بیماری کزاز در اثر ورود باکتری کلستریدیوم تتانی به بدن ایجاد می شود. این باکتری از طریق زخم های مستقیمی که با فلزات زنگ زده و ناخن روی پوست ایجاد شده اند به بدن منتقل می شود. کزاز یک بیماری خطرناک و تهدیدکننده است که میزان تلفات بسیار بالایی دارد (تقریباً ۱۱٪). هنگامی که باکتری ها به بدن دسترسی پیدا کنند، به سرعت اعصاب مغزی را درگیر کرده و منجر به اسپاسم عضلانی کزازی می شوند. در صورت درگیر شدن عضلات تنفسی (یا دیافراگم) در این اسپاسم ممکن است مرگ رخ دهد. خوشبختانه واکسن کزاز کشف شده و تا حدود زیادی می تواند از ابتلا به این بیماری جلوگیری کند. اما گاهی پس از تزریق این واکسن برای برخی از افراد عوارض جانبی ایجاد می شود. ما قصد داریم تا در ادامه بیشتر در مورد عوارض جانبی واکسن کزاز صحبت کنیم.
پزشکان به منظور جلوگیری از ابتلا به این عفونت کشنده، معمولا پس از قرار گرفتن در معرض فلز زنگ زده یا هرگونه صدماتی که بدن را در معرض اسپورهای کلستریدیوم قرار می دهد، تزریق واکسن کزاز را تجویز می کنند. توکسوئیدهای کزاز بخشی از پروتکل ایمنی فعال در نظر گرفته می شوند. با این حال استفاده از این واکسن نمی تواند به صورت مادام العمر از بدن در برابر ابتلا به کزاز محافظت کند بلکه برای این که بیمار نشوید باید در فواصل زمانی منظم، سطح آنتی بادی های این بیماری را در سرم متعادل نگه دارید.
البته تزریق واکسن کزاز ممکن است برای برخی از افراد عوارض جانبی در پی داشته باشد. ما در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد این عوارض صحبت کنیم.
مهمترین عوارض جانبی واکسن کزاز
واکسن کزاز از توکسوئید کزاز تشکیل شده است که تولید آنتی بادی در بدن انسان را القا می کند و معمولاً به عنوان بخشی از واکسیناسیون DPT ( واکسن بیماری های دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) به همه کودکان کم سن تزریق می شود. اگر در دوران کودکی توکسوئید کزاز را به عنوان بخشی از واکسن DPT دریافت کرده باشید، باید هر ۱۰ سال یک بار برای تقویت آنتی بادی های این بیماری در خون، تزریق را تکرار کنید. تقریبا تمام مردم جهان به واکسیناسیون کزاز دسترسی دارند.
اگرچه تزریق این واکسن برای بیشتر افراد نسبتاً بی خطر است؛ اما گاهی ورود توکسوئیدهای این بیماری به بدن برخی از افراد مستعد که از نظر ژنتیکی آمادگی عوارض جانبی را دارند؛ مشکل ساز می شود. بیشتر عوارض جانبی ناشی از تزریق واکسن کزاز بدون نیاز به مداخله پزشکی رفع شده و جزئی هستند. با این حال درصد کمی از افراد ممکن است واکنش های بدنی شدیدی را در پی تزریق این واکسن تجربه کنند.
عوارض جانبی رایج گزارش شده پس از تزریق واکسن کزاز عبارتند از:
احساس درد و سفتی در ناحیه تزریق
بسیاری از واکسن هایی که از طریق عضلانی به بدن تزریق می شوند؛ درد و سفتی در محل تزریق را به همراه دارند. پس این عارضه نسبتاً شایع است. داده های کلینیکی نشان می دهند که بیش از ۷۵٪ افراد پس از تزریق واکسن کزاز که ممکن است در اندام فوقانی تزریق شود، در محل تزریق درد موضعی یا سفتی را تجربه می کنند. این درد یکی از رایج ترین عوارض جانبی واکسن کزاز است.
۱ الی ۳ درصد افراد دچار ضعف عضلانی موضعی نیز می شوند. این ضعف ممکن است با درد عمیق همراه بوده و هفته ها یا حتی ماه ها ادامه داشته باشد. به طور کلی درد ناشی از تزریق این واکسن زیاد شدید نیست و در فعالیت های روزانه تداخلی ایجاد نمی کند. اما اگر بیش از یک یا دو ماه طول بکشد؛ ممکن است نشان دهنده یک واکنش منفی در برابر واکسیناسیون باشد که نیاز به مداخله پزشکی دارد. سایر علائم شایعی که ممکن است با درد همراه باشند عبارتند از:
- حساسیت موضعی
- احساس تشکیل یک توده سفت در محل تزریق
- بی حسی موقتی
تورم و قرمزی
همیشه واکسیناسیون با تورم خفیف، قرمزی یا سوزش موضعی همراه است که به صورت خودبخود برطرف می شود و بدون نیاز به مداخله پزشکی در طی دو روز از بین می رود. برای کاهش تورم و علائم التهابی می توانید از آسپرین یا سایر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی استفاده کنید.
واکنش دستگاه گوارش
مانند اکثر واکسن های دیگر، یکی از عوارض جانبی واکسن کزاز سوزش خفیف معده است که معمولا با تهوع، استفراغ یا اسهال همراه شده و بدون نیاز به مداخله پزشکی یا درمانی خاص خود به خود برطرف می شود. بیشتر واکنش های گوارشی که بر اثر تزریق واکسن کزاز ایجاد می شوند بسیار خفیف هستند. داده های آماری نشان می دهند که سوزش معده در ۳٪ از نوجوانان و حدود ۱٪ از بزرگسالان بالغ پس از واکسیناسیون گزارش می شود.
پاسخ ایمنی
واکسن کزاز حاوی توکسوئیدی است که ایمونوژنیک است. یعنی گرایش به تشکیل آنتی بادی ها دارد. بعد از واکسیناسیون برخی از افراد ممکن است به عنوان بخشی از پاسخ ایمنی بدن دچار تب خفیف و خستگی جسمی شوند. همچنین ممکن است برخی از افراد دردهای عضلانی عمومی یا موضعی و درد کلی بدن را به همراه التهاب، درد و سفتی غدد لنفاوی تجربه کنند. بار دیگر لازم است یادآور شویم که این علائم در اکثر موارد نیازی به درمان و مدیریت ندارند.
واکنش آلرژیک
حساسیت به توکسوئید کزاز بسیار نادر است و با دنباله ای از علائم گسترده ای که نیاز به مداخله فوری پزشکی دارند مشخص می شود. پاسخ آلرژیک با سرگیجه، تورم صورت، لب ها، اندام ها و سایر قسمت های بدن مشخص می شود. این علائم ممکن است با تغییر ضربان قلب و الگوی تنفسی همراه باشد یا نباشد. اگر در بین اعضای خانواده سابقه این نوع واکنس به واکسن کزاز وجود داشته باشد؛ باید در زمان تزریق این موضوع با پزشک مطرح شود. یادتان نرود که هرگونه واکنش آلرژیک به واکسیناسیون کزاز، منع مصرف ایجاد می کند. یعنی افرادی که یک بار به تزریق این واکسن واکنش نشان داده باشند دیگر هرگز نباید آن را تزریق کنند.
اقدامات احتیاطی که باید در زمان تزریق به آنها توجه کنید
خوشبختانه شما می توانید عوارض جانبی واکسن کزاز را با استفاده از رعایت برخی از اقدامات احتیاطی مانند موارد زیر به حداقل برسانید:
تزریق واکسن در دوز صحیح
هر ۱۰ سال یک بار باید ۰٫۵ میلی لیتر از این واکسن به بدن تزریق شود.
توجه به تداخلات دارویی
بعضی اوقات ممکن است توکسوئید کزاز با برخی از داروها و مواد شیمیایی بیولوژیکی واکنش نشان دهد. داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها، تشعشعات، عوامل آلکیل کننده کننده، شیمی درمانی سرطان و داروهایی با کلاس های مشابه ممکن است بر روی واکسیناسیون تأثیر بگذارند و واکنش های جانبی را به دنبال داشته باشند. توصیه می شود که قبل از تزریق این واکسن در مورد داروهایی که مصرف می کنید یا درمان هایی که طی چند سال گذشته پشت سر گذاشته اید با پزشک مشورت کنید.
بیماری هایی که باید به آنها توجه کنید
برخی از بیماری ها و شرایط پزشکی می توانند خطر واکنش های منفی یا عوارض جانبی واکسن کزاز را افزایش دهند. بنابراین افراد مبتلا به این بیماری ها ممکن است برای جلوگیری از ایجاد عوارض جانبی نیاز به اصلاح دوز دارو داشته باشند. افراد مبتلا به شرایط پزشکی زیر باید در مورد تزریق این واکسن مراقب باشند:
- اختلالات لخته شدن خون (یا سابقه خونریزی)
- سندرم گیلین باره
- سابقه ترومبوسیتوپنی (کاهش تعداد پلاکت ها در خون)
- تب شدید (بیش از ۱۰۳ درجه فارنهایت)
- فعالیت تشنجی یا ابتلا به عفونت عصبی
اقدامات احتیاطی که باید برای کودکان در نظر گرفته شوند
علاوه بر تمام شرایط ذکر شده در بالا، توصیه می شود که در مورد تزریق این واکسن به کودکان کم سن و سال بیشتر احتیاط کنید. از واکسیناسیون کودکان کمتر از ۷ سال خودداری کنید. زیرا این واکسن حاوی مقادیر قابل توجهی جیوه است که ممکن است باعث ایجاد مسمومیت شود. سابقه ابتلا به حساسیت شناخته شده به تیمروزال یا لاتکس نیز برای تزریق این واکسن منع مصرف ایجاد می کند. علاوه بر این داشتن سابقه قبلی فلج، انسفالوپاتی یا تشنج لزوم مشورت با پزشک قبل از واکسیناسیون کزاز یا هر نوع واکسیناسیون دیگر را به همراه دارد.
اقدامات احتیاطی که باید برای مادران باردار در نظر گرفته شوند
اکیداً توصیه می شود که در سه ماهه اول بارداری از تزریق این واکسن خودداری کنید. از آنجا که حاملگی حالت پرخطری دارد که در آن قرار گرفتن در معرض کلستریدیوم نسبتاً زیاد است (در زمان تولد کودک) تزریق این واکسن در ماه های اولیه اصلا توصیه نمی شود. اگر در سه ماهه دوم بارداری خود از مرز ۱۰ سال از آخرین تزریق واکسن کزاز عبور کردید می توانید پس از مشورت با پزشک این واکسن را به منظور تقویت آنتی بادی های بیماری در بدن، تزریق کنید. این در حالی است که هیچ محدودیت یا منع مصرفی برای مادران شیرده وجود ندارد.