لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) نوعی سرطان است که بر سلول های سفید خون تاثیر می گذارد. این نوع سرطان به تدریج در طی سال های متوالی در بدن شکل می گیرد. این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد اما بیشتر در افراد مسن بالای ۶۰ الی ۶۵ ساله شایع است.
در CML، ماده اسفنجی درون برخی از استخوان ها (مغز استخوان) سلول های بسیار زیادی تولید می کند. این سلول ها با وجود زیاد بودن، رشد کافی نداشته و کارایی لازم را ندارند. CML با سایر انواع لوسمی، از جمله لوسمی لنفوسیتی مزمن، لوسمی حاد مایلوئیدی و لوسمی حاد لنفوبلاستیک متفاوت است.
این مطلب پیام سلامت شامل موارد زیر است:
- علائم CML
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- علل CML
- روش های تشخیص CML
- روش های درمان CML
علائم لوسمی میلوئیدی مزمن
معمولا CML در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد و ممکن است فقط در طی آزمایش هایی که به دلایل دیگری انجام می شود، یافت شود. در صورت پیشرفت بیماری، علائم عبارتند از:
- خستگی
- کاهش وزن
- تعریق شبانه
- حساسیت و تورم در سمت چپ شکم
- احساس پری بعد از مصرف وعده های غذایی کم حجم
- کمرنگ شدن پوست و تنگی نفس
- تب
- ایجاد کبودی و خونریزی
- عفونت های مکرر
- درد استخوان
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که علائم مداوم دارید که در مورد آن نگران هستید، به پزشک خود مراجعه کنید. علائم بالا می تواند علل مختلفی داشته باشد. بنابراین بعید به نظر می رسد که با داشتن یکی یا حتی چند علامت، شما CML داشته باشید. اما ایده خوبی است که آن ها را بررسی کنید. پزشک می تواند برای بررسی علل احتمالی علائم ایجاد شده در شما از آزمایش خون استفاده کند. در صورتی که تشخیص مشکل باشد، ممکن است به آزمایشگاه های دیگر و متخصص نیاز باشد.
علل لوسمی میلوئیدی مزمن
لوسمی میلوئیدی مزمن به علت تغییرات ژنتیکی (جهش) در سلول های بنیادی تولید شده توسط مغز استخوان ایجاد می شود. این جهش باعث می شود که سلول های بنیادی به قدری توسعه نیافته باشند که بتوانند سلول های سفید خون را به صورت کاملا تولید کنند. این جهش همچنین باعث کاهش تعداد سایر سلول های خون مانند گلبول قرمز می شود.
این تغییر شامل دسته ای از DNA ها به نام کروموزوم است. در این تغییر، یک بخش از DNA در یک کروموزوم که درون هر سلول بنیادی است با بخش دیگر عوض می شود. این تغییر به عنوان “کروموزوم فیلادلفیا” شناخته می شود. هنوز دقیقا مشخص نیست که چه اتفاقی موجب ایجاد این تغییر می شود. اما به نظر می رسد این تغییر چیزی نیست که افراد با آن متولد شده یا بتوانند به فرزند خود منتقل کنند.
تشخیص لوسمی میلوئیدی مزمن
بعضی از موارد لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) در طی آزمایش های خون که برای دلیل دیگری انجام شده است، شناسایی می شوند. اما اگر علائمی مانند موارد زیر دارید، پیشنهاد می شود که مراجعه به پزشک را به تعویق نیاندازید:
- خستگی مضاعف
- خونریزی یا کبودی غیرمعمول
- کاهش وزن غیرقابل توصیف
- تعریق شبانه
مراجعه به متخصص
پس از مراجعه به پزشک، برای تشخیص، او از شما درباره علائم سوال خواهد کرد و ممکن است یک معاینه ساده برای بررسی مشکلات دیگر مانند تورم در یک طرف شکم را نیز انجام دهد. پزشک همچنین ممکن است نمونه ای از خون را به آزمایشگاه ارسال کنند تا بتواند علت احتمالی علائم شما را بررسی کند.
مقدار بسیار بالای گلبول های سفید در خون می تواند یکی از علائم لوسمی باشد. اگر این مورد تشخیص داده شود، برای تست های دیگر باید به متخصص بیماری های مرتبط با خون مراجعه کنید.
تأیید تشخیص
برای تایید تشخیص لوسمی، نمونه ای از مغز استخوان شما باید طی یک روش بیوپسی مغز استخوان برداشته شود.
در طول بیوپسی:
- یک ناحیه پوست در پشت لگن با بی حسی موضعی، بی حس می شود.
- سپس از یک سوزن برای برداشتن یک نمونه کوچک از مغز استخوان استفاده می شود.
- ممکن است در طول انجام این کار احساس ناراحتی کنید اما این ناراحتی زیاد دردناک نیست.
این روش معمولا حدود ۱۵ دقیقه طول می کشد و معمولا نیازی به گذراندن یک شب در بیمارستان نیست. ممکن است چند روز پس از آن کبودی و ناراحتی در این ناحیه داشته باشید. نمونه برداشته شده از مغز استخوان شما برای یافتن سلول های سرطانی مورد بررسی قرار می گیرد و این سلول ها برای شناسایی نوع لوسمی و نحوه پیشرفت آن تجزیه و تحلیل خواهند شد.
این فرایند می تواند به پزشکانتان کمک کند تا بهترین درمان را برای شما تعیین کند.
درمان لوسمی میلوئیدی مزمن
با کشف درمان های مدرن، می توان اغلب موارد لوسمی میلوئید مزمن (CML) را به مدت بسیار طولانی کنترل کرد. برخی از موارد نیز ممکن است به کمک این روش ها به طور کامل درمان شوند. درمان های اصلی این بیماری در زیر شرح داده شده است.
ایماتینیب
دارویی به نام ایماتینیب در حال حاضر، درمان اصلی CML است. از این دارو معمولا به سرعت پس از تشخیص به منظور کند کردن پیشرفت سرطان و متوقف شدن آن در مرحله پیشرفته استفاده می شود. ایماتینیب با کاهش تولید سلول های سفید غیر طبیعی در خون، بیماری را درمان می کند. از این دارو که به شکل قرص است باید یک بار در روز استفاده کرد.
عوارض جانبی ایاتینیب معمولا خفیف است و به مرور زمان بهبود می یابند. این عوارض عبارتند از:
- خستگی و احساس بیمار بودن
- تورم در صورت و قسمت پایین پاها
- گرفتگی عضلات
- ایجاد بثورات پوستی
- اسهال
آزمایش های خون منظم و آزمون های گاه به گاه از مغز استخوان، برای بررسی این موضوع که آیا این درمان موثر است یا نه به کار برده می شود. اگر این دارو موثر باشد معمولا باید آن را تا پایان عمر مصرف کرد.
نیلوتینیب
اگر خط اول درمان این بیماری یعنی داروی ایماتینیب برای بیمار موثر نباشد پزشکان از داروی دیگری به نام نیلوتینیب استفاده می کنند. این دارو نیز گاهی به عنوان اولین درمان برای CML استفاده می شود. نیلوتینیب به شیوه ای مشابه با ایاتینیب کار می کند و به صورت کپسول دوبار در روز مصرف می شود. اگر آزمایشات خون و مغز استخوان نشان دهد که این درمان موثر است، معمولا باید آن را در کل زندگی استفاده کرد.
عوارض جانبی رایج نیلوتینیب عبارتند از:
اگر عوارض جانبی این دارو مشکلات زیادی را ایجاد کند، متوقف کردن موقت درمان می تواند عوارض را کنترل کند. پس از این وقفه، درمان با دوز کمتری از دارو مجددا آغاز می شود.
داساتینیب
اگر داروی ایماتینیب و نیلوتینیب برای بیمار موثر نباشد از داروی مشابه ای به نام داساتینیب برای درمان بیماری استفاده می شود. این دارو نیز به شکل قرص و یک بار در روز استفاده می شود. مانند سایر داروها اگر آزمایشات خون و مغز استخوان نشان دهد که این روش موثر است باید از داروی داساتینیب تا پایان عمر استفاده کرد.
عوارض جانبی داساتینیب می تواند شامل موارد زیر باشد:
- افزایش احتمال ابتلا به عفونت ها
- خستگی
- تنگی نفس
- اسهال
- سردرد
- بثورات پوستی
بوسوتینیب
بوستینیب یک داروی مشابه ایماتینیب، نیولوتینیب و داساتینیب است. اگر نمی توانید از این داروها استفاده کنید، پزشک معمولا استفاده از بوستینیب را توصیه می کند. بوستینیب را به شکل قرص و یک بار در روز مصرف می کنند و اگر موثر باشد مانند سایر داروها باید تا پایان عمر استفاده شوند.
عوارض جانبی رایج بوسوتینیب عبارتند از:
- اسهال
- احساس بیمار بودن
- درد شکم
- تب بالا
- بثورات پوستی
پوناتنیب
پوناتنیب نیز مانند سایر موارد مشابه ای است که در بالا ذکر کردیم. اما یک تفاوت بین پوناتنیب و سایر داروهای ذکر شده در بالا وجود دارد. از این دارو معمولا برای افرادی استفاده می شود که یک تغییر ژنتیکی خاصی (جهش) به نام جهش T315I دارند. این دارو نیز یک بار در روز به صورت قرص استفاده می شود و اگر آزمایشات خون و مغز استخوان نشان دهد که موثر است باید از آن تا پایان عمر استفاده کرد.
عوارض جانبی پوناتنیب می تواند شامل موارد زیر باشد:
- افزایش خطر ابتلا به عفونت
- خستگی
- تنگی نفس
- سردرد
- بثورات پوستی
- درد مفاصل
شیمی درمانی
اگر نمی توانید از داروهای بالا استفاده کنید یا اگر CML به مرحله پیشرفته تر رسیده است، ممکن است توصیه شود که شیمی درمانی را امتحان کنید. گاهی نیز در فاصله ایجاد شده برای تایید تشخیص بیماری نیز از این روش درمانی استفاده می شود.
در شیمی درمانی با استفاده از دارو سلول های سرطانی از بین می روند. در این روش معمولا برای اولین بار از قرص ها استفاده می شود. زیرا قرص ها عوارض جانبی کمتر و خفیف تری نسبت به تزریق شیمی درمانی دارند.
عوارض جانبی شیمی درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- بثورات پوستی
- افزایش آسیب پذیری به عفونت
بعد از مصرف این قرص ها اگر نشانه های شما همچنان ادامه داشته باشد یا بدتر شوند، ممکن است تزریق شیمی درمانی استفاده شود. این درمان عوارض جانبی بیشتری نسبت به قرص ها دارند و عوارض ایجاد شده آن ها معمولا شدیدتر هستند.
علاوه بر اثرات جانبی ذکر شده در بالا، عوارض جانبی تزریق شیمی درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- احساس ضعف
- ریزش مو
- ناباروری
اکثر عوارض جانبی پس از اتمام درمان معمولا از بین می روند. اگرچه احتمال دارد ناباروری دائمی باشد.
پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان
پیوند سلول بنیادی یا مغز استخوان تنها درمان بهبود دهنده لوسمی میلوئیدی مزمن است. اما درمان بسیار شدیدی است و برای بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری مناسب نیست. در این روش سلول های اهدا شده به نام سلول های بنیادی (که گلبول های سفید تولید می کنند) به بدن بیمار پیوند زده می شود. بنابراین از آن به بعد، گلبول های سفید سالم تولید خواهند شد.
پیوند سلول های بنیادی شامل موارد زیر است:
- انجام شیمی درمانی با دوزهای بالا و پرتودرمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی
- برداشتن سلول های بنیادی از خون یا مغز استخوان یک اهدا کننده که معمولا یکی از اعضای اصلی خانواده مانند برادر و خواهر است.
- پیوند سلول های بنیادی اهدا کننده به یکی از رگ های بیمار
دوزهای بالا شیمی درمانی و پرتودرمانی می تواند فشار زیادی بر روی بدن ایجاد کند و باعث عوارض جانبی قابل توجه شود. روش پیوند معمولا برای افراد جوان مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن در نظر گرفته می شود. افرادی که سلامت عمومی خوبی دارند نیز جز گزینه های پیوند هستند.
اما در بسیاری از موارد CML، خطر بالقوه پیوند به مراتب بیش از منافع بالقوه آن است. این موضوع به ویژه در حال حاضر که می توان به کمک دارو علائم این بیماری را سالیان زیادی کنترل کرد اهمیت زیادی دارد.