پوکی استخوان از بیماری‌های متابولیکی است که عموما در خانم‌های مسن دیده می‌شود….

لطفا در ابتدا پوکی استخوان را برای ما تعریف کنید.

پوکی استخوان از بیماری‌های متابولیکی است که عموما در خانم‌های مسن دیده می‌شود. امروزه به خاطر افزایش طول عمر افراد و افزایش کم‌تحرکی آنها، شیوع آن بیشتر شده است. مشکل اصلی پوکی‌استخوان، بی‌علامت بودن آن است. فرد ممکن است تا زمانی که اولین شکستگی استخوان برایش بیش نیاید، متوجه بیماری خود نشود. گاهی شکستگی لگن در چنین بیمارانی رخ می‌دهد که عوارض و مشکلات زیادی را برای بیمار به وجود می‌آورد. در بعضی موارد هم بیماران دچار شکستگی در ستون فقرات می‌شوند که باز هم مشکلات زیادی ایجاد می‌کند و حتی باعث ایجاد قوز در پشت آنها می‌شود.

چه عللی برای پوکی استخوان وجود دارد؟

علاوه بر افزایش سن و کم‌تحرکی باید گفت که علت ۷۰ درصد موارد پوکی استخوان، علل ژنتیک است. یعنی فرزندان خانواده‌هایی که پدر یا مادر آنها دچار پوکی استخوان هستند احتمال دارد که بیشتر درگیر آن شوند. اما علت ۳۰ درصد دیگر مصرف کم‌لبنیات، کلسیم و ویتامین D است. همان‌طور که گفتیم بی‌تحرکی هم از علل دیگر ایجاد این بیماری محسوب می‌شود. همزمان با راه‌رفتن در سلول‌های استخوانی، استخوان‌سازی صورت می‌گیرد اما کسانی که قادر به راه رفتن یا تحرک نیستند در معرض خطر پوکی استخوان هستند. به این ترتیب افرادی، مانند جانبازان احتمال زیادی دارد که دچار این مشکل شوند. به‌علاوه مصرف زیاد سیگار و مشروبات الکلی هم می‌تواند پوکی استخوان را تشدید کند.

آیا جنس هم در ایجاد آن نقش دارد؟

بله. پوکی استخوان در خانم‌ها شایع‌تر است. به خصوص بعد از دوره مونوپوز (یائسگی) که سطح استروژن کاهش می‌یابد احتمال وقوع آن بیشتر می‌شود. در مجموع پوکی استخوان در خانم‌هایی که دچار قطع قاعدگی زیر ۴۵ سال می‌شوند، بیشتر از دیگران است و آنها باید آزمایش سنجش تراکم استخوان را انجام دهند تا مشخص شود که آیا مبتلا به پوکی استخوان هستند یا نه. به علاوه کسانی که به دلیل بعضی بیماری‌ها، کورتون مصرف می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند. به این بیماران حتما توسط پزشک معالج، کلسیم و ویتامین D اضافه داده می‌شود.

خانم‌های زیر ۴۵ سال نیازی به انجام آزمایش سنجش تراکم ندارند؟

خیر. خانم‌های زیر سن ۴۵ سال، اگر قاعدگی منظمی داشته باشند، نیازی به انجام این آزمایش ندارند، مگر اینکه کورتون مصرف کنند یا بیماری تیرویید داشته باشند. متاسفانه امروزه انجام این آزمایش، بی‌دلیل زیاد شده یعنی برای افرادی که اصلا در محدوده خطر نیستند، آزمایش انجام می‌شود. علاوه بر خانم‌هایی که قاعدگی‌‌شان قبل از ۴۵ سالگی قطع می‌شود گروه‌های دیگری که نیاز به انجام این آزمایش دارند، خانم‌های بالای ۶۵ سال و آقایان بالای ۷۰ سال هستند. به خصوص اگر آقایان بالای ۷۰ سال کورتون مصرف کنند یا دچار بیماری تیرویید باشند.

چه درمانی برای این بیماران در نظر گرفته می‌شود؟

معمولا ابتدا (به خصوص اگر میزان پوکی استخوان چندان شدید نباشد)، درمان‌های غیردارویی پیشنهاد می‌شود. به عنوان نمونه با توصیه مصرف موادغذایی غنی از کلسیم و ویتامین D یا مصرف مکمل‌های غذایی، می‌توان به این افراد کمک کرد. البته مصرف بیش از حد ویتامین D هم ممکن است خطرناک باشد و ایجاد سنگ کلیه کند. به همین منظور باید هرچند وقت، ادرار ۲۴ ساعته را کنترل کرد و میزان دارو را به تناسب تغییر داد. به علاوه معمولا به بیماران توصیه می‌شود که در طول روز، حدود ۳۰ دقیقه پیاده‌روی کنند. اما در کنار اینها درمان‌های دارویی هم جایگاه خود را دارند. داروهایی که مصرف می‌شوند معمولا بی‌فسفونیدها مانند استئوفوز یا آلن‌ درونید است که داروهای موثر و خوبی هستند.

معمولا این آزمایش (سنجش تراکم) را هر چند وقت یکبار باید انجام داد؟

معمولا حدود ۱ تا ۲ سال یکبار، نیاز به انجام این آزمایش هست و در این فاصله نیازی به تکرار آن وجود ندارد. بیماری که دارویی را مدت طولانی (به عنوان نمونه ۵ سال) مصرف می‌کند، معمولا پزشک چند ماه دارویش را قطع کرده و بعد دوباره شروع می‌‌کند. به علاوه هر ۱ تا ۲سال یکبار آزمایش تراکم را انجام می‌دهد تا پزشک معالج از موثر بودن داروها، مطمئن شود. در این آزمایش‌ها، گاهی «استئوپروز» یعنی پوکی استخوان گزارش می‌شود و گاهی «استئوپنی» ذکر می‌شود. در حالت دوم پوکی استخوان خیلی شدیدی وجود ندارد و بیمار در لبه مرز است. در این موارد گاهی پزشک، فقط کلسیم یا ویتامین D تجویز می‌کند.

اگر در خانواده‌ای، فردی (به عنوان نمونه مادر خانواده) دچار پوکی استخوان باشد، فرزندان او باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

این فرزندان، بیشتر مستعد پوکی استخوان هستند و به همین علت باید کارهای پیشگیری را بیشتر رعایت کنند. به عنوان نمونه لبنیات بیشتر مصرف کنند و فعالیت بدنی روزانه داشته باشند. اگر این افراد در سن ۴۵ تا ۶۵ سالگی باشند و شکستگی برایشان رخ داد، باید زودتر آزمایش‌سنجش تراکم انجام دهند. اگر پوکی استخوان افراد مستعد را در مراحل زودتر شناسایی کنیم، بهتر می‌توان وضعیت آنها را تثبیت کرد. در بعضی موارد هم پوکی استخوان همراه نرمی استخوان (استئوماشیا) است که این موارد را با کمک ویتامین D می‌توان درمان کرد.

افراد دچار پوکی استخوان باید به چه نکات و مسائلی دقت کنند؟

اگر بیماری که پوکی استخوان دارد، درمان مناسب انجام دهد، می‌تواند وضعیت خود را در همان حد نگه دارد و چندان جای نگرانی وجود ندارد. فقط باید مواظب باشد که زمین نخورد. به خصوص در حمام، پله و مکان‌های شلوغ، بیشتر از خود مراقبت کند. دید افراد مسن در شب کاهش می‌یابد پس باید در شب‌ها، مواظب باشند که زمین نخورند. به عنوان نمونه در مسیر تختخواب به طرف دستشویی یا آشپزخانه وسیله اضافه‌ای سر راه نباشند که مشکلی پیش نیاید. همچنین در روزهای برفی، تا حد امکان از خانه خارج نشوند تا زمین نخورند و دچار شکستگی نشوند.