فوبیا یا ترس غیر منطقی، یک نوع از اختلال اضطراب است که در آن فرد ترس بی امان از یک موقعیت، یک مکان یا یک چیزی دارد. افراد مبتلا به اختلال هراس در طول زندگی خود از چیزی بیش از حد واقعی ترس دارند. این افراد اگر با منشأ ترس خود روبرو شوند، پریشانی شخصیتی بزرگی را تجربه می کنند که حتی ممکن است در وظایف طبیعی زندگی آن ها تداخل ایجاد کند. گاهی این ترس وحشت کلی در زندگی ایجاد می کند.
برای برخی از افراد، حتی فکر کردن در مورد هراس خود، فوق العاده ناراحت کننده است. فوبیا زمانی شروع به شکل گیری می کند که فرد زندگی خود را بر اساس اجتناب از چیزی سازماندهی می کند. افرادی که با این اختلال زندگی می کنند باید از چیزهایی که در زندگی آن ها منجر به اضطراب می شود به شدت پرهیز کنند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد یکی از بیماری های روانی به نام فوبیا صحبت می کنیم.
محتویات این مقاله مجله پیام سلامت را به موضوعات زیر اختصاص داده ایم:
- فوبیا چیست؟ و انواع آن کدامند؟
- علائم همراه با ترس چه می باشند؟
- علل ایجاد فوبیا چیست؟
- چه درمان هایی برای فوبیا وجود دارد؟
فوبیا چیست؟
اگر ترس از چیزی ایجاد شود که ممکن است به ندرت در زندگی اتفاق بیافتد، مثل آمدن مار در خانه، فرد دچار اختلال در زندگی روزمره نخواهد شد. اما اگر این ترس از مسائل ساده به ترس های پیچیده که اجتناب از آن ها غیر ممکن است منتهی شود، مانند ترس از مکان های شلوغ (ترس از ترک خانه و یا رفتن به مکان های عمومی) و یا هراس اجتماعی (ترس از قرار گیری در میان گروه ها) ممکن است زندگی اجتماعی و فردی را تحت تاثیر قرار دهد.
سه دسته از ترس وجود دارد:
ترس های خاص (ترس ساده)
ترس نامتناسب در مورد شرایط خاص، موجودات زنده، مکان ها، فعالیت ها، یا هر چیز دیگری را ترس ها خاص می گویند. مثال هایی از این نوع ترس عبارتند از:
- ترس از دندانپزشکی
- ترس از خفاش
- ترس از سگ (سگ هراسی)
- ترس از پرواز
- ترس از مار
- ترس از پرندگان
- ترس از قورباغه ها
ترس از اجتماع و ترس از مکان های شلوغ، به عنوان ترس های پیچیده شناخته می شوند. این نوع از ترس های ریشه دار هستند و یا با اضطراب در مورد برخی موقعیت ها، حوادث، و یا شرایطی که افراد را بیش از ترس ساده ناتوان می کنند، ایجاد می شوند.
هراس از اجتماع
هراس های اجتماعی امروزه به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی شناخته می شود. برای فرد مبتلا به هراس اجتماعی، قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی مشکل و حتی گاهی غیر قابل تحمل است. به عنوان مثال شرکت در مهمانی، عروسی و یا نمایشگاه های شلوغ باعث ایجاد اضطراب می شود. این افراد تصور می کنند با قرار گرفتن در این موقعیت ها در انظار عمومی تحقیر شده و به همین دلیل از این موضوع خجالت می کشند. همین خجالت موجب ایجاد ترس در آن ها خواهد شد.
افراد مبتلا به ترس اجتماعی از این موضوع که توسط دیگران قضاوت شوند خجالت می کشند. این افراد زمانی که وارد محیط اجتماعی می شوند تصور می کنند که توجه همه به سمت آن ها است. به همین دلیل ترجیح می دهند که در گردهمایی های اجتماعی کمتر حضور داشته باشند.
روانشناسان معتقدند که نسبت بالایی از بزرگسالان مبتلا به هراس اجتماعی، خودداری از شرکت در موقعیت های اجتماعی را از دوران نوجوانی آغاز می کنند. مطالعات نشان می دهد که این شیوه زندگی موجب می شود آن ها خود را از دیگران بیشتر جدا کرده، در نتیجه بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی باشند. کارشناسان تاکید می کند که هراس اجتماعی همان کمرویی نیست و این دو از یکدیگر متفاوت هستند.
افراد چاق نیز به دلیل اضافه وزنی که دارند بیشتر به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا می شوند.
ترس از مکان های شلوغ
افرادی که به این نوع فوبیا مبتلا می شوند از قرار گرفتن در محیط های شلوغ امتناع می کنند. این افراد زمانی که در محیط شلوغ قرار می گیرند تصور می کنند که در جایی گیر افتاده اند و راهی برای فراری آن ها وجود ندارد. هراس از مکان ها شلوغ موجب می شود که فرد از سفر کردن با قطار و اوتوبوس و همچنین رفتن به مراکز خرید اجتناب کند. هنگامی که علائم این نوع فوبیا شدت پیدا می کند حتی خارج شدن از خانه نیز برای فرد غیر قابل تحمل است.
افراد مبتلا و یا در معرض خطر انواع اختلال هراس، مانند ترس از اجتماع و ترس از مکان های شلوغ و عمومی، کمتر در اجتماع حضور دارند.
فوبیا چقدر رایج است؟
در کشورهای صنعتی، انواع ترس از رایج ترین اختلالات اضطرابی محسوب می شود. این اختلال بر روی افراد در هر سنی، با هر جنسیت، و وضعیت اجتماعی اقتصادی تاثیر می گذارد.
حدود ۱۹ میلیون آمریکایی به ترس خاص، ۱۵ میلیون به اختلال اضطراب اجتماعی، و ۱٫۸ میلیون به ترس از مکان های شلوغ مبتلا هستند. زنان بیش از مردان از انواع فوبیا رنج می برند. ترس ها ساده معمولا در سال های اولیه زندگی شروع می شود و وقتی فرد به سال های پایانی نوجوانی نزدیک می شود کم کم از بین می رود. اما ترس های پیچیده مانند هراس اجتماعی و ترس از مکان ها شلوغ معمولا بعد از دوران نوجوانی شکل می گیرند.
رایج ترین ترس ها چه هستند؟
ده ترس شایع در انگلستان و ایالات متحده عبارتند از:
- هراس اجتماعی: ترس از قرار گرفتن در مکان های شلوغ
- هراس از مکان های شلوغ: ترس از قرار گرفتن در محیط هایی که خارج از خانه است و فرد احساس می کند هیچ پشتیبانی ندارد.
- هراس از مکان های بسته: ترس از قرار گرفتن در فضاهای محدود و تنگ
- ترس از پرواز (Aerophobia)
- ترس از عنکبوت (Arachnophobia)
- ترس از رانندگی
- ترس از استفراغ (Emetophobia)
- ترس از قرمز شدن صورت (Erythrophobia)
- مالیخولیا: ترس از بیمار شدن
- ترس از حیوانات (Zoophobia)
علائم فوبیا
علائم زیر در اکثر انواع رایج ترس وجود دارد:
- هنگامی که فرد در معرض منبع ترس قرار می گیرد احساس اضطراب غیر قابل کنترل دارد.
- در این شرایط فرد احساس می کند به هر قیمتی که شده است باید از منبع ترس دور شود.
- اضطراب که در مواجه با منبع ترس قریب الوقع است، فرد را از انجام عملکرد صحیح ناتوان می کند.
- افراد مبتلا به هراس می دانند که ترسشان غیر منطقی است و به غیر منطقی و اغراق آمیز بودن آن اذعان دارند اما با این وجود قادر به کنترل احساسات خود نیستند.
- وحشت و اضطراب شدید، که ممکن است شامل علائم زیر شود:
- تعریق
- تنفس غیر طبیعی
- ضربان سریع قلب
- لرز
- گرگرفتگی
- احساس خفگی
- درد قفسه سینه، تنگی قفسه سینه
- دلشوره
- احساس سوزن سوزن شدن
- خشکی دهان
- سردرگمی و گم گشتگی
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
- احساس اضطراب که با فکر کردن به منبع تولید ترس به سادگی ایجاد می شود.
- کودکان مبتلا به فوبیا ممکن است گریه کنند، به پای پدر و مادر بچسبند، سعی کنند پشت کسی یا چیزی پنهان شوند و یا کج خلفی کنند.
ترس های پیچیده
ترس های پیچیده بیشتر از ترس های ساده بر روی افراد تاثیر می گذارند. برای مثال افرادی که از ترس از مکان های شلوغ رنج می برند ممکن است به انواع ترس های مرتبط دیگر مانند ترس از تنهایی و ترس از فضاهای بسته مبتلا شوند. افرادی که به نوع شدید ترس های پیجیده مبتلا هستند به ندرت خانه خود را ترک می کنند.
علل فوبیا
ترس هایی که بعد از سن ۳۰ سالگی شروع می شوند کمی غیر معمول هستند. بسیاری از انواع ترس در اوایل کودکی، نوجوانی یا بلوغ شکل می گیرند. فوبیا معمولا بر اثر قرار گرفتن در موقعیت استرس زا، تجربه یک رویداد ترسناک و یا ترس یکی از اعضای خانواده ایجاد می شود. ترس شدید یکی از اعضای خانواده از موضوعی، کم کم می تواند بر روی کودک تاثیر بگذارد.
علل شایع فوبیا خاص (ساده)
این نوع ترس ها بیشتر بین کودکان در سنین ۴ تا ۸ سال مشاهده می شود. در برخی موارد، ترس های ساده ممکن است در نتیجه چیزی که در اوایل زندگی کودک اتفاق افتاده است، شکل بگیرد. به عنوان مثال یک تجربه ناخوشایند از قرار گرفتن در یک فضای محدود، می تواند به مرور زمان به ترس از فضاهای بسته منجر شود.
همانطور که در بالا ذکر شد، اگر کودک شاهد ترس یکی از اعضای خانواده باشد، ممکن است ترس در دوران کودکی او نیز آغاز شود. کارشناسان معتقدند که ترس ژنتیکی نیست. بلکه کودکان با دیدن والدینشان در موقعیت ترس،آن را فرا می گیرند.
علل شایع فوبیا پیچیده
علل ترس از مکان های شلوغ یا هراس اجتماعی هنوز کشف نشده است. هیچ کس به درستی نمی داند که چرا این نوع ترس ها به وجود می آیند. محققان بر این باورند که ترس های پیچیده در اثر ترکیبی از تجربه های زندگی، مواد شیمایی در مغز و ژنتیک ایجاد می شود.
محققان می گویند که هراس های اجتماعی به احتمال زیاد توسط یک تجربه بسیار استرس زا از یک موقعیت هراس ایجاد می شوند.
گاهی اوقات ترس بر اثر مرگ ایجاد می شود. به عنوان مثال به احتمال زیاد در میان انسان های نخستین، ترس از فضاهای باز وجود داشته است. در آن زمانی وقتی فردی در مکان باز قرار می گرفتن خطر حمله حیوانات به او وجود داشت. به همین دلیل این افراد به صورت غریزی سعی می کردند در خانه بمانند. به کودکان نیز از ابتدا آموزش داده می شد که از مار، عنکوبت و حیوانات درنده هراس داشته و دوری کنند.
به همین دلیل برخی معتقدند که هراس از اجتماعی به نوعی از این داستان نشات می گیرد. افراد مبتلا به هراس از اجتماع، از قرار گرفتن در جمع خانواده نسبت به قرار گرفتن در میان افراد غریبه در یک مرکز خرید کمتر می ترسند.
نوروبیولوژی فوبیا
برخی از مناطق مغز (قشر جلوی مغز، قشر جلو مغزی میانی، قشر جلویی مغز شکمی و آمیگدال) قادرند حوادث خطرناک و یا به طور بالقوه مرگبار را ضبط کنند. در این شرایط اگر فرد در آینده در موقعیتی بسیار مشابه با چیزی که در حافظه ثبت شده است قرار بگیرد، این مناطق حافظه را بازیابی کرده و موجب ایجاد واکنش در بدن می شوند.
به همین دلیل برخی از درمان ها موثر مدیریتی به مغز آموزش می دهد که به جای به خاطر سپردن و واکنش نشان دادن، عکس العمل منطقی تری داشته باشد. در هراس ها غیرعقلانی، مغز به یک محرک بیش از حد واکنش نشان می دهد.
محققان علوم اعصاب معتقند که ترس اغلب به آمیگدال، که در پشت غده هیپوفیز قرار دارد، مرتبط است. آمیگدال هورمونی را ترشح می کند که موجب آماده باش بودن بدن و ذهن می شود.
درمان فوبیا
اگر ترس از مشکلات شدید ایجاد نشود، به سادگی می توان با اجتناب از منبع ترس، آن را کنترل کرد. اما از برخی از ترس ها مانند ترس از پرواز نمی توان اجتناب کرد. در چنین مواردی باید درمان مناسب انجام شود. خبر خوب این است که با استفاده از روش مناسب، بسیاری از ترس ها می توانند درمان شوند.
روانپزشک و یا روانشناس برای درمان فوبیا از رفتار درمانی، داروها، و یا ترکیبی از هر دو استفاده می کنند. کاهش علائم ترس و اضطراب و کمک به بیماران برای مدیریت واکنش های خود در برابر منبع ترس در این بیماری، درمان نامیده می شود.
داروها
داروهای زیر برای درمان فوبیا مناسب هستند:
مسدود کننده های بتا: می توانند به کاهش علائم تپش قلب، و همچنین لرزش اندام ها کمک کنند. عوارض جانبی آن ها عبارتند از:
- ناراحتی معده
- خستگی
- مشکلات خواب
- سرد شدن انگشتان
داروهای ضد افسردگی (مهارکننده های بازجذب سروتونین): SSRI سطح سروتونین در مغز را بالا برده و منجر به بهبود خلق و خوی می شوند. SSRI ها ممکن است در ابتدا باعث تهوع، مشکلات خواب و سردرد شوند.
داروهای ضدافسردگی سه حلقه (TCA): داروهای ضد افسردگی مانند کلومیپرامین نیز برای کمک به اختلال هراس مفید هستند. عوارض جانبی اولیه آن ها عبارتند از:
- خواب آلودگی
- تاری دید
- یبوست
- مشکلات ادراری
- ضربان نامنظم قلب
- خشکی دهان
- لرز
مهار کننده های مونوآمین اکسیداز (MAOI): اگر SSRI عمل نکنند ممکن است یک مهار کننده های مونوآمین اکسیداز (MAOI) مانند موکلوبماید برای هراس اجتماعی تجویز شود. عوارض جانبی این داروها عبارتند از:
- سرگیجه
- ناراحتی معده
- بی قراری
- سردرد
- مشکلات خواب
آرام بخش ها: بنزودیازپین ها به کاهش علائم اضطراب کمک می کنند. بیماران دارای سابقه اعتیاد به الکل نباید آرام بخش مصرف کنند.
رفتار درمانی
حساسیت زدایی (قرار گرفتن در معرض ترس): این روش می تواند به بیمار کمک کند که پاسخ را به منبع ترس تغییر دهند. در این حالت بیمار به صورت تدریجی در معرض ترس خود قرار می گیرد. به عنوان مثال کسی که ترس از پرواز دارد باید مراحل زیر را طی کند:
- ابتدا باید به پروزا فکر کند.
- سپس وارد هواپیمای خاموش شود.
- بعد از این مرحله مدتی تنهایی به فرودگاه برود.
- سپس نشستن در هواپیما را شبیه سازی کند
- در مرحله بعدی واقعا پرواز کند.
رفتار درمانی شناختی: در این روش درمانگر به بیمار یاد می دهد که با روش های مختلفی منشا ترس خود را درک کند. در این حالت مقابله با ترس برای بیمار ساده تر می شود. در روش درمانی شناختی به بیمار آموزش داده می شود که احساسات منفی بر کیفیت زندگی او چه تاثیری می گذارد. در واقع در این روش به فرد آموزش داده می شود که استاد احساسات و افکار خود باشد.