شاید بتوان گفت که بارداری یکی از حساس ترین دوره های زندگی یک زن است. نگرانی هایی مانند خطراتی که مادر و جنین را تهدید می کنند، خطر سقط جنین و نحوه تکامل و رشد جنین، از جمله نگرانی های شایع بارداری علی الخصوص در اوایل آن است. استراحت کافی، یک رژیم غذایی متعادل و سبک زندگی سالم تا حد زیادی تضمین می کند که هم جنین و هم مادر در معرض خطر نیستند. از طرفی همه ما به خوبی می دانیم که مصرف مواد مخدر و الکل، قرار گرفتن در معرض آفت کش ها و انجام برخی از خدمات آرایشی مثل مش کردن مو در اوایل بارداری برای جنین خطرناک است. اما متاسفانه برخی از مادران در مورد داروهای خطرناک در دوران بارداری محتاط نیستند و بیش از حد برخی از داروهای خودسرانه و حتی تجویزی را استفاده می کنند. این دست از زنان باید در مورد داروهای خطرناک در دوران بارداری اطلاعات بیشتری کسب کنند.

نکات مهم در مورد داروهای خطرناک در دوران بارداری

در وهله اول باید بدانید که هر دارویی می تواند برای بارداری خطرناک باشد. این در حالی است که گاهی شرایط به گونه ای پیش می رود که پزشکمان مجبور است دارویی خاص را برایمان تجویز کند. به غیر از داروهای تجویزی، هر دارویی را که می خواهید به صورت خودسرانه از آن استفاده کنید، باید توسط پزشک متخصص یا داروساز تایید شود. حداقل از دکتر داروساز مستقر در داروخانه در مورد امن بودن دارویی که خریداری می کنید، سوال کنید.

نکته دوم این است که در مورد هر دارویی که می خواهید استفاده کنید تحقیق کنید. برشور داخل جعبه دارو می تواند در این زمینه به شما کمک کند. البته بهترین کار این است که این مسئله را تلفنی از پزشک خود سوال کنید.

این مهم است که به یاد داشته باشید که مصرف برخی از داروها ضروری است. به عنوان مثال مصرف قرص پروژسترون در سه ماهه اول بارداری در زنانی که خونریزی واژینال یا لکه بینی دارند به نجات جان جنین کمک می کند. از طرفی برخی از داروها به نظر خفیف می رسند و در نگاه اول جز داروهای خطرناک در دوران بارداری نیستند. به عنوان مثال برخی از قرص های حاوی ویتامین و مواد معدنی می توانند خطرناک تر از داروهای خاص باشند، به ویژه هنگامی آن ها را به مقدار زیاد استفاده کنید.

ماده تراتوژن چیست؟

ماده تراتوژنیک، یا تراتوژن، به هر ماده شیمایی گفته می شود که بر روی رشد جنین تاثیر بگذارد. در صورت مصرف این مواد ممکن است جنین زنده بماند اما قطعا ناهنجاری هایی را برای او به همراه دارد. این مواد نه تنها به داروها اتلاق می شود بلکه هر ماده ای که برای جنین خطرناک باشد در این دسته قرار می گیرند. الکل، تنباکو، مواد مخدر، داروهای گیاهی، برخی از مواد غذایی، آفت کش ها و برخی از افزودنی های مواد غذایی نیز به صورت بالقوه جز تراتوژن ها محسوب می شوند.

به غیر مواد تراتوژن، عوامل تراتوژن نیز وجود دارند. این عوامل می توانند شامل عوامل خاصی مانند ویروس ها عفونی که بر روی جنین تاثیر می گذارد، عوامل فیزیکی مانند شکل غیر طبیعی و یا اندازه رحم که ممکن است مانع رشد جنین شود و امواج الکترومغناطیسی مانند پرتوهای یونیزان، باشند. با این حال، منظور از مواد تراتوژن، مواد شیمیایی است. تمرکز این مقاله بر روی داروهای خطرناک در دوران بارداری می باشد که به طور بالقوه جز دسته تراتوژن ها قرار می گیرند. برخی از این داروها نه تنها به صورت بالقوه، بلکه خطر آن ها برای زنان باردار به اثبات رسیده است.

فهرست داروهای خطرناک در دوران بارداری (تراتوژنیک)
فهرست داروهای خطرناک در دوران بارداری (تراتوژنیک)

انواع داروهای خطرناک در دوران بارداری

به غیر از داروهای شیمی درمانی (داروهای ضد سرطان)، صرفا همه داروهای جز مواد تراتوژن قرار نمی گیرند. به عنوان مثال، تتراسایکلین یک گروه شناخته شده از آنتی بیوتیک ها و جز مواد تراتوژن است اما این به آن معنا نیست که باید در دوران بارداری از مصرف همه آنتی بیوتیک اجتناب شود. به همین دلیل داروهای در ۵ دسته به نام های (A، B، C، D، X) طبقه بندی می شود.  دسته A داروهایی هستند که برای مصرف در دوران بارداری کاملا امن هستند و دسته X خطرناک ترین آنها برای این دوران می باشند. واکسن ها نیز یکی دیگر از نگرانی ها برای بسیاری از زنان باردار است. به طور کلی بهتر است از تزریق واکسن در این دوران اجتناب شود اما مصرف برخی از واکسن های ضروری در این دوران، بلامانع است.

دسته بندی داروها برای استفاده در دوران بارداری

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) داروها را برای استفاده در دوران بارداری و شیردهی به صورت دسته بندی کرده است:

دسته بندی A

در مورد داروهای این دسته، مطالعات کافی و کنترل شده برای اثبات خطر آن ها برای جنین در سه ماهه اول بارداری با شکست مواجه شده است. این به این معنی است که این داروها، هیچ نشانه ای از خطر، بعد از سه ماهه اول ندارند. این به این معنی است که تحقیقات و مطالعات کارآزمایی بالینی انجام شده بر روی این مواد، هیچ خطری برای جنین در سه ماهه اول بارداری را نشان نداده اند. از این رو استفاده از این این مواد بی خطر محسوب می شود.

دسته بندی B

مطالعات انجام شده بر روی این دسته از داروها بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می دهد این داروها خطری برای جنین حیوانات ندارد اما مطالعات کافی و کنترل شده در زنان باردار انجام نشده است. این به این معنی است که مطالعات حیوانی بی خطری این دسته را نشان می دهد این در حالی است به طور اخص بر روی زنان باردار آزمایش نشده است.

دسته بندی C

مطالعات حیوانی اثر سوء این گروه از داروهای را بر روی جنین نشان داده اند ولی مطالعات کافی و کنترل شده در انسان انجام نشده، اما منافع بالقوه استفاده از این دارو در زنان باردار، کمتر از خطرات بالقوه آن است. این به این معنی است که مصرف این دروهای برای جنین به احتمال زیاد خطرناک است.

دسته بندی D

شواهد مثبتی از خطرناک بودن این دسته از داروها برای جنین انسان بر اساس داده های واکنشی از تجربه های تحقیقاتی وجود دارد. این به این معنی است که شواهد قطعی از خطرناک بودن آن ها در دسترس است. خطر به این معنی نیست که منع مصرف دارد و ممکن است مصرف آن ها در شرایط خاص، ضروری باشد.

دسته بندی X

مطالعات بر روی حیوانات یا انسان ها اختلالات جنینی را نشان داده اند و شواهد مثبتی از خطرناک بودن این دسته از داروها برای جنین انسان، بر اساس داده های واکنشی از تجربه تحقیقاتی وجود دارد. منافع حاصل از مصرف این داروها به شدت کمتر از خطرات آن است. این به این معنی است که با استفاده از داروهای این دسته، خطر قابل توجه و قطعی برای جنین به وجود می آید. مزایای حاصل از مصرف این داروها با خطراتی که برای جنین دارند به سادگی قابل توجیح است.

فهرست داروهای خطرناک در دوران بارداری

تعدادی از داروهای مختلف که برای مصرف در دوران بارداری مناسب تلقی می شوند، جزء دسته داروهای خطرناک در دوران بارداری هستند. این داروها در اکثر کشورهای پیشرفته منسوخ شده اند اما در برخی از کشورها هنوز هم از آن ها به عنوان یک داروی بی خطر در دروان بارداری استفاده می شود. در ادامه به ۵ داروی خاص که باید در دوران بارداری، علی الخصوص در سه ماهه اول، از مصرف آن ها اجتناب شود، اشاره می کنیم.

تتراسایکلین

تتراسایکلین یک نوع آنتی بیوتیک است. این دارو می تواند باعث زرد شدن رنگ دندان و عدم رشد استخوان های بلند جنین شود. به جای آن می توان از آنتی بیوتیک های بی خطرتر استفاده کرد.

فنی توئین

فنی توئین یک داروی ضد تشنج است. این دارو می تواند رشد جنین در داخل رحم را به تاخیر بیندازد، باعث کوچک شدن سر جنین شود، عقب ماندگی ذهنی ایجاد کند و از شکل گیری طبیعی اعضای صورت جلوگیری کند.

عوامل ضد نئوپلاسم

عوامل ضد نئوپلاسم داروهای ضد سرطان (داروهای شیمی درمانی) می باشند. این داروها مانع تقسیم سلولی سریع در بدن جنین شده و فقط در شرایط خاص برای استفاده در سه ماهه سوم بارداری در نظر گرفته می شود.

رتینوئیک اسید

رتینوئیک اسید از مشتقات ویتامین A و یک تراتوژن شدید است. این دارو ممکن است موجب نقص لوله عصبی، شکاف کام، تغییر شکل در استخوان های صورت و جمجمه و همچنین عدم شکل گیری غده تیموس شود.

تالیدومید

تالیدومید یک داروی تنظیم کننده ایمنی است که به طور گسترده ای به عنوان یک آرام بخش در دهه ۵۰ میلادی استفاده می شد. این دارو می تواند به اختلالات و وجود زائده خاصی در بدن، بیماری مادرزادی قلبی و ناهنجاری ادراری مادرزادی منجر شود.