فشار خون بالا در کودکان زمانی رخ می دهد که فشار کودک، بالاتر از فشار خون ۹۵ درصد از کودکان هم جنس، هم سن و هم قد او باشد. متاسفانه معیار واحدی برای اندازه گیری فشار خون کودکان وجود ندارد و تنها معیار، مقایسه فشار او با دیگر کودکان مشابه است. فشار خون بالا ممکن است در بازه ای از زمان برای کودکان بالا باشد. چرا که فشار خون طبیعی در هنگام رشد کودکان تغییر می کند.
فشار خون بالا در کودکان زیر ۱۰ سال معمولا ناشی از بیماری های دیگر است. فشار خون در این سنین همچنین می تواند به همان دلایلی که در بزرگسالان رخ می دهد ایجاد شود. این دلایل عبارتند از:
- داشتن اضافه وزن
- رعایت رژیم غذایی نامناسب
- عدم فعالیت بدنی
ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی مانند رعایت رژیم غذایی مناسب برای سلامت قلب و ورزش کردن می تواند به کاهش فشار خون بالا در کودکان کمک کند. اما بعضی از کودکان، ممکن است نیاز به مصرف دارو داشته باشند.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد یکی از موضوعات مهم در سلامت کودکان یعنی فشار خون بالا اطلاعات مفیدی را در اختیارتان قرار می دهیم.
علائم فشار خون بالا در کودکان
فشار خون بالا در کودکان معمولا علائمی ایجاد نمی کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
به استثنای کودکانی که دچار بیماری های خاص یا مزمن هستند، نیازی نیست که فشار خون کودک اندازه گیری و چک شود. با این وجود معمولا توصیه می کنند که بعد از ۳ سالگی، در معاینات منظم سالانه، فشار او اندازه گیری شود.
اگر کودک شما شرایطی مانند زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، بیماری های قلبی مادرزادی و برخی مشکلات خاص کلیوی را داشته باشد ممکن است خطر ابتلا او به فشار خون بالا افزایش یابد. ضمن این که اگر فرزندتان عوامل خطری نظیر اضافه وزن و یا چاقی را دارد، حتما در این مورد با متخصص اطفال صحبت کنید.
علت فشار خون بالا در کودکان
فشار خون در کودکان خردسال بیشتر به سایر بیماری ها مانند نقص قلب، بیماری کلیوی، شرایط ژنتیکی یا اختلالات هورمونی مرتبط است. در کودکان بزرگتر، به ویژه افرادی که اضافه وزن دارند، علت دقیق فشار خون بالا اغلب ناشناخته است.
عوامل خطر ابتلای کودکان به فشار
عوامل خطر ابتلا به فشار خون به بیماری ها، ژنتیک یا سبک زندگی بستگی دارد. مهمترین عوامل خطر ابتلای کودکان به فشار خون عبارتند از:
پرفشاری اولیه
پرفشاری اولیه زمانی رخ می دهد که فشار خون بالا به تنهایی و بدون وجود یک بیماری اساسی ایجاد می شود. این نوع فشار خون، بیشتر در کودکان و نوجوانان اتفاق می افتد. عوامل خطر ابتلا به پرفشاری اولیه عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی (شاخص توده بدنی بیش از ۲۵)
- سابقه خانوادگی فشار خون بالا
- ابتلا به دیابت نوع ۲ یا بالا بودن سطح قند خون ناشتا
- کلسترول و تری گلیسیرید بالا
فشارخون ثانویه
پرفشاری ثانویه فشار خون بالایی است که توسط یک بیماری ایجاد می شود. این نوع فشار خون بالا در خردسالان شایع است. سایر بیماری هایی که می توانند باعث فشار خون ثانویه شوند عبارتند از:
- بیماری مزمن کلیوی
- بیماری کلیه پلی کیستیک
- مشکلات قلبی، مانند کوآرکتاسیون آئورت
- اختلالات آدنال
- هیپرتیروئیدیسم
- فئوکروموسیتوم که یک تومور نادر در غدد فوق کلیوی است
- انقباض عروق کلیه (تنگی عروق کرونر)
- اختلالات خواب، به خصوص آپنه انسدادی خواب
عوارض فشار خون در کودکان
کودکان مبتلا به فشار خون بالا به احتمال زیاد در بزرگسالی نیز به فشار خون مبتلا می شوند. مگر این که درمان را جدی شروع کنند.
یک عارضه رایج در ارتباط با فشار خون بالا در کودکان، آپنه خواب است. آپنه خواب وضعیتی که کودک در هنگام خواب یا خروپف می کند یا دچار تنفس غیر طبیعی می شود. پس توجه به مشکلات تنفسی کودک در هنگام خواب، اهمیت زیادی دارد. کودکان مبتلا به اختلال تنفسی خواب مانند آپنه خواب اغلب دارای فشار خون بالا هستند. به ویژه کودکانی که اضافه وزن نیز دارند.
اگر همانطور که اغلب اتفاق می افتد، فشار خون بالا کودک، تا بزرگسالی ادامه یابد، کودک شما ممکن است در معرض خطر موارد زیر باشد:
- سکته مغزی
- حمله قلبی
- نارسایی قلبی
- بیماری کلیوی
روش های تشخیص فشار خون بالا در کودکان
آزمون اندازه گیری فشار خون بدون درد است. این آزمون با یک فشار سنج ساده اندازه گیری می شود. اندازه کاف استفاده شده با توجه به سایز دور بازو کودک متفاوت خواهد بود. هنگامی که کاف باد می شود، کودک ممکن است فشار کمتری در اطراف دست احساس کند.
فشار خون دو عدد دارد. اولین عدد و یا عدد بیشتر، فشار در شریان های کودک را زمانی که قلب ضربان دارد نشان می دهد به این فشار، فشار سیستولیک گفته می شود. عدد دوم یا عدد کمتر، فشار در شریان ها را بین دو ضربان اندازه گیری می کند. به این حالت فشار دیاستولیک گفته می شود.
اندازه گیری فشار خون طبیعی در کودکان با توجه به جنس، سن و قد متفاوت است. بنابراین ممکن است فشار خون بالا برای یک پسر ۴ ساله برای یک دختر ۱۰ ساله طبیعی باشد.
بعد از اندازه گیری فشار خون، نمی توان قطعا گفت که کودک فشار دارد. برای تشخیص فشار خون بالا، سه اندازه گیری انجام می شود که نشان می دهد فشار خون کودک شما در طول حداقل سه معاینه بیش از حد طبیعی است. در طول معاینه اول، فشار خون چندین بار با دقت اندازه گیری می شود.
اگر فشار خون کودک شما بالاتر از حد طبیعی باشد، باید هر شش ماه یک بار پس از اولین تشخیص، آن را بررسی کنید.
اگر کودک شما با فشار خون بالا یا پرفشاری خون تشخیص داده شود، پزشک کودک می تواند برای یافتن بیماری های دیگری که باعث فشار خون بالا می شوند، آزمایشات زیر را تجویز کنند:
- آزمایش خون برای بررسی قند خون، عملکرد کلیه و شمارش گلبول های خون
- آزمون نمونه ادرار
- اکوکاردیوگرام، آزمایشی است که برای بررسی جریان خون قلب کودک انجام می شود. اگر پزشک به مشکلات ساختاری قلب مشکوک باشد که ممکن است باعث فشار خون بالا شود، از این آزمایش استفاده می کند.
- سونوگرافی کلیه
روش های درمان فشار خون بالا در کودکان
اگر کودک شما با فشار خون بالای کم یا متوسط (پرفشاری خون یا فشار خون بالا در مرحله اول) تشخیص داده شود، پزشک احتمالا بر روی پیشگیری به کمک تغییر شیوه زندگی مانند رژیم غذایی مناسب و ورزش، بیشتر از دارو تاکید می کند.
اگر فشار خون فرزندتان پس از تغییر در شیوه زندگی کاهش پیدا نکند، پزشک ممکن است دارو فشار خون را توصیه کند. اگر کودک به فشار خون بالا (پرفشاری خون مرحله ۲) مبتلا باشد، پزشک احتمالا استفاده از داروهای فشار خون را توصیه می کند. این داروها عبارتند از:
- دیورتیک ها: این داروها، که به عنوان قرص های آب نیز شناخته می شوند، بر روی کلیه کودک تاثیر می گذارند و باعث می شود که سدیم و آب برای کاهش فشار خون بیشتر دفع شود.
- مسدود کننده های بتا: این داروها حجم کار قلب کودک را کاهش می دهند و باعث می شوند که این عضو به آرامی و با نیروی کمتری تپش داشته باشد.
- مهارکننده های آنزیم تبدیل آنژیوتانسین (ACE): این داروها باعث تسکین رگ های خونی کودک شده و مانع شکل گیری یک ماده شیمیایی طبیعی می شود که در رگ های خونی اختلال ایجاد می کند. این دارو باعث می شود که جریان خون روان شده و فشار خون کاهش یابد.
- مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II: این داروها به وسیله مسدود کردن ترشح یک ماده شیمیایی طبیعی که موجب تنگ شدن عروق خونی می شود، کمک می کند تا رگ های خونی تسکین یابند.
- مسدود کننده های کانال کلسیم: این داروها به عضلات عروق خونی کمک می کند که ضربان قلب را کاهش دهد.
کودک شما ممکن است به طور موقت یا به طور نامحدود به داروهای فشار خون نیاز داشته باشد. اگر فشار خون بالا کودک شما ناشی از چاقی باشد، کاهش وزن ممکن است نیاز به دارو را از بین ببرد. در موارد دیگر، درمان سایر بیماری های کودک فشار خون او را کنترل می کند.
اگر چه در مواردی اثرات طولانی مدت داروهای فشار خون بر رشد و پیشرفت کودک ثابت شده است، اما استفاده از بسیاری از این داروها در دوران کودکی بی خطر است. بسته به دارو خاص، عوارض جانبی آن ها عبارتند از:
- خشکی دهان
- سرگیجه
- خستگی
تغییر در شیوه زندگی برای کنترل فشار خون بالا در کودکان
فشار خون بالا در کودکان به طور مشابه به بزرگسالان، معمولا با تغییر در شیوه زندگی، درمان می شود. این تغییرات عبارتند از:
- وزن فرزندتان را کنترل کنید. اگر فرزند شما اضافه وزن داشته باشد، کاهش کیلوهای اضافی یا حفظ وزن در شرایط نرمال می تواند فشار خون را کاهش دهد.
- به رژیم غذایی کودک توجه کنید. خوردن صبحانه ای که حاوی فیبر است و جلوگیری از مصرف غلات و نوشیدنی های شیرین یا محصولاتی که شربت ذرت به عنوان یکی از مواد اولیه آن است، می تواند در کنترل فشار خون بسیار موثر باشد.
- مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه را جایگزین اسنک های چرب مانند آبنبات یا چیپس کنید. در مورد مصرف نان سفید، برنج و ماکارونی از متخصص تغذیه سوال کنید.
- مصرف نمک را در رژیم غذایی کودک کاهش دهید. مقدار نمک (سدیم) در رژیم غذایی کودک به کاهش فشار خون کمک می کند. کودکان ۴ تا ۸ ساله نباید بیش از ۱۲۰۰ میلی گرم در روز نمک مصرف کنند. کودکان بزرگتر از این سن نیز نباید بیش از ۱۵۰۰ میلی گرم در روز نمک بخورند. این نمک، شامل نمک ها نهفته در مواد غذایی و خوراکی هایی مانند چیپس و پفک است. بنابراین نمک را از روی میز بردارید و به جای استفاده از خوراکی هایی مانند چوب شور، از میوه و سبزیجات استفاده کنید.
همچنین توجه کنید که سدیم در غذاهای کنسرو شده و پردازش شده مانند غذاهای یخ زده، سوسیس و کالباس نیز وجود دارد. ضمن این که باید میزان مصرف فست فودها را نیز کاهش دهید. این غذاها هم پر کالری هستند و نمک زیادی دارند.
- کودک را به فعالیت جسمی تشویق کنید. اکثر کودکان به حداقل ۳۰ تا ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی در روز نیاز دارند. زمان استفاده از تلویزیون یا رایانه را محدود کنید. ضمن این که کودک زیر ۲ سال نباید اصلا تلویزیون تماشا کند. و بعد از این سن نیز حداکثر روزی ۲ ساعت وقت کودک را در این موقعیت صرف کنید.
- تمام خانواده را درگیر کنید. اگر برای سلامت فرزندتان مجبور هستید که تغییراتی را در شیوه زندگی او ایجاد کنید، این فرایند را بر روی سایر اعضای خانواده به خصوص خواهر و برادرهای او نیز پیاده کنید. به این ترتیب خواب، رژیم غذایی و سایر فرایندها در زندگی خانوادگیتان بهبود می یابد. حتی فعالیت بدنی را نیز می توانید دسته جمعی انجام دهید.
- موقع خرید دقت کنید. شما به عنوان والدین کودک، باید غذاها و مواد غذایی سالم را وارد خانه کنید. این روش هم یک روش آموزشی است و هم در سلامت کل اعضای خانواده نقش دارد.