غلیظ شدن خون یا hypercoagulability وضعیتی است که در آن خون غلیظ تر و چسبنده تر از حد معمول می شود. هنگامی که یک فرد دارای hypercoagulability است، بدنش بیشتر در معرض لخته شدن بیش از حد خون می باشد. این وضعیت ناشی از اختلال در روند لخته شدن است.
در میان ناهنجاری هایی که خون را غلیظ می کنند می توان به عدم تعادل در پروتئین ها و سلول های مسئول لخته شدن خون اشاره کرد.
غلیظ شدن خون می تواند حرکت اکسیژن، هورمون ها و مواد مغذی بدن را مختل کند و مانع از رسیدن آن ها به بافت ها و سلول ها شود. این روند می تواند سبب کاهش سطح اکسیژن در سلول ها شده و منجر به کمبود هورمونی و تغذیه ای شود.
حقایق کوتاهی در مورد غلیظ شدن خون:
- اغلب تا زمانی که لخته خون قابل توجه نباشد، نشانه های ناشی از غلیظ شدن خون، بسیار اندک است.
- برخی از بیماری های زمینه ای با غلیظ شدن خون ارتباط دارند.
- درمان این وضعیت بستگی به شرایطی دارد که باعث ایجاد آن شده است.
- پزشکان یک مرجع استاندارد برای غلیظ شدن خون ندارند.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد علل، نشانه ها، روش های درمان و عوارض ناشی از این اختلال صحبت خواهیم کرد.
علل غلیظ شدن خون
بعضی از علل ایجاد خون غلیظ در بدن به ارث برده می شوند و برخی نیز بر اثر وجود بیماری هایی مانند سرطان روی خون اثر می گذارند.
برخی از بیماری هایی که موجب غلظت خون می شوند، در زیر آورده شده است:
برخی از سرطان ها
پلی سیتمی ورا (PV) سرطان خون ناشی از مغز استخوان یا مرکز نرم استخوان است که در آن سلول های جدید خون تولید می شوند. در PV، مغز استخوان سلول های قرمز خون یا سلول های سفید خون و پلاکت ها را بیش از حد تولید می کند و این موضوع باعث می شود خون غلیظ تر از حد معمول شود.
اکثر افرادی که به PV مبتلا هستند، سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند. اما در بعضی موارد ممکن است بیش از یک عضو خانواده این نوع سرطان خون را داشته باشند.
با توجه به گزارش Leukemia and Lymphoma Society، پلی سیتمی ورا در مقایسه با آسیایی ها و دیگر اروپایی ها، در بین یهودیان اروپای شرقی شایع تر است. طبق این گزارش وقتی همه نژادها و قومیت ها در نظر گرفته می شود، برآورده می شود که PV در هر ۱۰۰،۰۰۰ مرد در ۲٫۸ نفر و در ۱۰۰،۰۰۰ زن در ۱٫۳ نفر تاثیر بگذارد.
والدنستروم ماگروگلوبولینمی
والدنستروم ماگروگلوبولینمی (WM) یک نوع نادر از لنفوم غیر هوچکین است که در آن تولید پروتئین ماگروگلوبولین بیشتر از حد طبیعی است. در برخی از افراد مبتلا به WM وقتی سلول های B سرطانی بیش از حد این پروتئین را تولید می کنند، خون بسیار غلیظ شده به طوری که منجر به لخته شدن خون می شود.
به گفته انجمن سرطان آمریکا، WM تنها در ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر در ایالات متحده تشخیص داده شده است.
SLE یا لوپوس
لوپوس اریتماتوز سیستمیک، SLE یا لوپوس یک بیماری التهابی است که وقتی سیستم ایمنی بدن به بافت های سالم حمله می کند، رخ می دهد. با توجه به گزارش بنیاد لوپوس آمریکا، ۱٫۵ میلیون آمریکایی با نوعی از لوپوس زندگی می کنند و این وضعیت حداقل ۵ میلیون نفر در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است.
بسیاری از عوامل باعث غلیظ شدن خون در لوپوس می شوند، اما اعتقاد بر این است که التهاب اتوایمیون عامل اصلی فعال شدن پرو کواگولانت می باشد. پرو کواگولانت ها موادی هستند که پروتئین هایی که در روند لخته شدن خون دخیل هستند را تحریک می کنند.
فاکتور V لیدن
فاکتور V لیدن یک جهش ژنتیکی از فاکتور V انعقادی است. این جهش باعث افزایش خطر ابتلا به لخته شدن خون، به ویژه در ورید های عمیق می شود. ریسک لخته شدن خون در این بیماری به این دلیل است که عامل V لیدن مقاوم در برابر پروتئینی به نام پروتئین فعال C است که باعث کنترل طبیعی فعالیت فاکتور V می شود.
نتیجه فعالیت بیش از حد فاکتور V، لخته شدن بیش از حد طبیعی خون است. در نتیجه خون غلیظ می شود.
کمبود پروتئین C و S
انواع ارثی این کمبودها نادر هستند، اما افرادی که کمبود پروتئین C یا پروتئین S دارند، بیشتر در معرض خطر لخته شدن خون قرار دارند. برخی از آنها در سن جوانی مبتلا به لخته شدن خون می شوند.
جهش ژن پروترومبین ۲۰۲۱۰A
افراد مبتلا به اختلال نقص ژنتیکی وجود بیش از حد پروتئین لخته شدن خون به نام فاکتور II، که پروترومبین نیز نامیده می شود، بیشتر در معرض غلیظ شدن خون هستند. پروترومبین یکی از عواملی است که باعث می شود خون به درستی لخته شود، اما وقتی که مقدار پروتروببین به دلیل این جهش ژنتیکی بیش از حد طبیعی می شود، خطر ابتلا به لخته شدن خون افزایش می یابد.
علائم غلیظ شدن خون
مشکل انعقادی در خون یک فرد اغلب بدون علامت است و برای اولین بار خود را به شکل لخته خون نشان می دهد. در بعضی موارد، علاوه بر ایجاد لخته خون، بسته به شرایطی که موجب غلظت خون شده است، ممکن است علائمی نیز وجود داشته باشد. این علائم به علت بیماری و محل آن بستگی دارند.
آنها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تاری دید
- سبکی سر
- سردرد
- کبود شدن آسان بدن
- خونریزی بیش از حد قاعدگی یا لخته شدن خون
- فشار خون بالا
- کمبود انرژی
- تنگی نفس
کم خون زمانی رخ می دهد که سلول های قرمز در خون کم می شود. لخته شدن خون با منشاء ناشناخته، لخته های تکراری خون، و سقط جنین مکرر، دلایلی هستند که با وجود غلظت خون باید در مورد آن ها نگران بود.
هر کسی که این علائم را تجربه کرده یا سابقه خانوادگی غلیظ شدن یا لخته شدن خون را دارد، باید از پزشک بخواهید تا آزمایش های لازم را برای او تجویز کند. در این شرایط برخی از بیماری هایی که موجب ایجاد چنین اختلالی می شوند نیز تشخیص داده خواهند شد.
درمان غلیظ شدن خون
برای بیماری هایی که بر لخته شدن خون اثر می گذارند، پزشکان داروهای ضد ترومبولیت یا درمان ضد انعقادی را تجویز می کنند.
آنتی بادی درمانی: این روش درمانی شامل داروهایی است که پلاکت ها یا سلول های خونی مورد نیاز برای لخته شدن را از تشکیل لخته منع می کنند. آسپرین نمونه ای از درمان ضد ترومبوتیک است.
درمان ضد انعقادی: این درمان شامل داروهایی است که برای مهار لخته شدن خون در سطح عوامل انعقادی کاربرد دارند. وارفارین نمونه ای از داروهای ضد انعقادی است.
داروها تنها زمانی تجویز می شوند که پزشکان مطمئن هستند که خطر ابتلا به لخته شدن خون وجود داشته یا یک لخته خون خطرناک در حال حاضر در بدن تشکیل شده است.
از آنجا که بسیاری از افراد مبتلا به غلظت خون ممکن است هرگز لخته شدن خون را تجربه نکنند، پزشکان احتمالا تغییر در سبک زندگی را برای کاهش خطر لخته شدن و سایر عوارض توصیه می کنند. این تغییرات عبارتند از:
- ترک دخانیات و ترک سیگار
- کاهش وزن، در صورت لزوم
- ورزش کردن و مشارکت در فعالیت بدنی روزانه
- حرکت دادن پاها در زمان هایی که به مدت طولانی نشسته اید و پاهایتان حرکت ندارد.
عوارض ناشی از غلیظ شدن خون
اختلالاتی که موجب غلیظ شدن خون می شوند می توانند مشکلات زیادی را برای بدن ایجاد کنند. این اختلالات می توانند شامل ترومبوز وریدی عمقی یا DVT باشند.
هنگامی که لخته خون در یک رگ عمیق در پا رخ می دهد، نتیجه اش درد و گردش خون ضعیف در اطراف منطقه ای است که لخته خون تشکیل شده است. DVT معمولا در رگ های بزرگ عمیقی که در قسمت پایین پاها وجود دارد رخ می دهد. اما می توانند در جاهای دیگر بدن مانند ران، بازو، شکم یا لگن نیز اتفاق بیفتند.
علائم DVT عبارتند از:
- تورم، قرمزی و احساس گرما در محلی که در آن DVT رخ داده است
- شروع تدریجی درد
- درد پا در هنگام خم شدن یا کشش پا
- گرفتگی پا در قسمت ران
- تغییر رنگ پوست (آبی یا سفید شدن پوست بدن)
آمبولی عروق ریه (PE) هنگامی اتفاق می افتد که بخشی از لخته ایجاد شده در DVT از جای خود جدا شده و خود را به قلب و ریه می رساند. اگر این لخته پاره شده خود را به قلب و ریه ها رسانده و در آن جا تجمع یابد، می تواند مانع جریان خون کافی شده و تبادل گاز در ریه ها را دچار اختلال کند.
علائم PE شامل موارد زیر هستند:
- تنگی نفس و سریع شدن تنفس
- سریع شدن ضربان قلب
- احساس درد در زمان تنفس عمیق
- مشاهده خون هنگام سرفه کردن
- درد قفسه سینه
سایر عوارض
سایر عوارض احتمالی و غالبا جدی لخته شدن خون عبارتند از:
- اگر لخته خون به مغز برسد و یک شریانی که خون غنی از اکسیژن را به مغز می فرستد را بلوکه کند سکته مغزی رخ می دهد.
- حمله قلبی که ناشی از لخته شدن خون در یک عروق کرونر است.
- آسیب حاد کلیوی ناشی از انسداد یا لخته شدن خون در یک یا هر دو رگ های کلیوی که خون را از کلیه ها به سایر جاهای بدن منتقل می کنند.
نتیجه گیری
غلیظ شدن خون به خودی خود باعث ایجاد مشکل نمی شود. اما شرایط خاص پزشکی که موجب غلیظ شدن خون می شوند، به شدت بر زندگی فرد تاثیر می گذارند. افرادی که غلظت خون دارند خطر ابتلا به لخته شدن خون در شریان ها و رگ هایشان بیشتر از افراد عادی است. بنابراین همه افرادی که لخته شدن خون را تجربه می کنند باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
افرادی که سابقه خانوادگی غلظت خون یا اختلالات لخته شدن خون را دارد، باید با پزشک خود در مورد خطرات و عوارض احتمالی مشورت کنند. تغییر در داروهای مصرفی و سبک زندگی می تواند به بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات خون کمک کند و خطر لخته شدن خون و سایر مشکلات بالقوه را کاهش دهد.