت کلیه درمان نشود، می تواند بدتر شده و باعث صدمه دائمی به کلیه ها شود. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد نشانه ها، علل، تشخیص، درمان، عوارض و پیشگیری از عفونت کلیه صحبت خواهیم کرد.
نشانه های عفونت کلیه
علائم و نشانه های عفونت کلیه، معمولا به سرعت و در عرض چند ساعت یا چند روز ایجاد می شوند. علایم شایع این بیماری عبارتند از:
- درد و ناراحتی در پهلو، کمر و یا در اطراف ناحیه تناسلی
- تب بالا (ممکن است این تب تا ۳۹٫۵ درجه سانتی گراد نیز برسد)
- لرز و رعشه
- احساس خستگی یا ضعف زیاد
- کاهش اشتها
- احساس بیماری
- اسهال
در صورتی که در کنار این بیماری، التهاب مثانه یا اورتریت (عفونت مجرای ادرار) نیز وجود داشته باشد، علائم بیشتر خواهد شد. این علائم اضافی عبارتند از:
- درد و یا حس سوزش در هنگام ادرار کردن
- نیاز به ادرار کردن مکرر یا فوری
- احساس عدم تخلیه کامل ادرار
- خون در ادرار
- کف آلود بودن و یا استنشاق بوی بد از ادرار
- درد زیر شکم
علائم عفونت کلیه در کودکان
کودکان مبتلا به عفونت کلیه ممکن است علائم اضافی زیر را داشته باشند:
- کمبود انرژی
- کج خلقی
- کاهش اشتها یا استفراغ
- کاهش نرخ رشد
- درد شکم
- یرقان (زردی پوست و سفیدی چشم)
- خون در ادرار
- بوی ناخوشایند ادرار
- شب ادراری
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که تبتان بالا رفت و یا درد مداوم داشتید و یا تغییری در الگوی ادرار کردنتان ایجاد شد حتما به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که علائم ذکر شده برای عفونت کلیه در فرزندتان مشاهده شد، بلافاصله او را به پزشک برسانید. وجود خون در ادرار نیز همیشه باید توسط پزشک بررسی شود. فراموش نکنید که برای جلوگیری از ایجاد عوارض این بیماری بر روی کلیه ها، درمان باید هر چه سریع تر آغاز شود.
علل عفونت کلیه
عفونت کلیه زمانی اتفاق می افتد که باکتری کلیه های را آلوده کند. این باکتری ها معمولا از یک نوع خاص به نام باکتری E. coli هستند، که در روده زندگی می کنند. این باکتری ها از طریق باز کردن مجرای ادرار و حرکت به سمت بالا از طریق دستگاه ادراری، ابتدا مثانه را آلوده کرده و سپس کلیه ها را عفونی می کنند.
یک فرضیه نیز وجود دارد که نشان می دهد، این باکتری ها می توانند به طور تصادفی با گسترش از مقعد، خود را به مجرای ادراری برسانند. این اتفاق زمانی می افتد که در هنگام تمیز کردن خود با دستمال کاغذی، دستمال آلوده را به ناحیه تناسلی تماس دهید. گاهی این باکتری از طریق رابطه جنسی نیز منتقل می شود.
در موارد نادر، عفونت کلیه می تواند در اثر ورود باکتری ها یا قارچ آلوده از پوست و گسترش عفونت به جریان خون، خود را به کلیه ها رسانده و آن ها را آلوده کنند. این نوع از عفونت معمولا فقط در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند رخ می دهد.
چه کسانی بیشتر به این عفونت مبتلا می شوند؟
زنان و کودکان بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت کلیه، و همچنین سایر عفونت های دستگاه ادراری مانند التهاب مثانه هستند.
در زنان، نسبت به مردان، مجرای ادرار به مقعد نزدیکتر است. به همین دلیل ورود باکتری به صورت تصادفی از مقعد به مجاری ادراری ساده تر انجام می شود. علاوه بر این مجاری ادراری در زنان کوتاه تر از مردان است. به دلیل این که دستگاه تناسلی خارجی مردان بلند تر است و مجاری ادراری نیز از همین مسیر می گذرد. این موضوع باعث می شود که باکتری در زنان برای رسیدن به مثانه و کلیه کار ساده تری داشته باشد. عوامل دیگر نیز می توانند شما را بیشتر در معرض خطر بروز عفونت کلیه قرار دهند. این عوامل عبارتند از:
- داشتن بیماری هایی مانند سنگ کلیه و بزرگی پروستات که موجب ایجاد انسداد و یا مانع در دستگاه ادراری می شوند. در کودکان مبتلا به یبوست نیز خطر ابتلا به عفونت افزایش می یابد.
- داشتن اختلال در دستگاه ادراری
- داشتن بیماری هایی مانند آسیب به طناب نخاعی که مانع از تخلیه کامل مثانه می شوند. این موضوع می تواند باعث شود باکتری در مثانه بماند و به سادگی با تکثیر از خود در بدن گسترش پیدا کند.
- داشتن سیستم ایمنی ضعیف شده بر اثر عواملی مانند دیابت نوع ۲ و یا اثر جانبی شیمی درمانی
- داشتن عفونت در غده پروستات که به نام پروستاتیت شناخته می شود. این عفونت می تواند از غده پروستات به کلیه ها سرایت کند.
- داشتن سوند ادراری (یک لوله باریک انعطاف پذیر است که برای تخلیه ادرار وارد مثانه می شود)
- زنانی که فعالیت جنسی زیادی دارند در معرض خطر ابتلا قرار می گیرند. زیرا مقاربت جنسی می تواند مجرای ادرار را تحریک کرده و اجازه ورود باکتری ها به مثانه را صادر کند.
- مردانی که رابطه جنسی مقعدی دارند، بیشتر در معرض خطر ورود باکتری به مثانه قرار دارند.
- بارداری می تواند تغییرات فیزیکی ایجاد کرده و جریان ادرار را آهسته کند. این موضوع باعث می شود ادرار در بدن مانده و باکتری راحت تر به کلیه ها راه پیدا کند.
- ختنه زنان یک عمل غیر قانونی است که در آن آلت تناسلی زنانه بریده می شود. این موضوع نیز امکان ابتلا به این عفونت را افزایش می دهد.
تشخیص عفونت کلیه
برای تشخیص این عفونت علاوه بر اندازه گیری فشار خون، درجه تب و بررسی سابقه بیمار از روش های زیر استفاده می شود:
آزمایش ادرار
آزمایش ادرار می تواند به تشخیص عفونت دستگاه ادراری (UTI) کمک کند. در این آزمایش با نمونه گیری از ادرار و بررسی های میکروسکوپی وجود یا عدم وجود باکتری و حتی نوع باکتری نیز تعیین می شود. آزمایش ادرار می توان عفونت سایر بخش های سیستم ادراری مانند مثانه را نیز تشخیص دهد. برای تشخیص صحیح بیماری علاوه بر مثبت بودن جواب این آزمایش تب و یا درد در پهلو نیز ممکن است وجود داشته باشد.
مراقبت های بیمارستانی
پزشک ممکن است در صورت وجود عوامل زیر شما را برای اکسن بیشتر به بیمارستان ارجاع دهد:
- علائم با درمان آنتی بیوتیک بهتر نشود.
- علائم به طور ناگهانی بد و بدتر شود.
- دچار علائمی شوید که معمولا با عفونت کلیه همراه نیستند.
- در معرض خطر عوارض ناشی از عفونت کلیه باشید.
کودکان مبتلا به عفونت ادراری مکرر نیز برای آزمایش های بیشتر به بیمارستان ارجاع می شوند. در این شرایط، اسکن دستگاه ادراری برای بررسی نشانه هایی بیماری انجام می شود. این اسکن ها شامل موارد زیر می باشند:
- سی تی کامپیوتری (CT اسکن): در طی این آزمایش یک اسکنر تشکیل شده از اشعه X متصل به یک کامپیوتر برای جمع آوری تصویر دقیق از دستگاه ادراری بر روی بدن، اسکن انجام می دهد.
- سونوگرافی: در این آزمایش، با استفاده از امواج صوتی یک تصویر از داخل بدن تهیه می شود.
- اسکن ایزوتوپ: که در آن یک ماده حاجب به جریان خون تزریق شده و سپس عکس اشعه X گرفته می شود.
درمان عفونت کلیه
اغلب افراد مبتلا به عفونت کلیه با مصرف یک دوره آنتی بیوتیک و احتمالا مسکن درمان می شوند. اما اگر با وجود مصرف این داروهای تب و درد شکم، کمر یا دستگاه تناسلی مداوم بود، و یا اگر متوجه تغییر الگوی معمول ادرار کردن خود شدید باید مجددا به پزشک مراجعه کنید.
همه کودکان دارای نشانه های عفونت ادراری (UTI) از جمله التهاب مثانه، و یا عفونت کلیه، باید خارج از نوبت پزشک متخصص کودکان را ملاقات کنند.
داروها
آنتی بیوتیک ها
استفاده یک دروه ۷ یا ۱۴ روزه از قرص یا کپسول آنتی بیوتیک خط اول درمان عفونت کلیه است. برای بسیاری از افراد، به غیر از زنان باردار، آنتی بیوتیکی به نام سیپروفلوکساسین یا کوآموکسیکلاو توصیه می شود. با این حال، آنتی بیوتیک های دیگر نیز ممکن است استفاده شود. عوارض جانبی شایع سیپروفلوکساسین شامل حالت تهوع و اسهال است.
کوآموکسیکلاو می تواند اثر قرص های ضد بارداری را کم کند. بنابراین ممکن است در طول درمان نیاز به استفاده از روش دیگری برای جلوگیری از حاملگی باشید. استفاده ۱۴ روزه از یک آنتی بیوتیک به نام سفالکسین برای زنان باردار توصیه می شود.
با شروع درمان، بلافاصله احساس بهبودی خواهید کرد. اما برای درمان کامل باید دوره کامل دارو که حدودا ۲ هفته است را مصرف کنید. اگر نشانه ها بعد از مصرف دارو و ظرف ۲۴ ساعت بهتر نشد مجددا به پزشک مراجعه کنید.
مسکن ها
استفاده از مسکن هایی مانند پاراستامول در از بین بردن علائم درد و تب موثر هستند. استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن برای از بین بردن درد در هنگام عفونت کلیه، معمولا توصیه نمی شود. دلیل این موضوع این است که این داروها ممکن است خطر ابتلا به مشکلات دیگر کلیه را افزایش دهند.
خود مراقبتی
زمانی که عفونتی در کلیه ها وجود دارد برای تخلیه کامل مثانه بهتر است به جای توالت فرنگی از توالت ایرانی استفاده کنید. مقدار زیادی مایعات بنوشید. زیرا که با مرطوب شدن بدن باکتری ها ساده تر دفع می شوند. باید به قدری مایعات بنوشید که رنگ ادرارتان کم رنگ و شفاف شود. در طول دوره درمان نیز باید تغذیه مناسب داشته باشید تا بدنتان برای مبارزه با باکتری قوی باشد.
عوارض عفونت کلیه
بیشتر عفونت های کلیه با موفقیت و بدون عوارض درمان می شوند. هر چند برای برخی از افراد ممکن است مشکلات بیشتری ایجاد کنند. عوارض عفونت کلیه نادر است. اما داشتن شرایط زیر خطر ایجاد عوارض را افزایش می دهد:
- کودکان
- افراد بالای ۶۵ سال
- بارداری
- افراد مبتلا به دیابت، بیماری مزمن کلیوی و یا کم خونی داسی شکل
- افرادی که پیوند کلیه داشته اند (به خصوص در سه ماه اول پس از پیوند)
- سیستم ایمنی ضعیف
به طوری کلی عوارض ناشی از عفونت کلی به شرح زیر می باشند:
آبسه کلیه
آبسه کلیه نادر است. اما از جمله عوارض جدی عفونت کلیه می باشد. در آبسه کلیه، چرک در درون بافت کلیه ایجاد می شود. اگر مبتلا به دیابت باشید بیشتر در معرض خطر ابتلا به آبسه کلیه هستید.
علائم آبسه کلیه شبیه به عفونت کلیوی است. متداول ترین علائم آبسه عبارتند از:
- تب بالای ۳۸ درجه سانتی گراد
- لرز
- درد شکم
- کاهش اشتها
- درد هنگام دفع ادرار
آبسه کلیه به طور بالقوه جدی است. چون باکتری ها موجود در داخل آبسه می توانند به سایر قسمت های بدن مانند جریان خون و ریه گسترش یافته و کشنده باشند. آبسه های کوچکتر، معمولا با آنتی بیوتیک درمان می شوند. اما برای آبسه های بزرگ معمولا جراحی مورد نیاز است. در این عمل چرک از طریق یک سوزن که به کلیه وارد شده است، تخلیه می شود.
مسمومیت خونی
مسمومیت خون (سپسیس) یکی دیگر از عوارض نادر، اما بالقوه کشنده عفونت کلیه است. این اتفاق زمانی می افتد که باکتری ها از کلیه ها به جریان خون سرایت کرده باشند. هنگامی که باکتری وارد خون می شود، عفونت می تواند به هر بخشی از بدن از جمله تمام ارگان های مهم راه پیدا کند. علائم مسمومیت خون در اثر عفونت کلیه عبارتند از:
- فشار خون پایین، که باعث می شود احساس سرگیجه در زمان ایستادن ایجاد شود.
- گیجی
- تعریق مفرط
- لرزش غیر قابل کنترل
- تب بالا یا پایین آمدن درجه حرارت بدن از ۳۶ درجه سانتی گراد
- رنگ پریدگی پوست
- ضربان سریع قلب
- تنگی نفس
اگر در حال مصرف برخی از داروهای دیابت، مثل متفورمین و یا آنزیم مهار کننده-تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE) هستید، در زمان مسموم شدن خون باید مصرف آن ها را به طور موقت متوقف کنید. زیرا ممکن است آسیب شدید کلیوی ایجاد شود.
عفونت شدید
یکی دیگر از عوارض نادر و بالقوه کشنده عفونت کلیه، یک بیماری به نام پیلونفریت آمفیزماتو (EPN) است. EPN یک عفونت شدید است، که در آن بافت های کلیه به سرعت از بین می رود و باکتری عامل عفونت شروع به انتشار یک گاز سمی در داخل کلیه ها می کند. علت دقیق EPN نامشخص است، اما تقریبا در همه موارد در افراد مبتلا به دیابت مشاهده شده است. درمان معمول برای این عفونت عمل جراحی برای برداشتن بخشی از کلیه یا تمام کلیه است.
نارسایی کلیه
در موارد بسیار نادر، عفونت کلیه می تواند آسیب شدید کلیوی که منجر به نارسایی کلیه می شود، ایجاد کند. نارسایی کلیه به معنی توقف کارکرد کلیه ها می باشد. نارسایی کلیه به طور بالقوه کشنده است. اما می توان آن را با دیالیز یا پیوند کلیه درمان کرد.
مشکلات دیگر
عفونت کلیه همچنین می تواند عوارض دیگری، از جمله فشار خون بالا یا زایمان زودرس ایجاد کند.
جلوگیری از عفونت کلیه
بهترین راه برای جلوگیری از عفونت کلیه، دور نگه داشتن مثانه و پیشابراه از باکتری است. برای انجام این کار اقدامات زیر را انجام دهید:
- مایعات فراوانی بنوشید
- به محض اینکه احساس کردید نیاز به ادرار کردن دارید، به دستشویی بروید.
- زمان خشک کردن خود دستمال را از جلو به سمت عقب بکشید.
- هر روز و قبل از رابطه جنسی، ناحیه تناسلی خود را بشویید.
- مثانه تان را پس از رابطه جنسی خالی کنید.
- یبوست را درمان کنید.
- اگر زیاد عفونت دستگاه ادراری می گیرید از کاندوم و اسپرم کش ها استفاده نکنید. اسپرم کش می تواند تولید باکتری را تحریک کند. کاندوم های روغنی نیز دقیقا موجب تحریک باکتری می شوند.