نشانه ها، علل، عوارض و درمان فشار خون ثانویه

فشار خون ثانویه فشار خونی است که توسط بیماری دیگری ایجاد شده است. هر بیماری موثر بر روی کلیه ها، عروق، قلب یا سیستم غدد درون ریز می تواند منجر به شکل گیری این نوع فشار خون شود. فشار خون ثانویه همچنین می تواند در دوران بارداری نیز رخ دهد. این نوع فشار خون معمولا هیچ دلیل روشنی ندارد و تصور می شود که به ژنتیک، رژیم غذایی نامناسب، عدم فعایت بدنی و چاقی مرتبط است. با درمان مناسب بیماری های قلبی، نارسایی کلیه، سکته مغزی و هر شرایطی که موجب بالا رفتن فشار خون می شود، می توان فشار خون ثانویه را کنترل کرد و خطر ابتلا به عوارض جدی را کاهش داد.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد نشانه ها، علل ایجاد، عوارض، روش های تشخیص و داروهای درمان فشار خون ثانویه صحبت خواهیم کرد.

علائم فشار خون ثانویه

مانند فشار خون اولیه، پرفشاری ثانویه نیز معمولا هیچ علامت یا نشانه خاصی ندارد. حتی اگر فشار تا سطح بالا و خطرناکی پیشروی کند. اگر بالا رفتن فشار خون در شما تشخیص داده شود، داشتن هر یک از این علائم ممکن است به معنای داشتن شرایطی باشد که منجر به فشار خون ثانویه شده است:

  • فشار خون بالا که به داروهای فشار خون پاسخ نمی دهد (پرفشاری مقاوم)
  • فشار خون بسیار بالا به طوری که فشار سیستولیک بیش از ۱۸۰ میلی متر جیوه یا فشار دیاستولیک بیش از ۱۲۰ میلی متر جیوه باشد.
  • داروهایی که قبلا برای کنترل فشار خون استفاده می شده دیگر نمی تواند فشار را کنترل کند.
  • فشار خون بالا قبل از ۳۰ سالگی و یا پس از ۵۵ سالگی و به طور ناگهانی شروع شود.
  • سابقه خانوادگی فشار خون بالا وجود داشته باشد.
  • فرد تناسب اندام داشته باشد.

علت فشار خون ثانویه

برخی از شرایط می توانند منجر به پرفشاری ثانویه شوند. این شرایط عبارتند از:

  • عوارض دیابت (نفروپاتی دیابتی): دیابت می تواند سیستم فیلترینگ کلیه را با بالا بردن فشار خون مختل کرده و منجر به آسیب کلیوی شود.
  • بیماری کلیه پلی کیستیک: این بیماری ارثی است و در آن وجود کیست در کلیه موجب می شود کلیه ها نتوانند به درستی کار کرده و فشار خون بالا می رود.
  • بیماری های گلومرولی: کلیه ها سدیم را با استفاده از فیلتر میکروسکوپی به نام گلومرول دفع می کنند. گاهی اوقات این بخش کلیه متورم می شود. اگر گلومرول ها متورم شوند نمی توانند به طور معمول کار کنند. در این حالت فشار خون بالا می رود.
  • فشار خون کلیوی: این نوع از فشار خون به دلیل باریک (تنگی)  شدن یک یا هر دو شریان منتهی به کلیه ها ایجاد می شود. این بیماری اغلب به دلیل تجمع پلاک های چربی رخ می دهد. این پلاک ها همان پلاک هایی هستند که شریان ها کرونر را باریک می کنند (تصلب شرایین). در فشار خون کلیوی، عضلات و بافت فیبری دیواره شریان کلیه ضخیم و سفت می شود در نتیجه فشار داخل آن ها بالا می رود. فشار خون کلیوی می تواند به کلیه های آسیب غیر قابل برگشت بزند.
  • سندرم کوشینگ: در این وضعیت، داروهای کورتیکواستروئید ممکن است فشار خون ثانویه ایجاد کنند. گاهی فشار خون بالا توسط یک تومور هیپوفیز و یا عوامل دیگر که باعث می شوند غدد آدرنال بیش از حد هورمون کورتیزول تولید کند، ایجاد می شود.
  • Aldosteronism: در این وضعیت، تومور در غده آدرنال یا رشد سلول های طبیعی در غده ی آدرنال یا عوامل دیگر باعث انتشار مقدار بیش از حد هورمون آلدوسترون از این غدد می شود. این عامل باعث می شود کلیه، نمک و آب را در خود حفظ کند و پتاسیم را دفع کند. در نتیجه فشار خون بالا می رود.
  • فئوکروموسیتوم: این تومور نادر، معمولا در یکی از غده آدرنال یافت شده و باعث افزایش تولید هورمون آدرنالین و نورآدرنالین می شود. این هورمون ها می توانند در دراز مدت به فشار خون بالا منجر شوند.
  • مشکلات تیروئید: وقتی غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی کند (کم کاری تیروئید) و یا هورمون تیروئید بیش از حد تولید می شود (هیپرتیروئیدی)، فشار خون بالا می رود.
  • هیپرپاراتیروئیدیسم: غدد پاراتیروئید سطح کلسیم و فسفر در بدن را تنظیم می کنند. اگر این غدد، بیش از حد هورمون پاراتیروئید ترشح کنند، میزان کلسیم در خون بالا می رود که باعث افزایش فشار خون خواهد شد.
  • کوآرکتاسیون آئورت: با این نقص، عروق اصلی بدن (آئورت) تنگ می شود (کوآرکتاسیون). این باعث می شود که قلب برای پمپ کردن خون با نیروی بیشتری عمل کرده و عمل رساندن خون به سایر بخش ها بدن توسط آئورت کمتر شود. این عارضه باعث فشار خون به خصوص در بازو ها می شود.
  • آپنه خواب: در این وضعیت، اغلب خروپف شدید و متوقف شدن تنفس در طی خواب ایجاد می شود. آپنه باعث می شود اکسیژن کافی به بدن نرسد. وقتی اکسیژن کافی به دیواره پوشش داخلی رگ ها نرسد، رگ ها در تنظیم فشار خون کمتر کارآمد می شوند. علاوه بر این، آپنه خواب بخشی از سیستم عصبی را بیش از حد فعال کرده و مواد شیمیایی خاص که باعث افزایش فشار خون می شوند را بیشتر ترشح می کند.
  • چاقی: با افزایش وزن، میزان خونی که در بدن گردش دارد بیشتر می شود. این افزایش حجم خون منجر به افزایش فشار در دیواره شریان ها و افزایش فشار خون می شود. اضافه وزن اغلب با افزایش ضربان قلب و کاهش ظرفیت عروق خونی برای حمل خون همراه است. علاوه بر این، ذخایر چربی می توانند مواد شیمیایی که در بالا بردن فشار خون نقش دارند را افزایش دهد. همه این عوامل می توانند به فشار خون بالا منجر شوند.
  • بارداری: بارداری می تواند فشار خون بالا موجود را بدتر کند، یا ممکن است فشار خون بالا را توسعه دهد که به آن فشار خون بالا ناشی از حاملگی یا پره اکلامپسی گفته می شود.
  • داروها و مکمل ها: داروهای تجویزی مختلفی مانند داروهای ضد درد، قرص های ضد بارداری، داروهای ضد افسردگی و داروهای مصرفی بعد از پیوند اعضا می توانند باعث ایجاد یا تشدید فشار خون بالا در برخی از افراد شوند. ضد احتقان ها و برخی مکمل های گیاهی، از جمله جینسنگ، شیرین بیان و افدرا نیز ممکن است همان اثر را داشته باشند. بسیاری از مواد مخدر، مانند کوکائین و متامفتامین، فشار خون را افزایش می دهند.

عوامل خطر فشار خون ثانویه

بزرگترین عامل خطر برای ایجاد فشار خون ثانویه، داشتن یکی از بیماری ها مانند بیماری های کلیوی، بیماری های عروقی، بیماری های قلبی و یا مشکلات سیستم غدد درون ریز است که می تواند فشار خون را بالا ببرد.

عوارض ناشی از فشار خون ثانویه

فشار خون ثانویه می تواند بیماری زمینه ای که باعث فشار خون بالا شده است را بدتر کند. اگر این بیماری ها درمان نشود، پرفشاری خون ثانویه به دیگر بیماری ها مانند موارد زیر منتهی می شود:

  • آسیب به شریان ها:  سخت شدن و ضخیم شدن رگ ها (تصلب شرایین) یکی از عوارض فشار خون ثانویه است که می تواند به حمله قلبی، سکته مغزی یا سایر عوارض منجر شود.
  • آنوریسم: افزایش فشار خون رگ های خونی را ضعیف و برآمدگی می کند به این حالت آنوریسم گفته می شود. اگر آنوریسم پاره شود می تواند کشنده باشد.
  • نارسایی قلبی: پمپ کردن خون در شرایطی که فشار خون بالا است، باعث می شود ماهیچه های قلب ضخیم شود. در نهایت، ماهیچه ضخیم شده نمی توانند برای رفع نیازهای بدن به اندازه کافی خون را پمپ کنند. بنابراین نارسایی قلبی ایجاد می شود.
  • تضعیف و تنگ شدن رگ های خونی در کلیه ها: این بیماری از کارکرد طبیعی اندام های دیگر جلوگیری می کند.
  • تنگ شدن یا پاره شدن رگ های خونی در چشم: در بدترین شرایط این بیماری به کوری منتهی می شود.
  • سندرم متابولیک: این سندرم مجموعه ای از اختلالات متابولیسم بدن از جمله افزایش دور کمر، تری گلیسیرید بالا، کلسترول خوب پایین، فشار خون بالا و سطح انسولین بالا می باشد.
  • مشکل حافظه: فشار خون کنترل نشده ممکن است توانایی ما را برای فکر کردن، یادگیری و تمرکز کردن تحت تاثیر قرار دهد. مشکلاتی در حافظه و درک کردن مسائل، در کسانی که فشار خون بالا دارند شایع تر است.

تشخیص فشار خون ثانویه

برای تشخیص فشار خون ثانویه از آزمایشات زیر استفاده می شود:

  • آزمایش خون برای بررسی پتاسیم، سدیم، کراتینین، قند خون ناشتا، کلسترول تام و تری گلیسیرید، و دیگر مواد شیمیایی در خون
  • آزمایش ادرار برای بررسی ادرار جهت یافتن نشانه هایی که می توانند بیماری های بالا برنده فشار خون را تایید کنند.
  • سونوگرافی از کلیه ها: از آنجا که بسیاری از بیماری های کلیوی به فشار خون ثانویه مرتبط هستند، سونوگرافی از کلیه ها و عروق خونی آن برای تشخیص مفید است.
  • نوار قلب (ECG): اگر پزشک تصور کند که فشار خون ثانویه توسط یک مشکل قلبی ایجاد شده، ممکن است نوار تجویز کند.

درمان فشار خون ثانویه

اغلب، بیماری های زمینه ای که منجر به فشار خون ثانویه می شوند برای درمان نیاز به دارو و جراحی دارند. هنگامی که بیماری زمینه ای به طور موثر درمان شود، فشار خون ثانویه هم کاهش می یابد و یا حتی به حالت عادی باز می گردد.

تغییر شیوه زندگی مانند خوردن غذاهای سالم، افزایش فعالیت بدنی و متعادل کردن وزن می تواند به کاهش فشار خون کمک کند. ضمن این که داروهای زیر نیز ممکن است بسته به علت ایجاد فشار، تجویز شود:

دیورتیک های تیازیدی: دیورتیک ها، که گاهی اوقات به آن ها قرص های آب گفته می شود، داروهایی هستند که بر روی کلیه ها برای کمک به بدن، جهت از بین بردن سدیم و آب و کاهش حجم خون تاثیر می گذارند. دیورتیک های تیازیدی، اغلب اولین انتخاب بین داروهای فشار خون بالا هستند. عوارض جانبی احتمالی آن ها عبارتند از:

  • ضعف
  • گرفتگی عضلات پا
  • افزایش احتمال ابتلا به اختلال عملکرد جنسی

مسدود کننده های بتا: این داروها حجم کار قلب را کم کرده و رگ های خونی را باز می کنند. به این ترتیب ضربان قلب آهسته تر شده و قلب با نیروی کمتری کار می کند. این داروها معمولا به تنهایی تجویز نمی شوند. استفاده از آن ها در کنار دیورتیک تیازیدی مفید تر است. عوارض جانبی احتمالی آن ها عبارتند از:

  • خستگی
  • مشکلات خواب
  • ضربان آهسته قلب
  • سردی دست و پا

علاوه بر این، مسدود کننده های بتا به طور کلی برای افراد مبتلا به آسم تجویز نمی شوند. چرا که این داروها می توانند به اسپاسم های عضلانی در ریه ها منجر شوند.

مهار کننده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE): این داروها خون را شل کرده و موجب می شوند که خون بتواند در عروق خونی مسدود شده توسط مواد شیمیایی، به طور طبیعی حرکت کند. به همین دلیل مهار کننده های ACE  به خصوص در درمان فشار خون بالا در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی یا نارسایی کلیه مفید است. مانند مسدود کننده های بتا، مهارکننده های ACE به تنهایی تجویز نمی شوند و زمانی که با یک دیورتیک تیازیدی ترکیب شوند تاثیر بیشتری دارند. عوارض جانبی احتمالی آن ها نیز شامل سرگیجه و سرفه است. مصرف این داروها در دوران بارداری توصیه نمی شود.

مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II: این داروها مواد شیمایی که عروق را مسدود کرده اند را شل می کنند. مانند مهارکننده های ACE، مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II اغلب برای افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی یا نارسایی کلیه مفید است. این داروها دارای اثرات جانبی کمتری نسبت به مهار کننده های ACE هستند اما در دوران بارداری نباید از آن ها استفاده شود.

مسدود کننده های کانال کلسیم: این داروها به شل شدن عضلات عروق خونی و یا کاهش سرعت ضربان قلب منتهی می شوند. مسدود کننده های کانال کلسیم نسبت به مهار کننده های ACE و یا مسدود کننده های بتا به تنهایی بهتر کار می کنند. عوارض جانبی احتمالی آن نیز شامل احتباس آب، سرگیجه و یبوست است.

مهار کننده های مستقیم رنین:  آلیسکیرن، با جلوگیری از عمل آنزیم رنین موجب شل و وسیع تر شدن شریان ها می شود. سازمان غذا و دارو به شدت در مورد استفاده از آلیسکیرن در ترکیب با مهار کننده های ACE یا مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II در افراد مبتلا به دیابت و یا بیماران کلیوی اخطار می دهد. عوارض جانبی شایع آلیسکیرن شامل سرگیجه و اسهال است.